حجت الاسلام دکتر محمدحسن زمانی- رایزن سابق فرهنگی ایران در مصر- در گفت وگو با پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای به تبیین و تحلیل و تحولات انقلابی مصر پرداخته است. آنچه در ادامه می‌خوانید متن این گفت وگو است.
هم زمان با اوج گیری قیام مردم مصر، ما شاهد تلاش گسترده رسانه‌های غربی و وابسته در کم رنگ نمودن وجهه دینی و اسلامی این قیام هستیم. پیشینه دینی و اسلامی مردم مصر به چه زمانی برمی گردد؟
-ملت بزرگ مصر، ملتی رشید، بیدار و دارای سابقه درخشانی است. مصر علاوه بر سابقه تمدنی چهارهزار ساله، دارای سابقه هزار ساله دانشگاه الازهر نیز هست. مردم مصر مردمی هستند که در قرون اخیر، بعد از سلطه استعمار انگلیس و فرانسه بر کشورهای اسلامی، جزو اولین کشورهایی بودند که پرچم استقلال را برداشتند. اما آنچه بیشتر می‌شود به آن توجه کرد، ویژگی مذهبی و دینی مردم مصر است.
مردم مصر در دهه دوم ظهور اسلام با این دین آشنا شدند و آن را پذیرفتند. مسجدی که الان در قاهره وجود دارد از اولین مسجدهایی است که در جهان اسلام ساخته شده است. مردم مصر از همان آغاز به اهل بیت(ع) محبت دارند. علی رغم آن که مصر تحت سلطه حاکمیت شام و بنی امیه قرارگرفت، اما گویا تفکر شامی نتوانست حاکمیت پیدا کند و به همین دلیل، به مجرد این که جریان کربلاپیش می‌آید، مصری‌ها اعتراض خود را به حکومت اموی اعلام می‌کنند. حتی در مصرف چند زیارت گاه نظیر مقام راس الحسین(ع)، زیارت گاه حضرت زینب(س)، و زیارت گاه سیده نفیسه(س)، نوه امام حسن(ع) وجود دارد.
مردم مصر، اهل سنت هستند و طبق آمارهای رسمی، شیعیان تنها یک درصد از جمعیت مصر را تشکیل می‌دهند، اما آنچنان اقبال و علاقه باشکوهی نسبت به ائمه دارند که گاه از ما ایرانیان نیز پیشی می‌گیرند. مثلادر مراسم جشن میلاد امام حسین(ع) ما در ایران تنها شب سوم شعبان را جشن می‌گیریم اما مردم قاهره و مصر ده شبانه روز جشن می‌گیرند و حرم (راس الحسین) را چراغانی می‌کنند، چادرها و خیمه‌های فراوانی در اطراف حرم و خیابان‌های اطراف نصب می‌کنند، هیئت به هیئت- مثل هیئت‌های ایرانی- از شهرهای مختلف می‌آیند و هر کدام برای خودشان مداحی و سخنرانی دارند و از فضایل امام حسین(ع) و ائمه(ع) می‌گویند و شعر می‌خوانند. همین طور برای حضرت زینب(س) و سیده نفیسه(س) نیز بر همین منوال است.
با این اوصاف، تا چه اندازه می‌توانیم انگیزه‌های دینی را در قیام اخیر دخیل بدانیم؟
-قیام مردم مصر از کدام ویژگی‌های روحی برخاسته است؟ اگر مردم علیه حکومت فعلی قیام می‌کنند، ما نمی توانیم این واقعیت و ویژگی‌های روحی را نادیده بگیریم.
گرایش‌های دینی مردم مصر بسیار قوی است که از جلوه‌های آن می‌توان به علاقه آنها به اهل بیت پیامبر(ص)، اهتمام زیاد به قرآن و توجه به حجاب اشاره کرد. صبح که از خانه به سمت محل کار راه می‌افتادیم، از بسیاری مغازه‌ها صدای رادیو قرآن به گوش می‌رسید. کمتر می‌شد که سوار تاکسی شویم و رادیو قرآن روشن نباشد. حتی یک بار دیدم که صدای قرآن از یک موتورسیکلت به گوش می‌رسد. وقتی دقت کردم دیدم که راکب آن رادیو را روی دسته موتور تعبیه کرده و به قرآن گوش می‌دهد. این دین گرایی و اسلام خواهی مردم است و حتی در شعارهای شان در قیام اخیر هم می‌بینید که از شعارهای دینی همچون «الله اکبر» استفاده می‌کنند.
