مرورگر شما از جاوا اسکریپت پشتیبانی نمی کند. این مسئله ممکن است باعث ایجاد عملکرد غیر صحیحی در سایت گردد.
بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی
خانه
درباره ما
تماس با ما
جستجو
بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی
جستجو
موضوعات
منو
اطلاع رسانی های علمی
معرفی کتاب
تاریخ
تبلیغ
تعلیم و تربیت
حدیث
دین
سیاسی
قرآن
مدیریت
فلسفه
اهل بیت
مهدویت
آداب و احکام اصناف
عمومی
فقه
اخلاق
مجموعه پرسش ها و پاسخ های دانش آموزی
مطالب نقد شده
نقد فیلم و سینما
نقد فیلم
معارف فیلم
تاریخ سینمای ایران
سینمای ایران
سینمای جهان
اندیشه
تلویزیون
مصاحبه ها
علمی
مذهبی
زندگی نامه
سیاسی
اجتماعی
اخلاقی
نشست ها وهمایش ها
معرفی نرم افزار
معرفی نشریات
معرفی مراکز پژوهشی
زندگی نامه
یادداشتها
بانک پژوهشگران وفرهیختگان
زندگی نامه فرهیختگان
معرفی پژوهشگران
اخبار
فرهنگی
حوزه و دانشگاه
اعتقادی
سیاسی
اجتماعی
جامعه
اخبار عمومی
خبرگزاری ها
معرفی سایت ها
پایگاه های علمی
پایگاه های مذهبی
پایگاههای عقائد
پایگاههای فرهنگی
پایگاههای جامع موضوعات
پایگاههای اندیشمندان اسلامی
پایگاه های پاسخ گویی به سوالات
پایگاه های پاسخ گویی به احکام شرعی
پایگاه های تاریخی
پایگاه های آموزشی
اطلاعیه
بانک محتوای تبلیغ
محتوای تبلیغی
سیره اهل بیت علیهم السلام
تربیت در قرآن
شرح جامع نهج البلاغه
مشاوره اسلامی
خانواده
پاسخ به شبهات
اخلاق
حکایات
منبرهای شما
معارف نهج البلاغه
نهج البلاغه
اخلاق وتربیت اسلامی
اخلاق اسلامی
تربیت اسلامی
معارف اسلامی
حلال و حرام
قرآن شناسی
مباحث تفسیری
معرفت در اسلام
ویژگی ایمان ومؤمن
مصادیقی از سبک زندگی اسلامی
علل وعوامل ترس از مرگ
شیطان از منظرقرآن و روایات
دین وجامعه دینی
دنیاو آخرت
تعاون و بررسی مسأله اعانه
توبه و امید به مغفرت
اهتمام به عمر انسان در اسلام
خداشناسی
امامت و ولایت
خطبه فدکیه و فضایل حضرت زهرا (س)
ویژگی های انتظارو عصر ظهور
زیارت و توسل
شرح خطبه قاصعه
فضایل پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)
سیره معصومین (ع)
محبت اهل بیت (ع)
مقامات اهل بیت (ع)
ویژگی ولایت اهل بیت (ع)
راه توشه عاشورائیان
روضه ها
ذکر مصیبت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم
ذکر مصیبت فاطمه الزهراء سلام الله علیها
ذکر مصیبت امیرالمومنین علیه السلام
ذکر مصیبت امام حسن مجتبی علیه السلام
ذکر مصیبت امام حسین علیه السلام
ذکر مصیبت امام سجاد علیه السلام
ذکر مصیبت امام باقر علیه السلام
ذکر مصیبت امام صادق علیه السلام
ذکر مصیبت امام موسی علیه السلام
ذکر مصیبت امام رضا علیه السلام
ذکر مصیبت امام جواد علیه السلام
ذکر مصیبت امام هادی علیه السلام
ذکر مصیبت امام حسن عسکری علیه السلام
ذکر مصیبت متفرقه
آموزش تبلیغ
آموزش فن خطابه
آموزش کلاسداری
روش بیان احکام
سیره تبلیغی علماء وارسته
سیره تبلیغی معصومین
کاربرد جامعه شناسی در تبلیغ
مقالات اخلاق و آداب در تبلیغ
مهارت های آموزش معارف اسلامی
روش تحقیق و منبع شناسی
ویژه نامه ها
ویژهنامه دهه آخر صفر
ویژهنامه محرم
ویژه نامه ماه رجب
رمضان؛ماه نیایش ودعا
اطلاعیه
احادیث موضوعی
عبرهای نجات بخش
سعادت در زیادها
شقاوت در زیادها
سخنرانی ها
سخنران ها
سخنرانی موضوعی
بانک مقالات
نوع مقاله
پژوهشی
نشریات
پاسخ به سوالات
احکام
احکام
جنبشهای معنوی نوپدید
سبک زندگی اسلامی
تربیت دینی
تاریخ
اسلام
ایران
تاریخ اسلام
تاریخ ایران
تاریخ انقلاب
سیاسی
تاریخ اسلام
اسلام
ایران
تاریخ انقلاب
علوم سیاسی
اجتماعی
زن و خانواده
فرهنگی
ارتباطات
جامعه شناسی
روانشناسی
پیشوایان معصوم
حدیث
فقه
اعتقادی
اخلاق
اندیشه ها و مکاتب
رذایل
فضائل
مبانی علم اخلاق
نامه های اخلاقی
پند و اندرز
حکایات
مدیریت
مدیریت و فقه اسلامی
خلاصه کتب مدیریت
مدیریت اسلامی
آینده پژوهی
مدیریت آموزشی
مدیریت زمان
اقتصاد
فرق و مذاهب
فرق شیعی
فرق غیر شیعی
ادیان
ابراهیمی
غیر ابراهیمی
علوم قرآنی
علوم حدیث
فلسفه
محض
مضاف
