دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

تقویت رفتار پسندیده در کودکان

در جامعه کنونى برخى عادت دارند در قبال گرفتن پاداش و یا به عبارتى رشوه، کارى را انجام دهند. این عادت و رفتار نکوهیده آن چنان در وجود برخى رخنه کرده و عجین شده است که حتى براى انجام کارهاى شخصى‌شان انتظار پاداش دارند. ریشه این اخلاق را باید در تربیت غلط والدین و الگوهاى دوران طفولیت فرد جستجو کرد. شیوه‌‌هاى نادرستى...
No image
تقویت رفتار پسندیده در کودکان
تقویت رفتار پسندیده در کودکان پاداش به کودک آری، رشوه نه! محمودرضا. زارع مقدمه: در جامعه کنونى برخى عادت دارند در قبال گرفتن پاداش و یا به عبارتى رشوه، کارى را انجام دهند. این عادت و رفتار نکوهیده آن چنان در وجود برخى رخنه کرده و عجین شده است که حتى براى انجام کارهاى شخصى‌شان انتظار پاداش دارند. ریشه این اخلاق را باید در تربیت غلط والدین و الگوهاى دوران طفولیت فرد جستجو کرد. شیوه‌‌هاى نادرستى که در ارائه پاداشى که کودک در ازاى رفتار نامطلوب، از سوى والدین اتخاذ مى‌شود، منجر به پیدایش این گونه رفتارهاى نابهنجار و فراگیر در جامعه مى‌گردد. در این گزارش ضمن بررسى تفاوت عمده بین رشوه و پاداش که به عنوان تقویت رفتار مطلوب و پسندیده و بالعکس، از دید والدین و جامعه تلقى مى‌شود، به اصول و روش‌هاى ارائه پاداش به کودکان مى‌پردازد. «زهراى سه ساله عادت داشت هر وقت همراه مادرش به خرید برود براى شکلات جیغ و داد راه بیندازد. مادر نیز براى اینکه در فروشگاه مورد جلب توجه مردم نشوند به خواسته فرزندش سریعا پاسخ مثبت مى‌داد. اما پس از مدتى مادر به دو نکته مهم پى برد: نخست، چنین رفتارى از فرزندش مواقعى سر مى‌زد که آنها براى خرید به فروشگاه مى‌رفتند. دوم، رفتار زشت فرزندش و داد و فریادهاى او موقتى بود و پس از مدت کوتاهى آرام مى‌گرفت. اکنون او تصمیم گرفته بعد از هر وعده غذا به دخترش مقدار کمى شکلات بدهد. او براى اینکه دخترش دست از بهانه‌گیرى و رفتار نادرستش بردارد و دختر خوبى باشد به او مى‌گوید: «اگر رفتارت را عوض کنى بعد از غذا بهت شکلات خواهم داد.» مادربه محض اینکه با فرزندش وارد فروشگاه مى‌شوند به دخترش قدرى شکلات مى‌دهد. او مى‌گوید: «جالب اینجاست وقتى دخترم تمام شکلاتش را مى‌خورد دیگر تقاضاى آن را از من ندارد و دادو فریاد راه نمى‌اندازد. او خودش مى‌داند که پیش از آنکه بازى در آورد و بهانه‌جویى کند، حد و حدودى براى او معین کرده‌ام وحق ندارد برخلاف آن عمل کند.» تقویت عادت و رفتار مطلوب اکثر والدین و متخصصین از به کار بردن کلمه «تطمیع» (رشوه) امتناع مى‌ورزند چرا که بلافاصله نوع دیگرى از باج‌خواهى در ذهن نقش مى‌بندد. به هر حال روابط و مناسبات بشرى از زمان پیدایش انسان مبتنى بر این نوع توافق و دادو ستد قدرت بوده است و کودکان نیز به محض رسیدن به سن دو سالگى از قدرت و توانمندیشان آگاهى یافته و رفتار و عملکردشان بزرگترها را تحت کنترل خود در آورده و براى نیل به اهدافشان بر آنها مسلط مى‌گردند. همچنین مى‌توان به جاى عبارت «ارتشاء و تطمیع سودمند و مثبت»‌از واژه‌هاى «پاداش» یا «تقویت کننده» استفاده نمود. ممکن است اهداى پاداش باعث تثبیت ارزش وجودى کودک شده و به خلق و خوى و رفتار شایسته نیکوى او استحکام بخشد. علاو بر این، با اهداى جایزه از سوى والدین، کودکان در مى‌یابند رفتار مطلوب و پسندیده نزد والدینشان کدام است و یا بالعکس. فرزانه شوکتى متخصص روانشناسى اطفال چنین اظهار مى‌دارد: تعیین انتظارات وحد و مرز رفتار و درخواست کودکان از سوى والدین از اهمیت خاصى برخوردار