دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

اسراف و انواع آن(از جنبه جتماعی)

ازجمله مفاهیمی که در قرآن موردتأکید بسیار قرار گرفته موضوع اسراف است. در نگرش قرآنی، می توان به ناهنجاری بودن آن بی هیچ تردید و گمانی حکم کرد. اما از آن جایی که ابعاد آن چنان که باید و شاید روشن و تبیین نشده و همه جوانب آن با رویکرد تحلیلی مورد بررسی قرار نگرفته در این نوشتار تلاش شده است تا به این موضوع در ابعاد مختلف آن پرداخته شود که البته به جهت مهم بودن مسایل اجتماعی و شناسایی اصول و موارد هنجاری از ضدهنجاری به جنبه اجتماعی آن بیشتر پرداخته شده است.
No image
اسراف و انواع آن(از جنبه جتماعی)
اسراف و انواع آن مصطفی رحمتی ازجمله مفاهیمی که در قرآن موردتأکید بسیار قرار گرفته موضوع اسراف است. در نگرش قرآنی، می توان به ناهنجاری بودن آن بی هیچ تردید و گمانی حکم کرد. اما از آن جایی که ابعاد آن چنان که باید و شاید روشن و تبیین نشده و همه جوانب آن با رویکرد تحلیلی مورد بررسی قرار نگرفته در این نوشتار تلاش شده است تا به این موضوع در ابعاد مختلف آن پرداخته شود که البته به جهت مهم بودن مسایل اجتماعی و شناسایی اصول و موارد هنجاری از ضدهنجاری به جنبه اجتماعی آن بیشتر پرداخته شده است. ¤¤¤ گستره مفهومی اسراف کاربرد عرفی این واژه در معنای اقتصادی آن موجب شده است که به ابعاد و جوانب دیگر مسئله اسراف کم تر پرداخته شده و یا به طورکلی نادیده گرفته شود. درحالی که در نگاه قرآنی و نیز کاربردهای واژه نشان می دهد که دامنه مفهومی آن نه تنها ابعاد اقتصادی و هنجاری و اخلاقی بلکه حوزه اعتقادات را نیز شامل می شود. بنابراین در حوزه های کلامی و اعتقادی و جامعه شناسی و روان شناسی و اصول اخلاقی و تربیتی و اقتصادی می توان از اسراف سخن گفت و به بررسی موارد و نیز علل و عوامل آن پرداخت. واژه اسراف که بیش از 23بار در آیات متعدد قرآن در اشکال مختلف به کار گرفته، به معنای هرگونه کوتاهی و زیاده روی و تجاوز از حد اعتدال و گرایش به سوی افراط و حتی تفریط است. (لسان العرب؛ ابن منظور؛ ج6 ص 243 و نیز مجمع البیان؛ طبرسی؛ ج5 ص192 والتحقیق؛ ج5 ص110) از این رو تنها به معنای افراط و تفریط نیست و اختصاصی به کوتاهی و یا زیاده روی ندارد. هرچند بیش تر در معنای زیاده روی و افراط به کار می رود ولی این موجب نمی شود که از اطلاق آن دست برداریم و تنها به معنی خروج از اعتدال به سمت و سوی زیاده روی بگیریم درحالی که این واژه دربردارنده هرگونه خروجی به سوی کم یا زیاده است. کمینه و یا بیشینه در هر امری را می توان اسراف دانست. در کاربردهای قرآن اسراف اختصاص به امری خاص مانند امور اقتصادی ندارد بلکه چنان که گفته شد این واژه در آیات قرآنی به معنای هرگونه خروج از اعتدال و میانه روی در مسائل بینشی، منشی و کنشی به کار رفته است. از این جهت گاه با مسئله قوام (حد وسط و اعتدال) هم معنا می گردد و خروج و تجاوز از حد وسط و میانه، اسراف نامیده می شود. (فرقان آیه 67) و گاه با مسئله فساد ارتباط مستقیمی پیدا می کند (شعراء آیه 151 و 152)؛ زیرا هرگونه امری که برهم زننده تعادل در امور باشد به معنای