استاد حوزه علمیه قم در نشست سیر تطور کلام شیعه گفت: تاریخ تفکر کلام از نظر مطالعات تاریخی و علمی پرپیشینه نیست.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، انجمن کلام اسلامی نشست علمی«سیر تطور کلام شیعه» را در سالن همایش انجمن‌های علمی حوزه برگزار کرد.
مهدی ذاکری، عضو هیأت رییسه انجمن کلام اسلامی در اولین نشست علمی انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم، به بیان اهداف و دغدغه‌های این انجمن پرداخت و مهم‌ترین دغدغه این انجمن را احیای توجه به علم کلام در حوزه علمیه خواند.
دبیر نشست علمی سیر تطور کلام شیعه درباره اهداف و برنامه‌های در دست اقدام این انجمن گفت:افزون بر برنامه‌های آموزشی و پژوهشی که از سوی این انجمن اعلام شده و به تدریج اعلام می‌شود، سلسله نشست‌های ماهانه‌ای هم برنامه‌ریزی کرده است که در آنها قرار است به موضوعات کلامی روز پرداخته شود.
در ادامه حجت‌الاسلام محمد‌تقی سبحانی، مدرس حوزه و دانشگاه، به بررسی تاریخ تفکر شیعه و سیر تحولات این اندیشه در چهارده قرن گذشته پرداخت.
وی توجه به پیشینه این تحقیق و بررسی و همچنین توجه به معانی واژه کلام و دانش کلام، ماهیت این دانش و تطور آن را از نکاتی دانست که باید در ابتدا به آن پرداخته شود.
این استاد حوزه علمیه قم، دشواری کلام شیعه را به دلایل گوناگونی از جمله نبود منابع تاریخی دست اول، وجود پاره‌ای از شبهه‌ها و پرسش‌ها، وجود جریان‌های فکری رقیب و غلبه آنان بر جامعه اسلامی، انزوای فکری و اجتماعی شیعه در بسیاری از ادوار تاریخی و بی‌اعتنایی تفکر شیعه و جامعه علمی شیعه به تاریخ خود دانست و گفت: این مسائل سبب شده است که امروز ما از گذشته و تاریخ اندیشه خود چندان آگاهی روشن و علمی نداشته باشیم.
وی گفت: درباب تاریخ تفکر کلام اصولاً مطالعات تاریخی و علمی به معنای امروزی، در حوزه اندیشه پرپیشینه نیست؛ چون در تاریخ کلام اسلامی این پیشینه بسیار ضعیف است و به هشتاد تا صد سال قبل بر می‌گردد.
این مدرس حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: ما بحث تاریخ کلام را غالباً با تاریخ فرق و مذاهب اشتباه می گیریم. فرقه‌نگاری یا ملل و نحل به معنای عام پیشینه‌ای دیرینه در تاریخ اسلام دارد. میراث علمی مسلمانان در بحث مقاله‌نویسی بسیار پرپیشینه و پررونق است؛ اما بحث تاریخ اندیشه داستان دیگری دارد و مقوله تاریخ اندیشه غیر از فرقه‌نگاری است. یکی از کتاب‌های خوبی که در این زمینه نوشته شد؛ کتاب«فلسفة الفکر الدینی بین الاسلام و المسیحیة» از لوئیس گاردیه و جرج قنواتی است که در سه جلد تاریخ پیدایش کلام اسلامی و تطور آن را در قرن‌های اول با تاریخ فکر مسیحی مقایسه کرده است.
این فعال حوزوی بیشترین نقش را در تارخ نگاری کلام اسلامی از سوی مستشرقین دانسته و ابراز داشت: از 120 سال پیش تاکنون حساسیت مستشرقین نسبت به تاریخ اندیشه کلام اسلامی افزایش یافته است.
وی افزود: مشتشرقان در زمینه کلام اسلامی خیلی خوب کار کرده‌اند؛ اما توجه به حوزه کلام اندیشه متأخر‌تر است. یکی از شخصیت‌های علمی بزرگ انگلیسی زبان که در عرصه کلام شیعه یک تأسیس جدی داشته است، دکتر ویلفرد مادلونگ است. مادلونگ در آثار خودش تلاش می‌کند اندیشه تشیع را نسبت با سایر فرقه‌های اسلامی مورد تجزیه و تحلیل قرار بدهد. اولین کار او مقاله معروف تشیع امامیه و علم کلام معتزلی است. ایده اصلی مادلونگ در این مقاله این است که نشان دهد کلام شیعه با وجود عدم تأثیر پذیریش از کلام معتزله در دوران نخستین و این‌که معتزله و شیعه تا قرن دوم رویاروی هم بوده‌اند؛ اما از اواخر قرن سوم و چهارم همزیستی و تعامل تدریجی میان‌شان به وجود آمده است و این‌که کلام شیعه از قرن چهارم و پنجم به این سو بیشترین تأثیر را از معتزله گرفته است؛ از این‌رو می‌توان گفت؛ آنچه امروز به عنوان سنت کلام شیعه در دنیا داریم، اندیشه‌ها و آثاری است که از سوی وی و زیر نظرش به همت شاگردانش تدوین شده است.
حجت الاسلام محمد تقی سبحانی، حوزه نقد مباحث شیعی، خط غلو و خط انتقادی رابطه کلام شیعه و کلام معتزلی را سه خط انتقادی در مقابل اندیشه شیعه دانست و بیان داشت: کتاب مکتب در فرایند تکامل هر سه خط انتقادی را مورد بررسی قرار داده است.
وی، به واژه کلام و تاریخ دانش کلام و معنای واژه کلام اشاره و تصریح کرد: کلام وضع تعیینی نداشته و وضع تعینی داشته است.
معاونت پیشین پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، سیر تاریخ کلام شیعه را در پنج بخش مورد بررسی قرار داد که این دوران از دوران حضور ائمه آغاز می‌شود و با آغاز دوران فترت پایان می‌یابد.
وی در ادامه به بررسی دوران دوم یعنی دوران اول مدرسه بغداد پرداخت و گفت: این دوره از مدرسه بغداد آغاز می‌شود با نوبختیان ادامه می‌یابد و به مدرسه حله به پایان می‌رسد.
وی کلام متأخرین در مدرسه حله و بغداد دوم، اختلاط و همسان‌انگاری کلام با فلسفه و دوران معاصر که از صد سال پیش تاکنون ادامه دارد را از دیگر ادوار تاریخ کلام شیعه عنوان کرد.
گفتنی است، در پایان این نشست حجت‌الاسلام سبحانی به پرسش‌های کتبی حاضران پاسخ گفت.