است. حتما توجه داشته باشید که اختلاف بسیار ظریف و حساسى بین واژه‌هاى «اگر» و «وقتى‌که» وجود دارد که والدین به هنگام تعیین شرط باید بدان توجه کنند، حتى طرز بیان و لحن گفتارى والدین نیز چندان بى‌تاثیر نیست. هنگامى که درانجام کارى به کودک مى‌گویید هر وقت مطمئن شدم رفتارت درست شده و با ادب شدى بهت آب‌نبات مى‌دهم در واقع براى او یک حدود و شروطى مشخص کرده‌اید. وجه تمایز و تفکیک رشوه از پاداش تا حد زیادى بستگى به اوضاع و احوال و مضمون احساسى است که ازنقطه نظر بزرگترها ناشى مى‌شود. انواع رشوه‌، تطمیع - رشوه‌هاى سودمند و موثر تقریبا همان پاداش و جایزه است که با طرح و برنامه‌ریزى قبلى به کار مى‌رود. در این برنامه والدین به دور از احساسات و در یک موقعیت بى‌طرفانه بعد از انجام کار به فرزندشان پاداش مى‌دهند. - رشوه‌هاى مضر و نابجا که تاثیر منفى بر رفتار ناپسند کودک مى‌گذارد، پاسخ و واکنش سریعى است که والدین در شرایط سخت، تحت فشار قرار مى‌گیرند. در چنین وضعیتى مادر در فروشگاه از دست کودکش به ستوه آمده و در ازاى رفتار ناشایست او رشوه مى‌دهد. وقتى این عمل بیش از یک بار تکرار شود موجب لوس بار آمدن و متوقع شدن فرزند مى‌شود. اغلب متخصصان معتقدند رشوه‌اى که اثر منفى دارد (اگر این کار را نکنی، بهت این را نمى دهم) براى مدت کوتاهى موثر خواهد بود و تاثیر آن بر روى کودک به مرور زمان کم‌رنگ خواهد شد. دکتر فرامرزى مدیر آموزش و تعلیم امور خانوادگى اظهار مى‌دارد: رشوه‌هاى نابجا و مضر صرفا رفتار منفى کودک را تقویت نموده، زیرا با این کار فرصتى باقى نمى‌ماند تا کودک رفتار مطلوب رااز رفتار نامطلوب تشخیص دهد. والدین بایستى رفتارهاى شایسته و پسندیده را ترویج نموده ودر ازاى آن جایزه و پاداش دهند. - انواع جایزه و پاداش (تقویت کننده) نخست پاداش مادى و یا ملموس که مشتمل بر جوایز نقدى و جنسى است همچون پول، شکلات‌ اسباب بازی، بلیت شهربازى و مسابقات ورزشی. نوع دوم پاداش غیر مادى یا کلامى و عاطفى است مانند ابراز محبت همراه با نوازش و بوسیدن، مجوزهایى که حاکى از قدردانى است، تکان دادن سرو بیان جملات تحسین‌آمیز. خانم شوکتى توصیه مى‌کندهر نوع پاداش مادى بایستى همراه با نوع غیرمادى و عاطفى آن باشد. اگرچه کودکان پیش دبستانى نیازمند پاداش مادى هستند ولیکن این قبیل پاداش‌ها بایستى به تدریج جاى خود را به نوع غیر مادى و عاطفى بدهند. زیرا جابه‌جایى این دو نوع پاداش مى‌تواند به صورت انگیزه‌اى موثر به منظور ثبات رفتار و بى‌نیازى از پاداش مادى باشد. پاداش مادى که بوى عاطفه و احساس نداشته باشد، کم‌کم رنگ رشوه به خود مى‌گیرد. بهترین جمله براى بیان شروط چنین است: (خطاب به فرزند) تو بایستى رفتار پسندیده و مطلوبى داشته باشی. قطع نظر از نوع رفتار، تمامى بچه‌ها سزاوار محبت هستند. خوبى‌ها و کارهاى شایسته کودک را نزد دیگر همکلاسى‌ها، اقوام و دوستانش منعکس نمایید و در بیان سپاس وقدردانى ازاو سعى و جدیت خود را به کار گیرید. یکى از بهترین نوع پاداش‌هاى اهدایى به فرزندان، وقت شماست. بچه‌ها زمانى را که شما با آنها به بازى مى‌پردازید هیچ گاه فراموش نمى‌کنند و همواره در یاد و خاطره آنها به یادگار مى‌ماند. شاید پس از مدت‌هاى طولانى بهترین اسباب بازى که بدان علاقه‌مند بوده‌اند، فراموش کنند، ولى گذراندن چنین لحظاتى با شما را هرگز. - زمان اهداى جایزه و پاداش - در وهله اول کارى که از او مى‌خواهید انجام دهد برگزینید. به عنوان مثال: موقع خواب بهانه‌جویى نکند، در حضور جمع رفتارى خوب و پسندیده داشته باشد. سپس امور روزمره و وظایفى که بایستى