فلسفه اسلامی
کلام
اسلامی
جدید
فقه و اصول
حقوق
منتخب نشریات
ارتباطات
فصل نامه تربیت تبلیغی
پيش شماره اول فصلنامه مطالعات معنوی
پيش شماره 2 فصل نامه تربیت تبلیغی
شماره اول فصل نامه تربیت تبلیغی
شماره دوم فصل نامه تربیت تبلیغی
شماره سوم و چهارم فصل نامه تربیت تبلیغی
شماره پنج و شش فصل نامه تربیت تبلیغی
فصلنامه مطالعات معنوی
پيش شماره اول فصلنامه مطالعات معنوی
پيش شماره 2 فصلنامه مطالعات معنوی
شماره اول فصل نامه مطالعات معنوی
شماره دوم فصل نامه مطالعات معنوی
شماره سوم فصل نامه مطالعات معنوی
شماره چهارم و پنجم فصل نامه مطالعات معنوی
شماره ششم فصل نامه مطالعات معنوی
شماره هشتم و نهم فصلنامه مطالعات معنوی
شماره دهم فصلنامه مطالعات معنوی
فصل نامه سبک زندگی
علوم تربیتی
آئین دوست یابی
خانواده
پرسش و پاسخ
تقویم عبادی
اعمال شب
اعمال شبانهروز
ولادت
شهادت
اعمال ماه ها
اعمال روز
اعمال ماه محرم
اعمال ماه رمضان
اعمال ماه شعبان
اعمال ماه رجب
چند رسانه ای
آلبوم تصاویر
علماء
شخصیتهای برجسته
اماکن
رهبران دینی
انقلاب
جبهه و جنگ
مقاومت
مناسبتها
آرشیو فیلم
سخنرانی
مداحی
مذهبی
آرشیو صوت
مداحی
مذهبی
سخنرانی
علمی
مولودی
مرثیه
اخلاقی
ادعیه
متفرقه
قرآن
معرفی نرم افزار
احادیث
سخنوری
آیات قرآن
صبر
کمک کردن
اخلاق و رفتار
اعمال دینی
فرهنگ علوم انسانی و اسلامی
اقتصاد
اقتصاد خرد
اقتصاد کلان
اقتصاد مالی و بخش عمومی
اقتصاد کشاورزی و منابع طبیعی
اقتصاد توسعه
اقتصاد اسلامی
اقتصاد و ریاضی
تجارت بین الملل
مکاتب اقتصادی
پول و بانکداری
علوم تربیتی
تکنولوژی آموزشی
تحقیقات آموزشی
فلسفه تعلیم و تربیت
علوم کتابداری و اطلاع رسانی
روانشناسی تربیتی
مشاوره و راهنمایی
کودکان استثنایی
مدیریت آموزشی
برنامه ریزی درسی
پیش دبستانی و دبستان
مدیریت
مدیریت صنعتی
مدیریت تحول
فرهنگ سازمانی
مدیریت استراتژیک
نظریه های مدیریت
مدیریت منابع انسانی
مدیریت عمومی
مبانی سازمان و مدیریت
مدیریت بازرگانی
مدیریت دولتی
مدیریت رفتارسازمانی
مدیریت فرهنگی
روانشناسی
روانشناسی عمومی
روانشناسی بالینی
روانشناسی رشد
روانشناسی شخصیت
روانشناسی فیزیولوژیک
روانشناسی یادگیری
روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی اجتماعی
آسیب شناسی روانی
روان سنجی
روان شناسان نامدار
فرا روانشناسی
بهداشت روان
منطق
ارتباطات
جامعه شناسی
ادبیات فارسی
ادبا و نویسندگان
بلاغت
نظم
نثر
تاریخ
تاریخ اسلام
تاریخ ایران
فلسفه تاریخ
علوم سیاسی
مسائل ایران
اندیشههای سیاسی
روابط بینالملل
ادبیات عرب
ادیان و فرق
ادیان ابراهیمی - یهودیت
ادیان ابراهیمی - مسیحیت
ادیان غیرابراهیمی
فقه و اصول
فلسفه
فلسفه علم
فلسفه اسلامی
فلسفه غرب
فلسفه اخلاق
کلام
کلام اسلامی
کلام جدید
قرآنپژوهی
انسان شناسی
پیامبر شناسی
امام شناسی
هستی شناسی
معاد شناسی
خدا شناسی
قصص و تاریخ
اخلاق
احکام و فقه
علوم قرآنی
تاریخ تفسیر و مفسران
تاریخ قرآن
علوم حدیث
درایه حدیث
پیش زمینه حدیث
اصطلاحات حدیث
رجال
اخلاق
فضائل
رذائل
عرفان
نظری
عملی
فرق و مذاهب
خوارج (غیرشیعی)
تصوف (غیرشیعی)
اصحاب حدیث (غیرشیعی)
اشاعره (غیرشیعی)
ماتریدیه (غیرشیعی)
وهابیت (غیرشیعی)
غلات (غیرشیعی)
سایر فرق اهل سنت
معتزله (غیرشیعی)
مرجئه (غیرشیعی)
مشترک
کیسانیه (شیعی)
اثنا عشریه (شیعی)
زیدیه (شیعی)
اسماعیلیه (شیعی)
واقفیه (شیعی)
غالیان (شیعی)
بهائیت (شیعی)
اهل حق (شیعی)
نصیریه (شیعی)
سایر فرق شیعی
اصول فقه
فقه
عبادات
معاملات
ملحقات
حقوق
آیین دادرسی
جرم شناسی
حقوق بشر
مالکیت فکری
حقوق بینالملل
حقوق عمومی
حقوق جزا و جرمشناسی
حقوق خصوصی
ویترین
یادداشتها
تست
اندیشه سیاسى اسلام از دیدگاه استاد مطهرى (قسمت اول)
5 خرداد 1387, 0:0
اندیشه سیاسى اسلام از دیدگاه استاد مطهرى (قسمت اول)
نویسنده: امراللّه حسینى
از نظر استاد مطهرى، اسلام از طرفى در همه شئون زندگى دخالت کرده و مطالبى را در باب حکومت و سیاست، امنیت و آزادى، اقتصادو امور قضایى، بهداشت و مسائل فرهنگى مطرح کرده است.
