نویسنده: مرتضی طلایی
در یک رویکرد سیاستگذارانه، ضرورت واکاوی ابعاد موضوعی و مفهومی مقوله فرهنگ در جهاد اقتصادی امری بسیار مهم و راهبردی است که می‌بایست براساس آن، تکلیف ارگان‌ها و نهادهای مرتبط با لوازم این نامگذاری مشخص شود.
در این مبحث سعی شده است با نگاه به محتوای سخنان مقام معظم رهبری در نوروز 1390 و ابعاد تحلیلی آن، چارچوب فعالیت کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر و بایسته‌های عمل به آن ترسیم شود. توجه به مقوله فرهنگی جهاد اقتصادی ایجاب می‌کرد که ابعاد این متغیر در حوزه فرهنگی- اجتماعی باز شود تا لوازم تحقق این امر به خوبی در این بخش محقق شود.
عمده محوری که در این خصوص می‌بایست مدنظر قرار گیرد، فلسفه وجود کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر است. نحوه عمل این کمیسیون در راستای فرهنگ شناسی و فرهنگ‌سازی کمک به مجموعه مدیریت شهری و نهادهای فرهنگی در شهر است. اهمیت مقوله فرهنگ و رفتار اجتماعی جامعه به‌عنوان مبنای عمل این کمیسیون در سطح جامعه دارای اهمیت ویژه‌ای است که می‌بایست با توجه به چارچوب بیانات مقام معظم‌رهبری در آستانه تحویل سال نو درخصوص نامگذاری آن به جهاد اقتصادی مورد بررسی قرارگیرد. نگاه به مولفه‌های ساختاری عناصر هویت بخش جهاد اقتصادی مشخص می‌سازد که فرهنگ، عنصر اصلی اعتباربخشی و پیوند‌دهنده در مناسبات میان روح و جسم این سال به حساب می‌آید و اینجاست که وظیفه کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر مشخص می‌شود.
کمیسیون فرهنگی - اجتماعی شورای اسلامی با برعهده گرفتن مسئولیت در قبال فرهنگ شهروندی و شهرنشینی، بخش اعظمی از جامعه هدف مورد نظر مقام معظم رهبری را در لوای عمل و فعالیت خود قرار می‌دهد. لذا ضروری است که در محورهای مورد نظر سیاست‌های منظم و دقیقی تنظیم و مورد دقت قرار گیرد که در اینجا به‌صورت موردی به هر کدام از این ابعاد پرداخته می‌شود.
برخورداری از روحیه جهادی
گسترش فرهنگ جهادی در ایران برای نسل‌هایی که جنگ تحمیلی را به چشم خویش ندیده‌اند و تجربه نکرده‌اند، مشکل‌تر از کسانی است که عملا در این حوزه‌ها نقش اساسی از خود بر جا گذاشته‌اند. فرهنگ ایرانیان پر از مثال‌های واضحی است که اثباتی بر وجود روحیه قوی و محکم جهادی در ذره‌ذره هنجار‌ها و ارزش‌های فرهنگ اسلامی آنهاست. نمونه بارز این امر جهاد مردمی در جنگ تحمیلی یا ایستادگی در برابر استکبار جهانی است اما اینکه می‌بایست این ارزش‌ها به دیگر حوزه‌ها تسری پیدا کند امری حساس و نیازمند سیاستگذاری مناسب است که در این میان باید به 3 زیرسطح نظر انداخت:
1- بازسازی روحیه جهادی در مردم
2- آشناسازی جوانان و نوجوانان از سنین خرد با مفاهیم ارزشمند جهاد
3- وادار کردن نهادهای مدیریت شهری به ارتقای فرهنگ جهادی سازمان‌های تابعه خویش
بدون شک هر کدام از این حوزه‌ها، لوازم اساسی را در حوزه عمل کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر برمی‌تابند که این نهاد را وادار به سیاستگذاری مناسب می‌کند. هر کدام از این سه مولفه نیز به زیر مولفه‌هایی قابلیت تقسیم دارند که در این میان مفاهیم مرتبط را باید مدنظر داشت که مهم‌ترین آنها همان مفاهیم سرمایه اجتماعی(اعتماد، مشارکت و مسئولیت پذیری) است.