در خصوص حجاب هم باید بگویم که علی رغم این که حکومت مردم مصر دینی نبود، حدود هفتاد تا هشتاد درصد زنان مصر محجبه هستند. این در حالی است که خانم «سوزان مبارک»، همسر حسنی مبارک بی حجاب بود. همچنین توریست هایی که به مصر می‌آمدند، بی حجابی را ترویج می‌کردند اما مردم مقاومت می‌کردند و حجاب را نگه می‌داشتند. نماز را حکومت مصر ترویج نمی کرد اما مردم چنان تدین دارند که حتی در مساجد بین راهی در جاده‌ها نماز جمعه برقرار می‌کنند. یک بار به سمت «اسکندریه» می‌رفتم. در راه مسجد بین راهی را دیدم که حدود چهل، پنجاه ماشین پارک شده بود و خطیب نیز مشغول خطبه نماز بود. حتی یک ماشین کشاورزی را دیدم که مرد کشاورز به همراه خانواده‌اش سوار بر آن به سمت محل برگزاری نماز جمعه می‌آمد. سوال من این است که آیا ممکن است ملتی تا این اندازه متدین، اگر قیامی بر پا کردند و تا پای جان پیش رفتند، بگوییم دیانتش در این قیام نقش ندارد؟!
برخی انگیزه‌های اقتصادی یا عقب ماندگی را دلیل این قیام می‌دانند...
-بله، انگیزه‌های متعددی باعث این نهضت و قیام مردم علیه حکومت شده است که بنده به اجمال توضیحاتی در این باره می‌دهم. اما همه این انگیزه‌ها نیز در معارف دینی جای می‌گیرند. حقیقت این است که روش حکومت مصر در دهه‌های اخیر، باعث عقب افتادگی جامعه شد؛ مصری که در یک دوره صادر کننده گندم به دنیا بوده است، به خاطر سیستم ضعیف حکومتی در پنج دهه اخیر به جایی رسیده که تنها چهل درصد از گندم مصرفی مردمش را تولید می‌کند و حدود شصت درصد گندم را از کشورهای دیگر به ویژه آمریکا وارد می‌کند. همچنین کشاورزی مصر به شدت آسیب دیده است. در بخش صنعت نیز اصلانتوانستند رشد چشم گیری داشته باشند، بلکه روز به روز درحال عقب گرد اقتصادی و صنعتی هستند. مثلامصر و ایران، انرژی هسته ای را تقریبا حدود چهل سال پیش و به طور هم زمان آغاز کردند. اما می‌بینیم که ما با رشد قابل توجهی مواجه بوده ایم اما مصر همچنان روی کلنگی که زده باقی است؛ علی رغم این که آمریکا و اروپا اعلام کردند که ما حامی تو هستیم، نتیجه این حمایت فقط کنترل صنعت مصر شد. در بخش علمی نیز دانشگاه‌های مصر رشد چندانی نکردند، درحالی که در قرون قبلی، دانشمندان مصری می‌درخشیدند.«انور سادات»، «مبارک» و دولت مردان مصر از نظر اقتصادی ظلم بسیار بزرگی به ملت کردند. من براساس مشاهدات خودم بگویم که بیش از پنجاه درصد از مردم مصر زیر خط فقر زندگی می‌کنند؛ حتی پلیس هایی که آن جا می‌دیدیم، چشمشان به دست ما بود که وقتی رد می‌شویم یک جنیه (معادل تقریبا 150 تومان) در دستشان بگذاریم. یادم هست داشتم در خیابان راه می‌رفتم که یک راننده تاکسی اشاره کرد: «کجا می‌روی؟» گفتم: «منزل نزدیک است و جای خاصی نمی روم». گفت: «پس حداقل یک کمکی به من بکن» که من یک جنیه به او دادم و کلی از من تشکر کرد.
