ضرورت بررسی بدعت ها در مجالس عزاداری سیدالشهدا(ع) (بخش پایانی)

سپاه فتنه با کوله باری از بدعت و تحریف عاشورایی

وقتی استاد شهید مطهری و دیگر عالمان و محققان از تحریف قیام عاشورا می‌گفتند و می‌نوشتند شاید کسی باورش نمی شد به این سرعت تحریفات و بدعت‌ها در قیام عاشورا نام حسین علیه السلام را هم به تسخیر فتنه گران و براندازان دربیاورد به طوری که در پیام یکی از سران اصلی فتنه همچون سال گذشته اینطور تاکید شده است: »حسین(ع) زمانی به پا خواست که بازمانده دستاوردهای نهضت نیای خود را در معرض تندبادهای تمامیت طلبی تشنگان قدرت یافت. حسین(ع) می‌دانست که در این راه چه رنج‌های بزرگی در انتظار اوست: مفتیان مزدبگیر، او را به خروج از دین و ایجاد فتنه متهم خواهند کرد... بر ماست که در این دوران بحران زده، کاری زینبی کنیم و پیام راستین دین را با چهره فطرت پسندانه آن به تشنگان حقیقت برسانیم. بر ماست که ماجرای راستین انقلابی را که در این دیار به نام دین بر پا شد، برای نسلی که آنچه می‌داند یا از طریق رسانه‌های تحریف گر رسمی و یا از طریق روایت گران ناهمدل با آن است، بازگو کنیم و در این بازگویی از نقد منصفانه گذشته نهراسیم. برماست که همچون زینب(س) با بازگویی حقیقت، ملات کاخ دروغ را زایل کنیم.»

وقتی سخن از مجالس عزاداری شهدای کربلا به میان می‌آید ناخودآگاه در کنار همه نمادها و شعائر پای آسیب هایی هم به میان می‌آید که تحریف مسبب آن بوده است. نمونه‌اش صدور پیام‌هایی از سوی فتنه گران است. عاشورا مانند هر حقیقت روشن دینی در بستر زمان دچار آسیب هایی می‌شود که شامل بدعت، خرافات، تحریف و مانند آن است. شهید مطهری با زبانی ساده از تحریفات در حماسه حسینی سخن می‌گفت و معتقد بود: «اینکه آن بابا از جیب خودش پول خرج می‌کند، خودش را بیکار می‌کند، زنجیر برمی دارد پشت خودش را سیاه می‌کند و اشک او هم متصل جاری است، ارزش دارد و نباید با آن مبارزه کرد و گفت این کارها وحشیگری است. ابراز احساسات برای قهرمانان بزرگ تاریخ وحشیگری نیست فقط اشتباه او در این است که وقتی می‌خواهد ابراز احساسات کند، به شکلی ابراز احساسات می‌کند که نمایشگر قهرمانی جنایتکارانه جنایتکاران و نمایشگر مظلومیت آن کسی است که به او عشق می‌ورزد و علاقه دارد. او نمی داند حالاکه می‌خواهد نمایشگری بکند باید طوری نمایشگری بکند که نمایشگر حماسه حسینی باشد...» تا جایی که علی معلم دامغانی این انتقاد را با جدیت مطرح و تاکید دارد: این شور و حرارت یک مقدار به قاعده دوپینگ‌های ورزشی اتفاق می‌افتد و به امام حسین(ع) هیچ نسبتی ندارد و این قصه غم انگیز روز است و گرنه مردمان ما خردمند بوده‌اند و می‌دانستند مسجد خانه مقدسی است. وی البته در ادامه به مقایسه مجالس مداحی امروز و مجالسی که در گذشته نزدیک برگزار می‌شد می‌پردازد و می‌گوید که مدح امروز در آدم‌هایی که دورش نشسته‌اند و مخصوصا شور و حرارتی که نشان می‌دهند با دیسکوهایی که آن طرف وجود دارد شباهت‌های بیشتری دارند تا مجلسی که در گذشته به آن گفته‌اند تعزیه.  