اسراف خواهد بود و فساد نیز یکی از این حالات خروج و برهم زننده است. به نظر می رسد که در کاربردهای قرآنی واژه اسراف ارتباط تنگاتنگ با مفاهیمی چون کفر و ظلم و فسق و مانند آن دارد. ارتباط اسراف و تبذیر چنان که تبذیر با اسراف از این جهت نوعی ارتباط مفهومی پیدا می کند؛ زیرا تبذیر به معنای ریخت و پاش دانه وبذر در شرایط نامناسب و به روشی نادرست است که این خود نوعی خروج از میانه و اعتدال و عدالت است. (التحقیق ج1ص 238) به هرحال در کاربردهای قرآنی اسراف مفهومی فراگیر است که دربردارنده هرگونه خروج از اعتدال است. در این راستا انحراف و خروج از حق و عدالت در امور اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی و اقتصادی و مانند آن می تواند به عنوان امری اسرافی مورد سرزنش قرار گیرد و از آن بازداشته شود. به نظر می رسد که تفاوتی در این معنا نیست که تجاوز و خروج از اعتدال در کارهای مباح باشد یا کارهای غیرمباح؛ به این معنا که حتی اگر کسی در امور مباح مانند خوردن و آشامیدن از حد و اندازه بگذرد به عنوان مسرف شناخته می شود و می بایست از انجام آن خودداری ورزد و خود را به میانه و اعتدال نزدیک سازد. انواع اسراف چنان که بیان شد از کاربرد واژه اسراف در آیات قرآن می توان به این نتیجه رسید که این واژه در حوزه مسایل مختلفی به کار رفته و هدف از آن در همه موارد بیان خروج ازاعتدال و حد میانه در مسایل و امور بوده است. دراین جا به برخی از موارداشاره شده در آیات قرآن درباره اسراف می پردازیم. اسراف اعتقادی شرک به خدا و بت پرستی و یا کفر به خدا و عدم اعتقاد و باور به توحید به عنوان مصادیقی از اسراف مورد اشاره و سرزنش قرار گرفته است. (طه آیه 124 و 127) ازنظر قرآن، این گونه نگرش به هستی و جهان بینی، امری نادرست و به دور ا ز اعتدال و حقانیت است. پیامد چنین نگاهی در دنیا و آخرت گرفتاری های متعدد و نابینایی و عدم درک درست مسایل دیگر است. کسی که ناتوان از درک هستی و نقش خداوندگاری است، در مسایل روزانه خویش نیز نمی تواند تحلیل درستی از مسایل داشته باشد و در نتیجه آن رفتار و کنش ها و واکنش هایش وی را از رسیدن به مقصد دور می سازد و همواره با دست خویش خود را گرفتار اموری می کند. که جز بدبختی حاصلی نخواهد داشت. به عنوان نمونه کسی که خدا و نقش او را در مدیریت و اداره دنیا و به درستی در نیابد با پدید آمدن کوچک ترین مشکلی، به اندوه دچار می شود و یا هرگاه مالی را از دست دهد اندوهگین می شود. این گونه است که عدم درک و تحلیل درست از هستی و بینش نادرست نسبت به خدا و جایگاه او موجب می شود که در امور دنیوی و گرفتاری های آن خود را ببازد و بر مشکلات خویش بیافزاید. افزون بر آن که در آخرت نیز می بایست پاسخگوی رفتارو اعمال و عقیده خویش باشد و به عذاب های دردناک گرفتار شود. اسراف اخلاقی اسراف اخلاقی به معنای گرایش به مادیات و قطع علاقه از خداوند است. آیات قرآن بسیاری از صفات انسانی را که موجب می شود او به گناه دست زند، به عنوان امری اسرافی مورد بررسی و تحلیل قرار داده و از آن بازداشته است. اسراف در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی به این