فقر در مصر بیداد می‌کند و بنده شاهد فقر شدید مردم بوده‌ام. رهبر انقلاب هم که به جمعیت قبرستان نشین مصر اشاره کردند که البته ایشان در ارائه آمار کمی احتیاط کردند. در یک روزنامه مصری آماری ارائه شد مبنی بر این که سه میلیون نفر از مردم در قبرستان‌ها زندگی می‌کنند و هیچ کس هم آمار روزنامه را تکذیب نکرد. سخنان رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه، تنها بخشی از ظلم‌هایی بود که حاکمان مصر در حق مردم روا داشتند. یادم هست به یک فارغ التحصیل دارای مدرک دکترا پیشنهاد کار دادیم و حقوق وی را معادل 180 هزار تومان تعیین کردیم. او خیلی خوشحال بود و می‌گفت اگر به دانشگاه بروم کمتر می‌گیرم. از همین جا می‌توان اوضاع طبقات پایین‌تر را متوجه شد. این مواردی که ذکر شد همه از دلائل این قیام است، اما این‌ها غیر از دین و مذهب نیست. دین یعنی تمام ارزش‌های انسانی و اسلامی و مسائلی چون عدالت خواهی، دانش طلبی، استقلال، عدم وابستگی، تقوا و سلامت نفس و... که همه از مظاهر دینی محسوب می‌شوند. در صورتی می‌توانیم بگوییم قیام مردم مصر، اقتصادی است و دینی نیست که عوامل دیگر وجود نداشته باشد. درحالی که این گونه نیست و همه این موارد درقیام مصر مشاهده می‌شود و همه این‌ها یعنی اسلام یعنی دیانت و مگر می‌شود مردمی مسلمان و اسلام خواه، در برابر ظلم قیام کنند و ما قیام آنها را دینی ندانیم؟!
بنابراین قیام مردم مصر، یک حرکت دینی است اما باید هوشیار باشند. جریان‌های استعماری در تلاش هستند مواضع برخی جریانات معارض اما سکولار درون مصر را برجسته کنند.
رهبر انقلاب در نمازجمعه، توافقات دولت مصر با اسرائیل را باعث تحقیر ملت مصر دانستند. شما که مدتی در مصر زندگی کرده اید، دراین باره توضیح دهید.
- واقعاً دولت مردان مصر، مردم مصر را حقیر کردند، ذلیلشان کردند و آنها را از نظر اقتصادی و علمی درسطح پایین نگاه داشتند و از نظرسیاسی نیز مواضع ذلت باری اتخاذ کردند. مردم مصر که در دوران «جمال عبدالناصر» احساس قدرت، شجاعت و مردانگی می‌کردند و در برابر اسرائیل ایستادند و به سوریه و فلسطین کمک کردند، در چند دهه اخیر به وضعیتی دچار شدند که احساس ضعف در برابراسرائیل پیدا کردند. من با چندین نفر از دولت مردان و علما در این‌باره صحبت کردم. اکثریت این‌ها حالت ترس به خودشان گرفته بودند.
به برخی از مسئولان الازهر گفتم:«شما مگر اسرائیل را دوست دارید؟» گفتند: نه، ما می‌خواهیم اسرائیل ریشه کن شود.» گفتم: «پس چرا قیام نمی‌کنید؟» گفتند: «ما قادر نیستیم.» گفتم: «چرا سازش می‌کنید و دولت شما مرز رفح را می‌بندد؟» گفتند: «ما قدرت نداریم. اسرائیل از ما ناراحت می‌شود، به ما حمله می‌کند و ما توان دفاع نداریم.» حتی علما را هم ترسانده‌اند. البته باید بین دیدگاه و شجاعت تفکیک قائل شد.