چکیده:
استاد مطهرى همچنانکه در بسیارى از مسائل مورد نیاز زمان خود، نظریه پردازى کرده به مساله سیاست وحکومت در اسلام نیز پرداخته و نکات اساسى و مهمى را در این زمینه،بیان داشته است. از آنجا که این نظریات در آثار استاد، به صورت پراکنده است لذانویسنده دراین مقاله سعى درجمع آورى وتوصیف آنها کرده تا گامى درجهت شناسایى یکى دیگر از جنبه هاى علمى استاد، یعنى نظریه سیاسى ایشان که مورد غفلت قرار گرفته است برداشته شود. به امید این که راهگشاى برخى مسائل، درباب اندیشه سیاسى اسلام باشد.
مقدمه:
استاد شهید مرتضى مطهرى، فقیهى آگاه به زمان و متفکر و مجتهدى بود که نیازهاى زمان خود را به خوبى درک مى کرد و همواره درجستجوى آن بود که به شبهات مطرح شده در زمان خود پاسخ بگوید و نیازهاى جامعه اسلامى را در زمینه هاى مختلف علمى واعتقادى برطرف کند. او حتى از شبهات و تشکیکاتى که در مسائل اسلامى مى شد استقبال مى کرد و این شبهات را موجب روشن تر شدن حقایق اسلام مى دانست.(نظام حقوق زن در اسلام، چاپ 26، 1377، ص 47 و پیرامون جمهورى اسلامى، چاپ 11، 1377،ص 134).
بنابراین هدف ایشان، پرداختن به لازم ترین موضوعات زمان خویش و گره گشایى از مسائل اسلامى و ارائه حقایق اسلام بودو در این جهت «الاهم فالاهم» را رعایت مى کرد.(عدل الهى، چاپ 12، 1377، ص 1514) بر صاحب نظران پوشیده نیست که یکى از مسائل مهم جامعه اسلامى، حکومت اسلامى و دیدگاه اسلام درباره مسائل حکومت وسیاست است و به نظر مى رسد از آنجا که استاد مطهرى به عنوان یکى از نظریه پردازان انقلاب اسلامى بود، بایستى در زمینه حکومت اسلامى که یکى از مباحث بسیار مهم و اساسى جامعه اسلامى است نیز نظریه اى داشته و آن را از جنبه هاى مختلف به خوبى تبیین کرده باشد. ولى در ابتداى امر و با مراجعه سطحى به آثار استاد، مشاهده مى شود که کتاب و یا تحقیق جامعى در این موضوع بر جانگذاشته است. با آنکه ایشان در بسیارى از مسائل دیگر محققانه وارد شده و با جامعیت و روش علمى منحصر به فرد خود آنها راموشکافى کرده و آثار ارزنده و جاودانى از خود به یادگار گذاشته است.
ولى باید دانست، از آنجا که تا قبل از پیروزى انقلاب ، مباحث نظرى حکومت اسلامى به صورت خیلى جدى مطرح نبود، لذا استاد به مباحثى که بیشتر مورد نیاز زمان بود مى پرداخت و در حقیقت،زمینه را براى حکومت اسلامى آماده مى کرد و در سنگر ایدئولوژى، با افکار و جریانات التقاط ى مبارزه و اصول مسلم اسلامى را تبیین مى کرد. اما بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، مباحث نظرى حکومت اسلامى بیشتر مورد توجه اذهان خاص و عام قرار گرفت، لذاضرورى بود تا استاد، به صورت جدى وارد میدان شود و مبانى حکومت اسلامى را تبیین کند، اما این بار با خون خود و به صورت عملى این عرصه را پیمود. در همان فرصت اندک روزهاى نخستین پیروزى انقلاب اسلامى، چند مصاحبه تلویزیونى و سخنرانى در باره انقلاب اسلامى، جمهورى اسلامى و حکومت اسلامى داشت که بعدها به صورت دو کتاب «پیرامون جمهورى اسلامى» و «پیرامون انقلاب اسلامى» منتشر شد.
استاد مطهرى به اهمیت و ضرورت بحث درباره حکومت اسلامى آگاه بود و بدان توجه خاصى داشت وطرح آن را در درجه اول ضرورت دانسته و مى گوید:
از مقررات اسلامى آنچه به نظر مى رسد لازم است از این نظر بررسى شود در درجه اول، مساله حکومت و توابع آن است که به گمان عده اى، اسلام تکلیف و وظیفه مسلمین را در این مساله مهم به طور کامل معین نکرده است.(انسان و سرنوشت، 1377، ص 17) اصولا ایشان یکى از عوامل تحرک و انعطاف مقررات اسلامى و انطباق آن با مقتضیات و نیازهاى زمان را، حکومت اسلامى واختیارات حاکم اسلامى ذکر مى کند.(ختم نبوت، صص 65 64 ، اسلام و مقتضیات زمان، ج 2، ص 62 90 ، نظام حقوق زن دراسلام، ص 108).