معناست که شخص صفاتی را در خود پدید آورد که وی را از حالت اعتدال و میانه روی بیرون برد. برخی از صفات مانند تکبر و بخل و مانند آن را می توان از مصادیق بارز اسراف در حوزه اخلاق معرفی کرد. در حوزه عمل اجتماعی نیز وقتی سخن از اسراف به میان می آید مراد از آن رفتارهای ناشایستی است که ازفرد سر می زند. به عنوان نمونه استکبارورزی که در نابهنجاریهای زشت اجتماعی و بازتاب صفت زشت اخلاقی تکبر است از جمله نمونه های خروج از اعتدال و تجاوز از حد و حدود است. انحراف جنسی (اعراف آیه 80 و 81 و ذاریات آیه 32 و 34) و انجام اعمال زشت خودکامگی، استکبار، استثمار و خون ریزی و ستم و هرگونه فساد وتباهی اجتماعی از مصادیق بارز اسراف به شمار می رود. (تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و مفسران؛ ج 15 ص 307) اسراف قضایی اسراف در حوزه قضاوت و داوری نیز در همین هنجارشناسی اجتماعی قرار می گیرد که قرآن از آن بازداشته و آن را امری نادرست بر می شمارد.(غافر آیه 28) قرآن تاکید می کند که مجازات مجرمان می بایست عادلانه باشد و باید از هرگونه اسراف و تجاوز از حدود در این حوزه خودداری شود. (اسراء آیه 17) تجاوز به حقوق دیگران در حوزه حقوق خصوصی و عمومی از مصادیق دیگر اسراف در حوزه عمل اجتماعی است که می تواند ناظر به مباحث اقتصادی و غیراقتصادی باشد. (اسراء آیه 26 و 27 و نساء آیه 6) به این معنا که تصرف در اموال یتیم و یا نادیده گرفتن حقوق دیگر اجتماعی (ازدواج و مانند آن) می تواند به عنوان مصداقی از اسراف در حوزه عمل اجتماعی مورد تاکید قرار گیرد. قرآن با اشاره به این نگرش از مردمان می خواهد که از اسراف در این مساله خودداری ورزیده و به اعتدال و میانه روی در مساله حقوق یتیمان در همه حوزه ها توجه کنند. (نساء آیه 6) تاکید بر میانه روی در همه امور از آن جایی که آثار اجتماعی اسراف در حوزه هنجاری بسیار زیاد و تاثیرگذار است، خداوند ازمومنان می خواهد که همواره اعتدال و میانه روی در امور را سرلوحه خویش قرار دهند و با اسراف خویش موجبات تباهی و فساد در جامعه و زمین را فراهم نیاورند. (شعراء آیه 152) بی گمان اسراف در همه حوزه ها آثار زیان باری به جای خواهد گذاشت که از جمله آنها می توان به دوری از محبت خدا (اعراف آیه 31 و انعام آیه 141) و نیز سستی و ضعف در رسیدن به موفقیت در حوزه های مختلف زندگی اشاره کرد. (آل عمران آیه 147) چنان که اسراف در حوزه اقتصادی موجب اتلاف منابع ثروت می شود و رفاه فردی و عمومی جامعه را با خطر مواجه می سازد. به هر حال قرآن، اسراف را به عنوان یک رویکرد ضد هنجاری شناسایی و مورد تحلیل قرار می دهد و با اشاره به ابعاد مختلف و مصادیق و موارد گوناگون و آثار زیان بار آن در دنیا و آخرت، از مومنان می خواهد که خود را از آن رهایی بخشند و با دوری از شهوت پرستی (اعراف آیه 81) و پرهیز از روحیه ناسپاسی وکفران نعمت (اسراء آیه 26) تکبر و خودکامگی و استعمار و سیطره جویی (یونس آیه 31 ودخان آیه 44 و نمل آیه 34) و عجب و خودبینی (یونس آیه 12) خود را از آن برهاند.
روزنامه کیهان

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
Powered by TayaCMS