دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

استقلال مفهومی اخلاق

No image
استقلال مفهومی اخلاق

كلمات كليدي : استقلال مفهومی اخلاق، حسن و قبح، اخلاق دینی، جانشین‌پذیری

منظور از استقلال مفهومی اخلاق این است که برای تعریف مفاهیم اخلاقی نیازی به کمک گرفتن از منابعی غیر از منابع انسانی نیست. یعنی انسان به تنهایی می‌تواند همه و اژه‌ها و مفاهیم اخلاقی را به وسیله توانایی‌های ذهنی و تجربی خود تعریف کرده و معنی هر کدام را روشن سازد. این دیدگاه در مقابل نظر کسانی مطرح شده است که معتقدند بدون کمک گرفتن از دین و آموزه‌های ادیان آسمانی امکان فهم معانی این واژه‌ها نیست. به اعتقاد ایشان زمانی می‌توان به درستی، مفاهیم اخلاقی را تعریف کرد که از مستندات دینی استفاده کرده بر اساس آنها به تعریف بپردازیم. به طور مشخص کسانی که حسن و قبح اشیاء را امری دینی و الهی می‌دانند دارای چنین دیدگاهی هستند. از نظر طرفداران این دیدگاه - مانند اشاعره[1] و برخی از قائلان اخلاق دینی عصر حاضر که بسیار محدود هستند - بدون کمک گرفتن از آموزه‌های دین نمی‌توان دانست مفاهیم اخلاقی چه بار معنایی را افاده می‌کنند. به عنوان مثال بدون توجه به امر الهی نسبت به انجام دادن رفتار عادلانه و ترک رفتار ظالمانه ما هرگز نخواهیم فهمید که خوب یعنی چه و بد به چه معناست، اما با توجه با این اوامر می‌توان گفت خوب یعنی فعلی که مورد امر الهی و اقع شده و بد یعنی فعلی که خداوند از آن نهی کرده است. در مقابل این دیدگاه، کسانی که به استقلال اخلاق معتقدند می‌گویند وجود غیرمتدینان زیادی که از الفاظ اخلاقی استفاده می‌کنند بدون آنکه اعتقادی به خدا و به طور کلی آموزه‌های دینی داشته باشند نشانگر این است که این مفاهیم به خودی خود و یا حداقل به کمک خرد انسانی فهمیده می‌شوند، بنابراین نیازی به آموزه‌های دینی برای تعریف‌پذیری ندارند.

طرفداران اخلاق سکولار نقدهای مختلفی بر این نحوه وابستگی وارد کرده‌اند که در اینجا به ذکر آنها می‌پردازیم.

1) لزوم همان‌گویی

گفته‌اند اشکال این نظریه که در آن واژه «خیر» دقیقاً همان معنایی را می‌دهد که عبارت «هر چه خدا بخواهد» این است که عبارت اخیر، آشکارا تبدیل به همان‌گویی بی‌ثمر می‌گردد. این نتیجه اگر چه برای عده‌ای از عالمان الهیات خوشایند است، ولی برای مومنانی که عبارت «خدا خیر است» را بسی معنا‌دارتر و آگاهی‌‌دهنده‌تر از عبارت «دایره گرد است» می‌دانند قابل قبول نیست.[2]

2) تغییر ماهیت ارزش‌ها

گفته‌اند اگر نظریه حسن و قبح الهی درست باشد، لازمه‌اش این است که در صورت امر خداوند به جنایت، نادرستی، ظلم و ستم، این امور صواب و الزامی شوند، در حالی که خود متدینین هم اکراه دارند چنین اموری را صواب و متعلق امر الهی بنامند.[3]

3) لزوم دور

گفته‌اند اگر خوبی و بدی بر حسب اوامر الهی تعریف شوند، می‌توان از کسی که چنین موضعی دارد پرسید: چرا خداوند به فلان کار امر کرده است؟ چنین شخصی نمی‌تواند در پاسخ بگوید: چون آن کار، کار خوبی است؛ زیرا دور پیش می‌آید. بیان دور آن است که: کار خوب تعریف شده بود به آنچه که خدا بدان امر کرده است، و در جواب این سؤال که چرا خدا امر کرده بود، گفته شد: چون آن کار خوب است. پس خوبی کار متوقف بر امر الهی است و علّت امر الهی خوب بودن کار است، در نتیجه خوبی کار متوقف بر خوبی کار است و این دور است.[4]

4)مخالفت با ارتکازات عرفی

گفته‌اند این نظریه با شهودهای زبانی ناسازگار است. ما می‌توانیم خوبی و بدی، درستی و نادرستی چیزی را تصور کنیم بدون اینکه به امر و نهی خداوند در آن زمینه توجّه داشته باشیم، در حالی که اگر خوبی و بدی و درستی و نادرستی به لحاظ معنایی معادل «آنچه که خدا اراده کرده» و «آنچه که خدا از آن کراهت دارد» می‌بود، چنین تصوری امکان نداشت.[5]

5)جانشین‌پذیری باورهای دینی در معناداری مفاهیم اخلاقی

گفته‌اند این سخن که «بدون اعتقاد به خدا مفاهیم اخلاقی معنای خود را از دست می‌دهند» درست نیست؛ زیرا می‌توان گفت: قانون‌گذاری که فرضِ وجودش برای معنادار شدن مفاهیم اخلاقی ضرورت دارد، «خدای ادیان» نیست؛ بلکه ناظر آرمانی است و اگر چه بر اساس جهان‌بینی دینی، ناظر آرمانی همان خداست ولی عقل و وجدان اخلاقی آدمیان هم می‌تواند نقش ناظر آرمانی را بازی کند. بنابراین انکار و جود خدا یا انکار شارعیت خداوند موجب نمی‌شود که مفاهیم اخلاقی معنای خود را از دست بدهند.[6]

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
رساله حقوق امام سجاد(ع)

رساله حقوق امام سجاد(ع)

اشاره: برخی محققان میراث علمی امام سجاد(ع) را به سه بخش تقسیم کرده‌اند: روایات، ادعیه (به‌ویژه در صحیفه سجادیه)و رساله حقوق.
Powered by TayaCMS