یکى از مبانى فقهى ایشان، آن است که براى انطباق احکام اسلام با مقتضیات زمان، مى توان از احکام ولایى و اختیارات حاکم اسلامى بهره گرفت که «شرط لازم اجراى حسن قوانین آسمانى و حسن تطبیق با مقتضیات زمان و حسن تنظیم برنامه هاى مخصوص هر دوره است».(ختم نبوت، ص 65). اگر استاد مى خواست در این باره بحث و تحقیق مستقل ارائه دهد، بى شک کتابى جامع و بسیار ارزشمندمى نوشت و به نظر مى رسد اگر بعد از انقلاب اسلامى به شهادت نمى رسید حتما این کار را انجام مى داد.
با تمام این اوصاف، اکنون نیز با مراجعه و دقت بیشتر در آثار استاد معلوم مى شود که ایشان به علت جامعیت علمى که داشته ومباحث را با تمامى جوانب مطرح مى کرده است، در لابه لاى آثار خود به مناسبت هاى مختلف بحث از حکومت اسلامى را مطرح کرده که گوشه هایى از اندیشه سیاسى ایشان را آشکار مى سازد. اگر چه بحث هاى مطرح شده درباره حکومت اسلامى در آثار استاد به صورت جامعى تدوین نشده است ولى کم نیستند. لذا جمع آورى این نظرات مى تواند براى کسانى که مى خواهند در این عرصه گام بردارند راه گشا باشد.
ما در این تحقیق به توصیف مباحث مطرح شده در آثار استاد، پیرامون حکومت اسلامى پرداخته ایم، آنچه در این مقام تبیین شده،مطالب پراکنده اى است که از آثار مختلف استاد گرفته شده و به صورتى منظم، تدوین و تبیین شده است. بدیهى است که تحقیق جامع در این زمینه اقتضا مى کرد نظریات استاد، با توجه به نظریات دیگر تجزیه و تحلیل شود. ولى از آنجا که در این تحقیق هدف ما، تنهاجمع آورى و توصیف است، نه تحلیل و نقد این کار را به فرصتى دیگر و یا به عهده عزیزان دیگر محول مى کنیم .
این کار، گامى است در جهت شناختن دیدگاه هاى استاد در زمینه حکومت اسلامى، اختیارات حاکم و احکام ولایى با رویکرد فقهى،که در دو قسمت تدوین شده است:
قسمت اول کلیات حکومت اسلامى و قسمت دوم احکام واختیارات حاکم اسلامى:
قسمت اول، کلیات حکومت اسلامى:
11- دین و حکومت(دیانت و سیاست) :
از آنجا که استاد شهید، زندگى سالم اجتماعى را تنها در پرتو تعالیم دین میسر مى داند و در تامین سلامت جامعه هیچ چیز راجایگزین آن نمى داند، طرح همبستگى دین و سیاست و آگاهى سیاسى را ضرورت شرعى اعلام مى کند.
به گفته استاد: کوشش هایى که بعدها متقابلا از طرف عمال استعمار در جهت جدایى دین و سیاست (سکولاریسم) به عمل آمد که به نام «علمانیت» معروف شد و آتاتورک را، قهرمان بزرگ آن باید به شمار آورد، براى مقابله با همین طرح بود».
بررسى اجمالى نهضت هاى اسلامى در صد ساله اخیر، چاپ 23، 1377،ص 25).
البته همبستگى دین و سیاست به معناى قداست دادن به سیاست و حکام آنچنان که در اهل تسنن رواج دارد نیست بلکه در اندیشه شیعى به معناى وابستگى سیاست به دین است.
از نظر استاد مطهرى، سیاست از عزیزترین اعضاى پیکر اسلام است که عده اى سعى مى کنند آن را از اسلام جدا کنند(همان ص 26).
12- ضرورت حکومت و جایگاه آن در اسلام:
استاد مطهرى براى تبیین جایگاه حکومت اسلامى در عصر غیبت به تبیین وظایف پیامبر مى پردازد. وى شئون پیامبر اکرم (ص) را سه چیز مى داند:
1- بیان دستورها و احکام الهى از طریق وحى(حشر / 8) 2منصب قضاوت که یک شان الهى و حکم به عدل است(نسا/ 65) 3ریاست عامه و رهبرى و مدیریت اجتماع مسلمین و مدیریت،(احزاب/ 6، نسا/ 59، توبه / 103).
پیامبر در دو منصب آخر که منصب الهى بود، گاهى با مردم مشورت مى کرد، مثل آنچه در جنگ ها اتفاق مى افتاد. اما در منصب اول مشورتى نمى کرد(مثل عبادات، نماز و...) در تمام جزئیات، وحى صورت نگرفته، بلکه شخص پیامبر به عنوان رئیس اجتماع، در اداره آن کارهایى کرده است. (مطهرى، امامت و رهبرى، چاپ 20، 1376 صص 4947).