تحریف عاشورا و تولید داستان عشقی و خرافی

هر چیزی که از سوی مردم با اقبال بیشتری مواجه باشد دست تحریف در آن بیشتر وارد می‌شود از این روست که شعرهای شاعران مردمی‌تر، بیشتر دچار تحریف می‌شود و هر کسی واژه ای را جایگزین می‌کند که شاعر گفته بود. حجت الاسلام خلیل آقاخانی پژوهشگر و کارشناس مذهبی در شناسایی و ردگیری بدعت‌های راه یافته به حماسه عاشورا می‌گوید: بخشی از آسیب‌هایی که این حماسه با آن مواجه است متوجه عالمان دینی و بخش دیگر متوجه توده‌های مردم است. به این معنا که برخی عالمان وظیفه و مسئولیت خویش را در قبال حماسه عاشورایی به درستی ایفا نکرده اند و با کوتاهی در این زمینه اجازه دادند تا دست تحریف و بدعت بدان وارد شود. در غیر اینصورت هرگز کسی به خود این جرات را نمی‌داد تا آن را تحریف کند و فلسفه و اهداف آن را دگرگون و واژگونه سازد. وی در ادامه به گزارشگر کیهان می‌گوید: دست تحریف از طریق روضه خوانی و ایجاد فضای احساسی بیشتر و گریاندن مردم موجب شده تا داستان عشقی و خرافی تولید شود و فلسفه قیام را به شکل دیگری جلوه دهد. انواع دروغ‌ها، غلوها و مطالب ذلت آمیز در برخی مجالس به حماسه حسینی نسبت داده شده که انسان شرم می‌کند تا آن را تکرار کند و بر زبان راند. به اعتقاد این کارشناس مذهبی هر کسی می‌کوشد تا بهتر مردم را متاثر کند و به گریه وادارد. اینگونه است که از هنر باطلی با هر محتوای دروغی بهره می‌برند. شاعرانی هم که با تاریخ واقعی و حقیقی عاشورا آشنا نیستند در اشعار خود مطالبی را مطرح می‌کنند که وهن دین و مذهب است. حجت الاسلام آقاخانی در نفی حرکت‌های برخی دسته‌جات سینه زنی و رقابت در خودنمایی آنها می‌گوید: این خودنمایی‌ها عامل دیگری برای تحریف حقیقت عاشورایی شده است. اگر بخواهیم در زمینه آسیب‌های جامعه شناسی مذهبی ایران در بخش حماسه عاشورایی سخن بگوییم می‌بایست مثل دکتر شریعتی و شهید مطهری به گوشه و کنار کشورهای جهان برویم و هر یک از مراسم و آداب و سنت‌های مردم را در این حوزه بررسی و مطالعه کنیم و آن را با حقیقت تاریخی بسنجیم. آن گاه در می‌یابیم که چهره‌ای نادرست از حماسه عاشورایی ارایه داده‌ایم.

رفتار مسالمت آمیز در کنار ابزار قانونی

به اعتقاد اغلب کارشناسان حقیقت قیام کربلا و چهره خونین عاشورایی در طول تاریخ گرفتار امور خرافی، بدعت و تحریف شده که نیازمند بازخوانی و ارزیابی دقیق در همه ابعاد است تا چهره واقعی از پس هزاران پرده دروغین دوباره دیده شود. اما مسئولان سازمان تبلیغات اسلامی علی رغم تاکید بر وجود خرافات و بدعت در حماسه کربلا همچنان اعتقاد دارند علی رغم ابزارهای قانونی باید با روش‌های نرم و مسالمت آمیز این نوع آسیب‌ها را رفع کرد البته بدور از هر گونه رفتاری که مبتنی بر دولتی شدن هیات‌های عزاداری و دسته جات سینه زنی باشد. حجت الاسلام و المسلمین احمد زادهوش معاون فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی هم این خطر را آسیبی جدی می‌داند و در گفت و گو با گزارشگر کیهان هشدار می‌دهد: باید جلوی انحرافات و خرافات را بگیریم چرا که در صورت غفلت، هر نقطه ضعفی که در جامعه پدید آید محل فرود و سرمایه‌گذاری دشمن خواهد شد و به این ترتیب حماسه عاشورا به انحراف می‌رود. وی البته خطر رسانه‌های غربی را در این انحراف بیش از پیش عنوان و تاکید می‌کند: علی رغم ترویج سکولاریسم و نهیلیسم در این نوع رسانه ها، می‌بینیم که چطور از خرافات در مجالس امام حسین(ع) و قمه زنی دفاع می‌کنند و دائم تبلیغ می‌کنند که شیعیان باید به مناسک دینی بپردازند و با این نوع محدودیت‌های نیروی انتظامی مقابله کنند. زادهوش البته نقش رسانه‌های جمعی را در تقابل با جنگ نرمی که دشمنان علیه آیین‌های مسلمانان درپیش گرفته‌اند حساس می‌داند و معتقد است در برابر این تهاجمات باید هوشیارانه عمل کرد. معاون فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی رفتار مسالمت آمیز نیروی انتظامی و دستگاه‌های اطلاعاتی و فرهنگی با دسته جاتی که چندان به قوانین صادر شده در مورد مناسبت‌های مختلف توجهی ندارند را مهم می‌داند و می‌گوید: باید از برخوردهای خشن و تند با مردم خودداری کرد و نهایت آزادی مردم و فضاسازی برای عزاداری را فراهم کنند. البته در مبارزه با تحریفات 10 هزار نفر از مبلغان اعزام شده از حوزه علمیه قم، مشهد و اصفهان نقش موثری خواهند داشت و امیدواریم آسیب‌ها به حداقل برسند.