مبارک سعی کرد که این حقارت را درون ملت تزریق کند. در زمان جنگ غزه، من در قاهره بودم و وقتی عده‌ای برای بازکردن مرز رفح فشار آوردند. آقای مبارک طی یک سخنرانی تاکید کرد که: «مردم مصر! من دوست ندارم کاری بکنم که قرارداد امنیتی ما با اسرائیل به هم بخورد و اسرائیل به ما حمله کند و شما ملت از بین بروید، اقتصاد شما ورشکسته بشود، جنس‌ها گران شود و ملت نابود گردد.» وقتی رهبر یک کشور این گونه مظهر عجز و ناتوانی باشد، معلوم است که ملت تحقیر خواهد شد.
پس از سخنان رهبر انقلاب برخی رسانه‌های همسو با سیاست‌های غرب، سعی کردند که بین انقلاب اسلامی ایران و ملت مصر اختلاف افکنی کنند که البته نتوانستند. نظر شما دراین باره چیست؟
- انقلاب ما که پیروز شد، برای اولین بار در دنیا کتاب «ولایت فقیه» امام خمینی (ره) درمصر ترجمه و منتشر شد. یکی از اندیشمندان مصر به نام «دکتر حسن حنفی» یک مقدمه هفتاد صفحه ای بر آن نوشت و نظریه ولایت فقیه را اثبات کرد. بعد نیز کتاب «جهاد اکبر» امام خمینی(ره) را منتشر نمود. با توجه به این که روابط ما و مصر حسنه نبود، هنگام حضور درمصر محدودیت هایی از سوی دولت مصر برای فعالیت فرهنگی داشتم اما با این حال هرجا که وارد می‌شدم. مردم و رسانه‌ها با روی گشاده و آمادگی از من استقبال می‌کردند. حتی در همان ماه‌های اول حضورم، جزو سخنران‌های دانشگاه الازهر شدم. یعنی خود اساتید آن جا مرا دعوت می‌کردند. من محبت و عشق به ایران را در طبقات مختلف مردم دیدم. یک روز کنار خیابان منتظر تاکسی بودم که یک تاکسی آمد و اولش قیمت را کمی بالا گفت که با چانه زدن با هم به توافق رسیدیم. وقتی از من پرسید که «از کجایی؟» گفتم که ایرانی هستم. تا این جمله را شنید، ایستاد و آغوش باز کرد و گفت: «تو مهمان منی» من فکر کردم تعارف می‌کند اما این گونه نبود و هرچه اصرار کردم، از من پول نگرفت و گفت: «در عمرم افتخار خواهم کرد که یک ایرانی سوار ماشین من شده است.»
یک بار نیز در راه رفتن به «اسماعیلیه» به یک آبادی رسیدم که یک کشاورز با خانواده‌اش کنار باغ انبه‌اش نشسته بود. ما هم ایستادیم تا انبه بخریم. کشاورز پرسید: «شما اهل کجایی؟» من با او شوخی کردم و گفتم: «شما بگو من کجایی هستم؟» یک نگاهی کرد و گفت:«پاکستان؟» گفتم: «نه» گفت: «سوریه؟» گفتم: «نه» گفتم: «یک راهنمایی می‌کنم؛ از اسلامی‌ترین کشور روی کره زمین» یک تاملی کرد و گفت: «ایران» این برای من خیلی معنادار بود. حتی کشاورز در صحرای دور افتاده مصر هم اعتقاد دارد که اسلامی‌ترین کشور دنیا، کشور ایران است و این خیلی زیباست. مردم ایران از میزان محبوبیت خود در دنیا خبر ندارند.
باید به علاقه مردم مصر به آقای «سیدحسن نصرالله» هم اشاره‌ای کنم. یک روز یکی از مصریان به من گفت که اخیراً راجع به محبوب ترین رهبر جهان عرب نظرسنجی صورت گرفته است. از مصری‌ها که نظرسنجی شده، سیدحسن نصرالله به عنوان محبوب ترین رهبر جهان عرب انتخاب شده است. باید درنظر داشته باشیم که اکثر مردم مصر، اهل سنت هستند که این موضوع، عشق آنها به روحانیت شیعه را نشان می‌دهد.