انسان موجودی اجتماعی است. گرایش به اجتماع ازنظر عقل و عاطفه، وی را نیازمند همسر و دوست میکند تانیازهای مادی و معنوی و نیز جسمی و روحی خود را بدان پاسخ دهد.
اما بیشتر انسانها درانتخاب همسر و دوست به خطا میروند و کسی را بر میگزینند که به جای آرامش و محبت و مودت، مایه تشویش و دشمنی و بدبختی میشود.
تاثیر همسر و دوست در زندگی انسان بسیار است؛ زیرا این دو دسته از انسانها چنان به آدمی نزدیک هستند که از آن به (بطانه) در آیات قرآن یاد شده است. در ادبیات عربی به زیر پیراهن که به بدن چسبیده نیز بطانه میگویند. بر این اساس، همسر و دوست از کوچکترین رازها و اسرار همسر و دوست خود آگاه است همین آگاهی از رازهای آدمی شخص را در تنگنا قرار میدهد و اگر همسر و دوست، امین نباشند، عامل هلاکت و بدبختی شخص میشوند.
اصل ایمان و صداقت درانتخاب دوست
از این رو در انتخاب همسر و دوست بسیار تاکید شده است. در انتخاب همسر و دوست میبایست اصل ایمان و صداقت را مورد تاکید قرار داد. دوست را در عربی صدیق گفتهاند تا دانسته شود که معیار اصلی در دوستی، محبت نیست بلکه صداقت است درهمسر نیز افزون بر صداقت و ایمان باید بر جنبه مودت وی تاکید شود. مودت نوعی دوستی عاطفه و خاص است که فراتر از محبت میباشد.
به هرحال، انسان نباید با هرکسی دوست شود یا هر کسی را به همسری برگزیند؛ زیرا دوست و همسر، یاری است که نیکی و بدیاش دامن گیر شخص میشود. شخص پیش از هر کسی از دوست و همسر خویش یاد میگیرد و میآموزد؛ زیرا اینان آموزگاران خواسته و ناخواسته آدمی هستند دوست و همسر میبایست نقش پوشش بودن خود را به خوبی به نمایش گذارند؛ یعنی همسر نقش لباس و جامه همسرش را به عهده دارد و یا دوست نزدیک، هم چون بطانه و زیر جامه است ولذا باید زشتی های آدمی را بپوشانند و عامل زیبایی و آراستن شخص باشند و از مشکلات و گرما و سرمای زندگی محافظت نمایند.
برای شناخت هر کسی میتوان با نگاهی گذرا به همسر و دوستش، او را شناخت، زیرا همسر و دوست آدمی بیانگر وضعیت خود شخص است. پیامبر (ص) درباره این مطلب میفرماید:ایاک و قرین السوء فانک به تعرف، از همنشین بد پرهیز کن که به وسیله او شناخته خواهی شد. (کلمه الرسول الاعظم، ص 448)
قرن به معنای شاخ است. هر جانوری دو شاخ همانند دارد. از یک شاخ میتوان دانست که شاخ دیگر که مقابل آن قرار دارد چگونه است.
امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل میکند که فرمود: المرء علی دین خلیله فلینظر احدکم من یخالل؛ آدمی بر دین و آیین دوست خویش است. باید هریک از شما بنگرد با چه کسی دوستی میکند. (بحارالانوار، ج 74، ص 192)
تاثیر دوست
درباره تاثیر دوست در دیگری حضرت امام جواد (ع) میفرماید: ایاک و مصاحبه الشریر فانه کالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح اثره؛ از همنشینی با شرور و بدکار پرهیز کن؛ زیرا همانند شمشیر کشیدهای است که منظرهاش زیبا ولی اثرش زشت است. (همان، ص 78، ص 364)
آثار دوست درزندگی آدمی همانند بوی خوش و ناخوش عطر است که همان آن را استشمام میکنند و آبروی آدمی را میخرد یا میبرد. از امیرالمومنان (ع) نقل شده که فرمود: صحبه الاخیار تکتسب الخیر کالریح اذا مرت بالطیب حملت طیبا؛ هم نشینی با نیکان مایه کسب خیز و نیکی است و همانند باد است که هرگاه از روی عطر و بوی خوش بگذرد، آن بوی خوش را با خود همراه میآورد. (غرر الحکم، ص 454)
بنابر این، اگر دوست و قرین خوبی داشته باشی، بوی خوش آن را همگان متوجه خواهند شد و اگر این دوست و قرین بد باشد، بدی آن تو و دیگران را میآزارد و زمانی که میرسد که آرزو میکنی که ای کاش چنین دوست بدی نداشتم.
اصولا آدمی، متاثر از خلق و خوی دوستان و همسران خویش است. چنان که گرایش آدمی به چیزی بیانگر این نکته نیز میباشد که به آن چیز علاقهمند است و آن را دوست میدارد. اگر کسی همسر و دوست بد و زشتکار را برگزیند، درحقیقت نشان میدهد که علاقهمند به زشتی است و زشتکاری را دوست میدارد. از امام رضا (ع) روایت است که فرمود: من احب عاصیا فهو عاص و من احب مطیعا فهو مطیع؛ هرکس گناه کاری را دوست داشته باشد خود، گناهکار است و هرکس فرمانبرداری را دوست بدارد خود فرمانبردار است. (وسایل الشیعه، ج 11،ص 446).
این حکم از آن رو صادر میشود که آدمی اگر عمل قوم و گروهی را دوست بدارد در حقیقت مانند عامل آن است. خداوند در قرآن با این که پی کننده شتر صالح و کشنده آن یک نفر بود، اما عمل پی کردن را به همه قوم نسبت داده و همگان را عذاب میکند، زیرا همگان راضی و خشنود به آن عمل بودند و همین دوستی و علاقه ایشان به عمل موجب شد که عمل را به همگان نسبت داده و مجازات درمورد همه آن مردم به اجرا در آید.
پیامبر (ص) میفرماید: من احب عمل قوم خیرا کان او شرا کان عمله، هر کس عمل گروهی ، خواه بد و خواه خوب، را دوست داشته باشد مانند کسی است که آن را انجام داده است.
بنابراین، ارتباط دوستی با نیکان به معنای همراهی در عمل نیک و دوستی با بدان به معنای همراهی درکار زشت و بد میباشد.
دوست و یار خوب، میتواند سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی انسان را تضمین کند و دوست بد، شقاوت و بدبختی ابدی را برای آدمی رقم میزند. از این رو شاعر از هر یار بد از زن و دوست و رفیق پرهیز میدهد و میسراید:
تا توانی میگریز از یار بد
یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را برجان زند
یار بد بر جان و بر ایمان زند.
روزنامه کیهان، شماره 19763، 20/7/89، صفحه 6 (معارف)