پس از پیغمبر، شان اول او تعطیل شد، چون آنچه از اسلام باید گفته شود، به پیغمبر گفته شد و او به مردم ابلاغ کرد و ختم نبوت اعلام شد. اما دو شان دیگر، یعنى رهبرى اجتماع و مرجعیت دینى نمى توانست بلاتکلیف بماند، بنابراین امامت و جانشینى پیامبر در این دوشان استمرار دارد. اما امامت مساوى حکومت نیست، بلکه حکومت، یکى از فروع و شاخه هاى خیلى کوچک امامت است وگرنه اصلا نیاز نبود که حاکم، معصوم و اعلم و افضل باشد.به نظر استاد مطهرى، مساله مهم در امامت، جانشینى پیغمبر در توضیح و تبیین وبیان دین، یعنى مرجع احکام دین بودن است. (همان، ص 7050).
از نظر استاد مطهرى، اسلام از طرفى در همه شئون زندگى دخالت کرده و مطالبى را در باب حکومت و سیاست، امنیت و آزادى، اقتصادو امور قضایى، بهداشت و مسائل فرهنگى مطرح کرده است(مطهرى، یادداشتهاى استاد مطهرى ج 1، چاپ دوم، 1379 ص 456).
از طرف دیگر اصل «نؤمن ببعض و نکفر ببعض» را از اعتبار انداخته و اعلام داشته است که مقررات اسلام تفکیک ناپذیر است. به نظرایشان، اسلام هنگامى قادر است در مقابل یک سیستم الحادى یا غیرالحادى مقاومت کند که به صورت فلسفه زندگى بر اجتماع حکومت کند و به گوشه مساجد و معابد محدود نباشد.(مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، چاپ 26،1377، ص 93).
قرآن کریم حاکم و سرپرست اجتماع را به عنوان امین و نگهبان اجتماع مى شناسد و حکومت عادلانه را نوعى امانت که به او سپرده شده است و باید ادا نماید تلقى مى کند: «ان اللّه یامرکم ان تؤدو الامانات الى اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل»(نسا،85).
نگاه کلى، جامعه به این امور نیازمند است:
1- حکمران 2- وضع قانون 3- اجراى قانون 4- مصالح کلى جامعه در مقابل فرد 5- وحدت 6- تامین امکانات اجتماعى 7- دفاع ازهجوم اقوام و ملل دیگر 8- جلوگیرى از تجاوزات افراد در داخل و حفظ آزادى و امنیت افراد از تجاوز افراد دیگر 9- مدیریت 10 -آقضاوت و فصل خصومت 11- ارتباط و عهد و پیمان و معامله با واحدهاى اجتماع دیگر 12- تعلیم و تربیت 13- بهداشت 14- حفظ مواریث فرهنگى.
اما از میان اینها، پنج مورد از ارکان و مقومات حکومتند که عبارتند از: قانون، دفاع، حفظ امنیت داخلى، ارتباط و عهد و پیمان باسایر واحدهاى اجتماعى و فصل خصومت(مطهرى، پیرامون جمهورى اسلامى ،چاپ 11،1377، ص 152150).
13- شکل حکومت :
از نظر استاد مطهرى، اسلام شکل خاصى را براى حکومت در نظر نگرفته است و این بدان علت است که در اسلام، اهداف حکومت اهمیت اساسى دارد و شکل و راه و روش نیل به اهداف مى تواند متغیر باشد. احکام اسلام، مربوط به روح و معنى و هدف و بهترین راه وصول به هدف است و تنها، وسیله و ابزار و فرم و شکل ظاهرى نیست. در اسلام هیچ شکل ظاهرى و مادى نمى توان یافت که جنبه تقدس داشته باشد.(مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 103). در اسلام براى هدایت و رهبرى، یک شکل صددرصد معین ترسیم نشده که همه اجزا و مقدمات و مقارنات و شرایط و موانع در نظر گرفته شده باشد و اساسا قابل تعیین و ترسیم و اندازه گیرى نیست، چون رهبرى مردم متفاوت است و مثل نماز یک امر تعبدى و یکنواخت نیست.(مطهرى، ده گفتار، چاپ 13،1376،ص 196).
استاد مطهرى در مورد جمهورى اسلامى مى گوید: کلمه جمهورى «شکل» و اسلامى «محتواى» آن را مشخص مى کند.
جمهورى یعنى حکومتى که مردم حق انتخاب دارند، رئیس حکومت موقتى است و هر چند سال عوض مى شود. اسلامى هم یعنى اداره حکومت بااصول و مقررات اسلامى و حرکت در مدار اصول اسلامى (مطهرى، پیرامون جمهورى اسلامى، ص 8079). استاد مطهرى این اصل دموکراسى را هم که مردم باید بر حاکمان نظارت داشته باشند، مى پذیرد و مى گوید:«هر مقام غیرمعصومى که در وضع غیرقابل انتقاد،قرار گیرد، هم براى خودش خطر است و هم براى اسلام.»(مطهرى، مجموعه آثار، ج 19، ص 622).
14- اهداف حکومت :
مطهرى اهداف حکومت را با توجه به سخنان ائمه(ع) چهار چیز مى داند:
1- بازگشت به اسلام راستین و احیاى سنت هاى فراموش شده اسلام 2- اصلاح شهرها یا سامان دادن به زندگى مردم 3- نجات مظلومان از شر ظالمان 4- اجراى مقررات اسلامى(مطهرى، پیرامون جمهورى اسلامى، صص 8480 و بررسى اجمالى نهضت هاى اسلامى در صد ساله اخیر،صص 7069).
ایشان این اهداف را از تحلیل جملات امیرالمؤمنین(ع) بیان مى کند که فرموده اند»:
«اللهم انک تعلم انه لم یکن الذى کان منا منافسة فی سلطان ولا التماس شیء من فضول الحطام و لکن لنرد المعالم من دینک [هدف اول]و نظهر الاصلاح فی بلادک[هدف دوم] فیامن المظلومون من عبادک [هدف سوم] و تقام المعطلة من حدودک[هدف چهارم](نهج البلاغه، خطبه 131.