معاندان شیعه در کمین مراسم عزاداری

حقیقتا همین عزاداری‌ها است که قیام امام حسین(ع) را زنده نگه داشته است و از زنده بودن امام حسین علیه السلام است که اسلام و ارزش‌ها زنده است. اما خطرات بسیاری در کمین است که با اندکی غفلت شدیدترین لطمات را وارد می‌کند و هر نحوه عملکرد و گفتار و کردار ما در عزاداری‌ها که با اهداف امام حسین منافات داشته باشد قطعا آسیب و آفتی برای عزاداری است. دکتر عبدالله امیدی فرد مدرس حوزه و دانشگاه در مورد اهمیت رفع بدعت‌ها در مراسم عزاداری امام حسین(ع) معتقد است: سفارش و تاکید فراوانی از سوی ائمه اطهار علیهم السلام در به پا داشتن مراسم عزاداری و ماتم برای امام حسین(ع) شده است و چه بسا از رمزهای ماندگاری و درخشندگی این قیام مقدس همین عزاداری هاست. وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان ادامه می‌دهد: دشمنان و معاندان شیعه، در کمرنگ و بی‌خاصیت کردن و احتمالااز بین بردن نام حسین(ع) از قلب شیعیان و سپس از جامعه اسلامی همه تلاش خود را بکار می‌برند. البته این خیال باطلی است که هیچ گاه محقق نخواهد شد اما از آنجا که جهان خلقت بر پایه نظام سبب و مسبب استوار شده است اگر ما در این مورد غفلت ورزیم چه بسا واقعه کربلا هم چون واقعه غدیر کم کم به یک حادثه قابل مناقشه تبدیل شود و از طرفی خودمان نتوانیم از همه آثار و برکات این واقعه بهره کافی را ببریم. وی اینطور نتیجه می‌گیرد که توجه به آسیب‌هایی که می‌تواند عزاداری را تهدید کند بسیار بجاست و به خصوص در این زمان که با کمک تکنولوژی به راحتی هر کسی می‌تواند شبهات خود ساخته‌اش را از طریق اینترنت، کانال‌های ماهواره‌ای و دیگر ابزارهای رسانه‌ای به دیگران سرایت دهد. دکتر امیدی فرد با برشمردن آسیب‌های موجود می‌گوید: غلو در مورد ائمه اطهار(ع) یکی از همین آسیب‌ها است. به طور مثال معرفی امامان در حد خدایی در این صورت کسی که برای گریاندن بیشتر به بیان اینگونه مطالب بپردازد آنهم در قالب عزاداری آنها، قطعا تیشه به ریشه اصل دین می‌زند. البته این بهانه‌ها نباید مانع عزاداری شود. برخی از کارهای حرام هم در عزاداری‌ها از قبیل بکارگرفتن آهنگ‌ها و کلمات و اشعار و اصطلاحاتی که در شان ائمه نیست. البته آسیب هایی که می‌تواند عزاداری‌ها را تهدید کند قطعا منحصر به این موارد نیست اندکی تامل پیرامون اهداف قیام خونین عاشورا می‌تواند زمینه هوشیاری ما را در برابر بسیاری از تهدیدات بالا ببرد و پیشاپیش برایش چاره‌ای اندیشیده شود. طی کردن مبلغ؛ سبکسری برخی مداحان دریافت مبالغ هنگفت برای شرکت در مجالس مداحی و نوحه سرایی عملی قبیح و دور از شئون اخلاق اسلامی است که از سوی برخی مداحان و منبری‌ها انجام می‌شود.مبالغ کلانی که بسیاری از بانیان را اگر چه از برپایی تکیه‌ها و سیاه پوش کردن حسینیه‌ها منصرف نمی‌کند اما هر ساله در مواجهه با این پیشنهادات کلان از سوی عده معدودی از مداحان آزرده خاطر می‌کند. حاج حسین علی یکی از بانیان این مجالس که سابقه‌ای طولانی مدت در برپایی مراسم دهه محرم و عزاداری سیدالشهدا(ع) دارد شرط گذاشتن برای حضور و اجرای مراسم توسط این اشخاص را مانع گسترش فرهنگ عزاداری واقعی و راستین می‌داند. وی در گفت و گو با گزارشگر کیهان اظهار می‌دارد: مداحان و منبری‌ها الگوی جوانان و نوجوانان هستند و با این رویکرد باید این افراد در همه احوال و رفتارهایشان دقت بیشتری داشته باشند. وقتی جوانان وارد محافل مختص ائمه اطهار(ع) می‌شوند خب این انتظار را دارند تا با رعایت ادب نسبت به ائمه معصومین علیهم السلام و مهمانان برخورد شود ضمن اینکه مطالب و اشعار واقعی و مطالب متناسب با حوادث روز را بشنوند نه اینکه به تحریفات دامن زده شود و آنقدر خرافی رفتار کنیم که جوانان از این مجالس زده شوند. وی رعایت تقوا و پرهیزکاری را شرط لازم برای اخلاق مداحان می‌داند و طی کردن رقم‌های میلیونی را نوعی رفتار ضد دینی می‌داند.