1- بازسازی روحیه جهادی در مردم
نوعا بازسازی روحیه جهادی در مردم نیازمند این است که مردم در قالب‌های مشارکتی و با اعتماد نسبت به انجام امور عمومی یا وظایف جمعی خویش مسئولیت پذیری بالایی نشان دهند و این نیازمند آموزش مناسب، انجام برنامه‌های فرهنگی بلندمدت و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های درون سازمانی و برون سازمانی در جهت پرهیز از دوباره‌کاری است. البته ناگفته نماند که پایین آمدن سطح مشارکت و اعتماد مردم به‌واسطه دلایل سیاسی و غیرسیاسی مشکلاتی ایجاد کرده است که این وظیفه نهادهای فرهنگی را بسیار سخت‌تر می‌کند. معمولا اینگونه بازسازی‌های فرهنگی و رسیدن به افق‌های پایدار در بلندمدت به شرط کارکرد درست دیگر نهادها امکان‌پذیر است.
2- آشناسازی جوانان و نوجوانان از سنین خرد با مفاهیم ارزشمند جهاد
اصولا شخصیت و اندیشه آدمی به واسطه آنچه از کودکی یادگرفته است شکل و استحکام می‌یابد. نتایج و کارکرد این استحکام‌یابی زمانی که براساس اصول و قواعد صحیحی بنیان‌گذاشته شود
خواهد توانست در بستر جامعه کارآمد و مفید باشد. در مبحث آموزش 3 نهاد عمده هستند که بیشترین نقش را ایفا می‌کنند که عبارتند از: 1- خانواده 2- دولت 3- جامعه
در این میان کمیسیون فرهنگی- اجتماعی می‌بایست با روش شناسی روابط این نهادها نقش و جایگاه خویش را تعریف کند. به عبارت روشن‌تر کمیسیون باید به این سؤال‌ها پاسخ دهد: برای اینکه بتوان در قبال تقویت ارزش‌های جامعه مسئولیت کمیسیون را به درستی انجام داد چه رابطه‌ای باید در گام اول با خانواده ایجاد کرد؟ چگونه باید ایجاد کرد؟ و چگونه باید آن‌را مدیریت کرده و استمرار بخشید؟ و همین‌طور درخصوص 2 نهاد دیگر نیز این پرسش‌ها قابلیت طرح دارند: زمانی که این روابط ایجاد شد چه مفاهیم و ارزش‌هایی را باید منتقل کرد به‌نحوی که علاوه بر اینکه بیشترین سود را به‌دست آورد، کمترین هزینه نیز به کمیسیون تحمیل شود و با دیگر نهادها نیز دچار تقابل و تداخل وظایف نشود؟
وادار کردن نهادهای مدیریت شهری به ارتقای فرهنگ جهادی سازمان‌های تابعه خویش عمده نهادهایی که بر حسب قانون می‌بایست مورد دقت و نظر شورای شهر و کمیسیون‌های آن قرار گیرند، در حوزه مدیریت شهری و حکمرانی شهری قرار می‌گیرند. این نهادها در قالب کلی با نام شهرداری، روزانه با فعالیت‌های بخش عظیمی از جامعه ارتباط برقرار کرده و به ساماندهی یا ایجاد تغییرات در آن دست می‌زنند. فرهنگ حاکم بر این سازمان‌های محلی در نوع خود عنصری هویت‌بخش به حساب می‌آید که فعل و انفعالات سازمان را تنظیم کرده و به خط‌مشی‌ها و راهبردهای اداره آن حیات می‌بخشد. شاید در متن قانون تکلیفی بر دوش نهاد کمیسیون فرهنگی- اجتماعی در قبال فرهنگ سازمان نهادهای تحت‌نظر خویش وجود نداشته باشد ولی روحا این امکان وجود دارد که کمیسیون بتواند نظارت همه‌جانبه‌ای بر فرهنگ سازمانی شهرداری داشته باشد و چالش‌ها و آسیب‌های آن از این منظر مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
پرهیز از تفرقه و حفظ اتحاد و انسجام ملی و اسلامی
کشور ایران به مثابه تافته‌ای درهم‌بافته و در عین حال متنوع، برخوردار از هویتی ایرانی- اسلامی است که در دنیا با این اوصاف شناخته می‌شود و به واسطه همین پتانسیل‌هاست که توانسته است در برابر مشکلات و سختی‌ها همواره از حمایت مردم و نخبگان فعال در عرصه جامعه برخوردار باشد. هر کدام از عناصر شکل‌دهنده هویت ملی و اسلامی کشور با برخورداری از پتانسیل‌های بالا در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی وفاق بالایی میان مردم و مسئولان نظام ایجاد کرده‌اند و به‌نحوی به تقویت و گسترش سرمایه‌های اجتماعی موجود در جامعه دست زده‌اند. امروزه استکبار جهانی با سردمداری آمریکا و انگلیس سعی در نفوذ در لایه‌های قومی و مذهبی کشور دارند تا بتوانند با ایجاد شکاف‌هایی در پیکره واحد ملی، شکنندگی و گسست ایجاد کنند.