15- ملاک مشروعیت حاکم :
حاکم باید مشروعیت داشته باشد و به نظر مطهرى مشروعیت حاکم بر دو مبنا مى تواند، باشد: 1- ولایت 2- وکالت.
استاد مطهرى ملاک مشروعیت را ولایت مى داند و مى گوید:
«جامعه نیازمند به حکمران است و حکمران بالضروره کسى است که متابعت مشروع دارد نه کسى که به زور خود را تحمیل کرده است و آن کس که متابعت مشروع دارد، به دو گونه ممکن است: به نحو «ولایت» و به نحو «وکالت» آنچه در فقه مطرح است به عنوان ولایت حاکم مطرح است.(مطهرى، پیرامون جمهورى اسلامى، ص 150).
16- ولایت فقیه:
1-16- شیوه تعیین ولى فقیه :
استاد مطهرى به ادله ولایت فقیه نپرداخته است((321)) . وى معتقد است در اسلام، صفات حاکم مطرح شده است و کسى که داراى آن صفات است باید حاکمیت پیدا کند. به بیان دیگر ایشان انتصاب کلى ولى فقیه را مى پذیرد. وى مى گوید:
«حق الهى به معنى اینکه حاکمیت اعم از وضع قانون و وضع مصوبات فرعى وحکم به مفهوم فقهى،یعنى بر مبناى مصالح موقت(فرمان)نظیر معبودیت وفصل قضا وافتا است، جز خداوندکسى شایسته نیست و ریشه این مطلب همان فلسفه نبوت است که ایدئولوژى و وضع قانون بشرى جز به وسیله خدا میسر نیست. قهرا در مقام اجرا نیز ولایت الهى شرط است و افرادى که نه به دلیل خاصیت طبیعى و موروثى بلکه به دلیل خاصیت تقرب و عدالت و علم، این حق را پیدا مى کنند و قهرا ماهیت حکومت، ولایت برجامعه است نه نیابت از جامعه و وکالت از جامعه. فقه هم این مساله را به عنوان ولایت حاکم مطرح کرده است، از نوع ولایتى که بر قصر و غیب دارد. پس ملاک، انتخاب مردم نیست، انطباق با معیارهاى الهى است و با آن انطباق خود به خود حاکم مى شود و مانعى نیست که در آن واحد ده ها حاکم شرعى و ولى شرعى وجود داشته باشد».( مطهرى، پیرامون جمهورى اسلامى، ص 153).
اما بدون انتخاب و تایید مردم، کسى حاکم نمى شود و مساله بیعت مردم با زمامدار، جهت تایید صلاحیت رهبر نیست. ولى تعیین حاکم براى وضع قوانین جزئى و اداره جامعه بر اساس اصل بیعت و شورا بر عهده مردم است و مردم نیز باید کسى را انتخاب کنند که داراى دو ویژگى «فقاهت» و «عدالت» باشد.
در واقع هر فقیه به صرف فقیه بودن نمى تواند حکومت کند و انتخاب ولى فقیه از جانب مردم است. انتخاب گرها یا سایر فقهایند(نوعى حکومت اریستوکراسى) و یا نظیر انتخاب مرجع تقلید، با عامه مردم است(نوعى دموکراسى).( مطهرى، انسان و سرنوشت، ص 79).
ایشان مى گوید:
«ولایت فقیه، یک ولایت ایدئولوژیکى است و اساسا فقیه را خود مردم انتخاب مى کنند و این امر عین دموکراسى است، اگر انتخاب فقیه انتصابى بود و هر فقیهى، فقیه بعد از خود را تعیین مى کرد، جا داشت که بگوییم این امر خلاف دموکراسى است. اما مرجع را به عنوان کسى که در این مکتب صاحب نظر است، خود مردم انتخاب مى کنند(مطهرى، پیرامون انقلاب اسلامى، ص 86).
به عقیده استاد مطهرى، اولا: این که وضع حکومت مردمى با وضع روحیه و افکار و اخلاق و شایستگى آن ها بستگى دارد، سنت تغییرناپذیر الهى است: «و کذلک نولی بعض الظالمین بعضا»(انعام/129).
ثانیا: اگر امام به حق را، مردم از روى جهالت و عدم تشخیص نمى خواهند، او به زور نباید و نمى تواند خود را به مردم، به امر خداتحمیل کند. لزوم بیعت هم براى همین است(مطهرى، حماسه حسینى، ج 3، چاپ 24، 1377، ص 107).
از اینجاست که امام به کعبه تشبیه شده که مردم باید سراغ او بروند، نه او سراغ مردم بیاید: «الامام یؤتى و لایاتی».«الامام کالکعبة». «واذن فی الناس بالحج یاتوک»(حج/ 27) مردم وظیفه دارند وقتى که به حج مى روند، به سراغ امام بروند .
ثالثا: فکرى که اسلام در خصوص حکومت به وجود آورده، از لحاظ ریشه، دموکراسى و حکومت عامه است. (مطهرى، خاتمیت،چاپ دهم، 1376، ص 52).
رابعا: دادن حق انتخاب و مشورت به افراد از نظر سیاسى، یکى از شاخصه هاى ایدئولوژیکى مکتب اسلام است.