انجام دهد یکى پس از دیگرى براى او مشخص نمایید. مطمئن باشید اقدامات و گام‌هایى را که در این جهت برداشته‌اید مثمر ثمر خواهد بود. دوم آنکه در مورد پاداشى که ایجاد انگیزه ‌مى‌کند، با فرزندتان مشورت نموده موارد باارزش آن را برایش برشمارید. برچسب هاى عکس‌دار و ستاره‌هاى طلایى براى کودکان زیر پنج سال ایده‌آل است و هر زمان که کودکتان وظیفه‌اش را در مورد کارى که از اوخواسته‌اید به طور کامل انجام داد، برچسب و یا تمبر جدیدى به او هدیه دهید. پاداش حتما بایستى پس از زمان مقرر شده براى انجام کار و یا بهبود رفتار کودک، ارائه شود. دادن پاداش و جایزه را تا زمانى ادامه دهید که رفتار مورد نظر شما، به عنوان بخشى از فعالیت زندگى و یا به عبارتى یک نوع عادت براى او محسوب شود. معمولا این روند 2 ماه به طول مى‌انجامد تا به نتیجه مطلوب و دلخواه برسید وبدانید کودکان مجددا مرتکب عادات ناپسند پیشین خود نمى‌شوند. پس نتیجه مى‌گیریم پاداش دادن با رشوه تفاوت فاحشى دارد. پاداش و تقویت کننده‌ها براى بهبود و شکل‌دهى رفتار مطلوب و شایسته صورت مى‌گیرد، اما رشوه بهانه‌اى است براى نیل به اهداف نامطلوب و انجام کارهاى نادرست. هدف پاداش دادن هدف از دادن پاداش این است که بچه‌ها را براى آغاز راهى درست در تربیت آماده سازید لذا لازم نیست براى انجام هر کارى دائم به او پاداش دهید. چنانچه فرزندتان هر کارى را منوط برگرفتن رشوه و یا جایزه انجام مى‌دهد، به این کار خاتمه داده و درمورد روش تربیتى او تجدید نظر نمایید. با تعیین حد و حدود و شرایط و نیز بى‌اعتنایى به تقاضاى کودک، شیوه رفتار خود را در قبال اعمال کودک تغییر دهید. زمان پاداش را به او اطلاع ندهید. این امر منجر به تثبیت و تحکیم رفتار کودک در تمام مدت زندگى مى‌شود. خانم شوکتى مى‌گوید: پاداش و جوایزى که بى‌مورد و ناشى از عدم شناخت کافى نسبت به رفتار کودک ارائه مى‌شود، ممکن است به روابط بین فرزند و والدین لطمه زند لذا به منظور نتیجه‌بخش بودن شیوه تربیتى کودک، نخست بایستى فرزندتان نسبت به رضایت شما از رفتار مطلوب او، ارزش قائل شود و دوم آنکه پدر و مادردر قبال فرزندشان یک سیاست متفق برگزیده و در برخورد با او متفق القول باشند. والدین بایستى از بحث و جدل در مورد اختلاف نظر موجود بین خودشان در حضور کودک اکیدا خوددارى نمایند. شیوه‌هاى ارائه پاداش 1- همواره از کودکتان انتظار رفتارهاى واقعى و معقول داشته باشید. 2- در اهداى پاداش کودک را غافلگیر نمایید. جوایز را به طور نامنظم به او بدهید. 3- به کودکان که از سن و سال کمترى برخوردار هستند، در دادن پاداش تعجیل کنید. 4- ثابت قدم بودن و استوارى در انجام هر کارى امرى اجتناب ناپذیر است، پاداش بچه‌ها نیز از این قاعده مستثنى نیست. چنانچه حتى براى یکبار در قبال رفتار ناشایست کودک کوتاه بیاید و رشوه دهید، او همیشه از این نقطه ضعف و اشتباهتان سود جسته و مدام در پى باج‌خواهى است. 5- پیش از اینکه فرزندتان از شما تقاضاى چیزى کند و شرط و شروط معین کنید شما پیش‌دستى کنید. 6- یکنواخت بودن پاداش از اثر آن بر رفتار مطلوب کودک مى‌کاهد. تنوع وتغییر شیوه‌هاى ارائه پاداش، ایجاد انگیزه بیشترى مى‌کند. 7- در ازاى هر بار رفتار مطلوب کودک، به او پاداش ندهید، گاهى ایجاد وقفه لازم است. 8- به تدریج پاداش‌هاى غیر مادى (معنوی) را جایگزین پاداش مادى نمایید و پس از اثبات و تداوم در رفتار مورد نظر، پاداش مادى را حذف کنید. 9- نسبت به علایق فرزندتان شناخت کافى داشته باشید.
روزنامه رسالت

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.
Powered by TayaCMS