محسن طاهری هم که به قول خودش از دوران طفولیت و نزدیک به نیم قرن در دستگاه عزاداری امام حسین(ع) مشغول به مداحی است، طی کردن مبالغ از سوی برخی از مداحان را عملی زشت قلمداد و تاکید می‌کند: این افراد ارزش محبوب و معشوق را کم نمی‌کنند بلکه ارزش خود را تنزل می‌دهند چون نام سیدالشهدا(ع) رفیع و بلند است و فقط مزد این عمل را خداوند می‌تواند بدهد بنابراین این عملی سبکسرانه است وی معتقد است: چنین سیاقی برای کسب خدمت در پیشگاه حضرت ابا عبدالله الحسین‌(ع) صحیح نیست بلکه مادی گرایی است که هدف گرفته شده و این عمل به سرانجام نمی‌رسد. گذشته از طی کردن مبالغی برای مجالس مداحی، بعضی تازه کارها چندان اعتبار و احترامی برای بزرگترهای مداحی قایل نیستند. به همین خاطر مجالسشان بعد از مدتی خالی می‌شود.

البته طرح این موضوع دلالت بر تمامی مجالس ندارد اگر چه میزان استقبال مردم از مجالس مذهبی خالص گواه این ادعا است. اما به طور کلی اشعار در مدح ائمه(ع) باید طوری انتخاب و خوانده شود که به عنوان یک پیام رسان کامل عمل کند. در شان عزاداری ائمه اطهار(ع) نیست که ترانه‌های آلوده و هرز در مجالس طرح و الگوی مداحان ما قرار گیرد. بنابراین مداح باید قبل از آغاز مداحی نصایح و پندهای اخلاقی را بیان کند چرا که امر به معروف و نهی از منکر بالاترین عبادات است به طوری که این وظیفه مداح و شاعر است که انحرافات جامعه را با زبان تاثیرگذار هنری بیان می‌کند تا رفتارهای نامناسب اجتماعی اصلاح شود. ضمن آنکه مداح باید حین مطالعه تاریخ با شخصیت اهل بیت(ع) آشنا باشد تا بتواند با بصیرت و معرفت کار خود را به زیباترین شکل انجام دهد. یک مداح خوب باید مقتل شناس باشد و مقتل‌های معتبر را مطالعه کرده و از ریزه کاری‌های تاریخ کربلا آشنایی دقیق و گسترده داشته باشد.