خامسا: در فلسفه اجتماعى اسلام، نه تنها نتیجه اعتقاد به خدا پذیرش حکومت مطلقه افراد نیست و حاکم در مقابل مردم مسئولیت دارد، بلکه تنها اعتقاد به خداست که حاکم را در مقابل، مسئول مى سازد و افراد را صاحب حق و استیفاى حقوق را یک وظیفه شرعى معرفى مى کند (مطهرى، وحى و نبوت، چاپ 11،1377،ص 118).
2-16- کیفیت ولایت (شیوه عمل) ولى فقیه:
در بحث از ولایت فقیه، استاد مطهرى آن را یک نوع ولایت ایدئولوژیک و وظیفه اصلى ولى فقیه را نظارت بر جامعه اسلامى ومجریان قانون مى داند:
ولایت فقیه به این معنى نیست که فقیه، خود در راس دولت قرار بگیرد و عملا حکومت کند، نقش ولى فقیه در یک کشور اسلامى، یعنى کشورى که در آن، مردم، اسلام را به عنوان یک ایدئولوژى پذیرفته و به آن ملزم و متعهد هستند نقش یک ایدئولوگ است نه نقش یک حاکم، وظیفه ایدئولوگ این است که بر اجراى درست و صحیح ایدئولوژى نظارت داشته باشد. او صلاحیت مجرى قانون و کسى را که مى خواهد رئیس دولت بشود و کارها را در کادر ایدئولوژى اسلام به انجام برساند، مورد نظارت و بررسى قرار مى دهد.»(مطهرى،پیرامون انقلاب اسلامى، ص 85).
استاد مطهرى به فرمان امام، در تشکیل دولت موقت اشاره مى کند که فرمود:
«به موجب حکم شرعى(ولایت فقیه) و به موجب راى اعتمادى که از طرف اکثریت قاطع ملت، به من ابراز شده، رئیس دولت را تعیین مى کنم.» به نظر وى، این حق شرعى امام، از وابستگى قاطع مردم به اسلام، به عنوان یک مکتب و یک ایدئولوژى ناشى مى شود و مردم تاییدمى کنند که او مقام صلاحیت دارى است که مى تواند قابلیت اشخاص را از جهت انجام وظایف اسلامى تشخیص دهد. در حقیقت، حق شرعى و ولایت شرعى، یعنى مهر ایدئولوژى مردم، و حق عرفى همان حق حاکمیت ملى مردم است که آن ها باید فرد مورد تایید رهبررا انتخاب کنند و به او راى اعتماد بدهند.(پیرامون انقلاب اسلامى، ص 86).
از نظر استاد مطهرى روحانیت باید همواره مستقل و در کنار مردم باقى بماند و جز در موارد ضرورت عهده دار مناصب دولتى نباشد،بلکه وظیفه ارشاد و نظارت و مبارزه با انحرافات دولت ها و حکومت ها را بر عهده داشته باشد.(مطهرى، پیرامون انقلاب اسلامى،ص 186).
به نظر مى رسد که مراد استاد از نظارت فقیه، عدم دخالت در امور اجرایى نیست، بلکه ایشان معتقد است فقیه به طور مستقیم به کارهاى اجرایى نپردازد، زیرا خودشان اختیارات فقیه و احکام حکومتى را قبول دارند که لازمه اش دخالت در بعضى از امور اجرایى است.
ضمن اینکه به طریق نظارت نیز اشاره نموده و گفته اند:
«شاید یک طریق معقول براى اعمال این نظارت، تاسیس دایره امربه معروف ونهى از منکر است که مى باید مستقل ازدولت عمل کند».( مطهرى، پیرامون انقلاب اسلامى،ص 186).
3-16- جایگاه مقام ولایت در زعامت :
استاد مطهرى در بحث ولاها و ولایت ها، ولا را این گونه تقسیم بندى مى کنند:(مطهرى، ولاها و ولایت ها ، چاپ 12، 1377، ص 6018).
اثبات عام خاص ولا محبت ولا امامت و پیشوایى ولا ولا زعامت ولا تصرف(ولایت معنوى) منفى وى، پیامبر را داراى سه شان و ولایت مى داند: ولایت امامت و مرجعیت دینى، ولایت قضایى و ولایت سیاسى. ولایت زعامت، همان حق رهبرى اجتماعى و سیاسى ولى امر مسلمین است که یکى از شئون پیغمبر در زمان حیاتش بوده و ریشه بحث خلافت هم در همین شان سوم است( همان ص 53 52).
مطهرى، پیامبر(ص) و ائمه(ع) را به هر چهار معنا ولى مى داند، اما براى فقیه فقط ولایت زعامت را ثابت مى داند. وى در جاى دیگر،ولایت را دو نوع مى داند: ولایت باطنى و ولایت اجتماعى صوفیه. در ولایت باطنى صوفیه و در ولایت اجتماعى بحث مى کنند. ایشان مى گوید: «حق این است که از نظر اسلام، اجتماع نیز نباید خالى از والى باشد: «ولابد للناس من امیر بر اوفاجر» چیزى که هست دردرجه اول، همان ولى و انسان کامل، باید والى باشد. ولى اگر حضور نداشتند یا موانعى در راه آنها ایجاد کردند، باز ولایت سقوط نمى کند، چون آنها براى ولایت در نظر گرفته شده اند، نه ولایت براى آنها. به عقیده علامه طباطبایى این از بدیهیات فطرى است و به عقیده ما حدیث تحف العقول و صدها حدیث دیگر و نهج البلاغه هم شاهد همین مطلب است».( همان، ص 440).