مقام معظم رهبری این خطر را به‌نحوی احساس کرده‌اند که مصمم شده‌اند علاوه بر اینکه سالی را به این نام نامگذاری کرده در تمام توصیه‌های خود به مردم و مسئولان این مهم را گوشزد کنند و راه رشد و توسعه کشور را از مجرای پیوستگی و اتحاد ملی در سایه اسلام و انقلاب قلمداد کنند. وظیفه هر مسئول و مقامی در هر پستی که هست با توجه به صراحت و گویایی این اصل، روشن است، خصوصا کسانی که در عرصه فرهنگی در حال خدمت هستند. کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر نیز از این اصل مستثنی نیست. راهبردهایی که می‌توان بر این اساس و در حوزه عمل کمیسیون
فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران اجرایی کرد در نگاه اول با فعالیت‌های برون‌استانی کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورا در قالب اجلاس مشورتی کمیسیون‌های فرهنگی- اجتماعی کلانشهرها ارتباط می‌یابد.
این اجلاس در این خصوص قابلیت‌های فراوانی دارد که به‌صورتی موردی عبارت‌اند از: آشنایی با سنت‌ها و فرهنگ‌های درون استانی، تبادلات فرهنگی و سنتی، گسترش مشارکت در قالب یک عمل ملی و اسلامی، ترویج و متناسب‌سازی ارزش‌های اصیل و کارا در عرصه ملی با رویکرد دینی، بازشناسی آسیب‌های قومی و فرهنگی به‌صورت عینی و ملموس و بازشناسی پتانسیل‌های فرهنگی هر استان یا هر منطقه.بر این اساس ضروری می‌نماید که مجموعه اعضای فعال در کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر راهبردهایی را مدنظرقرار دهند که هم دارای سبقه فرهنگی و هم مذهبی باشند. لذا در راستای ارتقای مشترکات فرهنگی و مذهبی پیشنهاد می‌شود: اجلاس کمیسیون‌های فرهنگی- اجتماعی در هر استان با برگزاری جشنواره‌های فرهنگی آن استان همراه باشد.
در اجلاس کمیسیون‌ها از نخبگان فرهنگی، هنری و مذهبی هر استان دعوت به عمل آورده و به رسم یادبود هدایایی اهدا شود. این امر زمینه‌های مشارکت و اعتماد آنها را فراهم می‌آورد. هفته فرهنگی استان‌ها به مثابه سال‌های قبل در کوی دانشگاه تهران برگزار شود؛ این امر علاوه بر ایجاد نشاط اجتماعی در بین دانشجویان فاصله بین مردم و نخبگان دانشگاهی را کاهش داده و دانشگاه را تبدیل به کانونی فرهنگی و پویا می‌کند، البته باید مواظب آسیب‌هایی که از این ناحیه احتمالا ممکن است ایجاد شود نیز بود. ظرفیت‌های موجود در فرهنگ هر استان را باید توسط متخصصان کارورزیده و خبره استخراج و آنها را تبدیل به داده‌های سیاستی مناسب کرد تا موجبات غلبه فرهنگ‌های محلی بر فرهنگ ملی و اسلامی حاصل نشود.