در اسلام از ولایت زعامت یا حق رهبرى اجتماعى و سیاسى ولى امر مسلمین سخن به میان آمده و پیامبر اسلام(ص) در زمان خود،ولى امر مسلمین بود و پس از او نیز این مقام به اهل بیت(ع) رسید. به عقیده استاد مطهرى، مقام قضاوت و حکومت در اسلام موردتوجه قرار گرفته و براى آنها شرایط ى ذکر شده است، یعنى به طور مطلق در اختیار مردم گذاشته نشده است. براى مثال اجتهاد و عدالت از شرائط اساسى قاضى است.( مطهرى، یادداشتهاى استاد مطهرى، ج 3، چاپ دوم، 1381، ص 285).
4-16- تفاوت ولایت در فتوا و ولایت در زعامت استاد مطهرى، میان مرجعیت یا به عبارت بهتر ولایت در فتوا و ولایت در زعامت و رهبرى تفاوت قائل است و هر صاحب فتوایى راشایسته رهبرى نمى داند:
«مرجع به جاى رهبر، یکى از اساسى ترین مشکلات جهان شیعه است. نیروهاى شیعه را همین نقطه جمود، جامد کرده که جامعه مامراجع را که حداکثر صلاح آنها صلاحیت در ابلاغ فقه است به جاى رهبر مى گیرند و حال آن که ابلاغ فتوا جانشینى مقام نبوت ورسالت در قسمتى از احکام است، اما رهبرى، جانشینى امامت است».( مطهرى، امامت و رهبرى، چاپ 20،1376، ص 228).
5-16- شرایط قانونگذاران و مجریان در حکومت اسلامى.
اسلام یک سلسله قوانین اصلى و ضرورى و کلى دارد که چارچوب اساسى قوانین را تشکیل داده است و البته در خود آن قوانین نیز درمورد تزاحم در اصل «لاضرر» و «لاحرج» و یا مصلحت اکتشافى عقلى، اجازه اجتهاد داده است، بنابراین در این محدوده اجازه قانونگذارى به مردم داده شده است. شرایط قانونگذار، اجتهاد و تخصص در مقررات اصلى و تصویب آنها توسط مجتهد جامع الشرائط است. یعنى مردم مجاز به وضع قانون هستند، اما براى اطمینان از عدم مغایرت آنها با قوانین اسلامى، باید به تصویب مجتهدجامع الشرائط برسد.( مطهرى، یادداشتهاى استاد مطهرى، ج 3، ص 285).
مجریان قانون هم، نباید فاسق یا متجاهر به فسق باشند، اما عدالت براى آنها ضرورى نیست. هر چند شاید بتوان از مفاد «لاینال عهدی الظالمین»(بقره/124) استنباط کرد که هر منصبى در حکومت اسلامى، باید توام با عدالت متصدى آن منصب باشد، اما سیره پیغمبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) در باره اشخاصى، مثل خالد بن ولید و زیاد بن ابیه و... این جهت را تایید نمى کند. (همان، ص 286).قسمت دوم، احکام ولایى و اختیارات حاکم اسلامى 21ادله اختیارات حاکم اسلامى.
به اعتقاد استاد مطهرى، در اسلام یک سلسله اختیارات به واسطه وحى به پیغمبر(ص) داده شده است، نه این که در خصوص آنها وحى نازل مى شده بلکه در غالب مسائل اداره جامعه اسلامى چنین است و پیغمبر(ص) طبق اختیارات خودش عمل مى کند، قرآن کریم مى فرماید: «النبی اولى بالمؤمنین من انفسهم».( احزاب /6).
ادامه دارد/
منبع : خبرگزاری فارس
اندیشه سیاسى اسلام از دیدگاه استاد مطهرى (قسمت اول)
نظر خود را بنویسید!
در حال حاضر هیچ نظری برای این مقاله وجود ندارد.
برای درج نظر خود درباره
اندیشه سیاسى اسلام از دیدگاه استاد مطهرى (قسمت اول)
فیلدهای زیر را پر کنید.
نظر شما
عنوان
امتیاز
-
1
2
3
4
5
نظر شما
اطلاعات شما(اختیاری)
نام شما
آدرس شما
پست الکترونیک
جستجو
این موضوعات را نیز بررسی کنید:
اسلام
منتخب نشریات
اردیبهشت 94
جدیدترین ها در این موضوع
رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران
در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزشهای اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهمالسلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شدهاند با تلاشهای خود سعی بر بیارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
30 خرداد 1403, 15:48
تبیین و ضرورتشناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری
در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مسالهی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
30 خرداد 1403, 15:48
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری
در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
30 خرداد 1403, 15:48
دختر در آینه تعامل با پدر
یهود از پیامبری حضرت موسی علیهالسلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیهالسلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
30 خرداد 1403, 15:47
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل
با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.
30 خرداد 1403, 15:47
پر بازدیدترین ها
اگر والدین به فرزندان ستم کنند فرزندان چطور برخورد کنند، بطوری که هم موجب ناراحتی آنها نشود و هم بتوانند آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنند، و اگر نصیحت تأثیر نداشت چطور باید با آنها برخورد کرد؟
24 آبان 1393, 14:10
نسبت های چهارگانه (نسب اربع)
24 آبان 1393, 14:8
راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن
قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
11 دی 1396, 13:58
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران
این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نمودهاند.
4 تیر 1390, 0:0
رساله حقوق امام سجاد(ع)
اشاره: برخی محققان میراث علمی امام سجاد(ع) را به سه بخش تقسیم کردهاند: روایات، ادعیه (بهویژه در صحیفه سجادیه)و رساله حقوق.
15 اردیبهشت 1397, 19:5
سایت های پژوهشکده باقرالعلوم
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان
پژوهه تبلیغ
Powered by
TayaCMS