كلمات كليدي : درآمد ملي، درآمد خالص ملي، درآمد ناخالص ملي، روش درآمد، روش توليد، روش هزينه
نویسنده : احسان شریعتی نجف‌آبادی
تعریف
یکی از معیارها و شاخص‌های تعیین رفاه جامعه در اقتصاد متکی به بازار آزاد، درآمد ملی است. اگر چه این فاکتور بیانگر توزیع مناسب و عادلانه درآمد در جامعه نیست، اما خود، به نوعی بیانگر واقعیت درآمد جامعه می‌باشد. درآمد ملی عبارتست از مجموع درآمدهای کسب شدۀ اتباع یک کشور، در چارچوب یک اقتصاد ملی در یک دورۀ معین اقتصادی پس از کسر سرمایه‌های مصرفی.[1]
روش بدست آوردن درآمد ملی
برای بدست آوردن درآمد ملی باید ابتدا محصول ناخالص ملی و بعد از آن محصول خالص ملی را بدست آورد بدین صورت که:
ارزش بازار ستاندۀ کالاها و خدمات تولید شده قبل از کسر استهلاک و سایر عوامل استهلاک کننده ناشی از مصرف کالاهای بادوام سرمایه‌ای، محصول ناخالص ملی را به ما معرفی می‌کند.
اگر از محصول ناخالص ملی استهلاک و سایر عوامل مستهلک کنندۀ ناشی از مصرف کالاهای بادوام سرمایه‌ای را کسر نمائیم، می‌توانیم محصول خالص ملی (NNP) را بدست آوریم (Net National product) که می‌توان گفت به نوعی محصول ناخالص ملی (پس از کسر انواع سرمایه‌های مصرف‌کننده) نیز هست.[2]
حال اگر از آن (محصول خالص ملی)، مالیات‌های غیر مستقیم تجاری، بدهیهای غیرمالیاتی، پرداخت‌های انتقالی تجاری، مازاد جاری سازمانهای دولتی و اشتباهات آماری را کسر کنیم آنچه بدست می‌آوریم درآمد ملی خواهد بود که در واقع معادل ارزش ویژه کالاها و خدمات تولید شده به قیمت عوامل نیز نامیده می‌شود. درآمد ملی به این دلیل بدست می‌آید که نشان دهد نبردهای کار و صاحبان اموال و املاک، واحدهای کسب و کار، وام دهندگان در جریان تولید (البته بدون نفع سرمایه‌ای) چه مقدار است.
برای توضیح بیشتر روش استحصال درآمد ملی به صورت خلاصه، باید چنین گفت:
درآمد ملی (NI): یا NNP = NNPM- مالیات غیر مستقیم – پرداخت های انتقالی بنگاهها – اشتباهات آماری- مازاد بنگاههای دولتی منهای یارانه.
به عبارت دیگر برای محاسبه درآمد ملی هر آنچه که به عوامل تولید تعلق نگرفته است کسر می کنیم. بنابراین
NI یا NNP = حقوق و دستمزد+ حق بیمه اجتماعی+ درامد اجاره ای+ بهره خالص+ درآمد مشاغل+ سود شرکت ها( سود سهام+ سود توزیع نشده+ مالیات بر سود شرکت ها+ سود سهام پرداختی به دولت)
تاریخچه محاسبه درآمد ملی در ایران
در ایران محاسبه درآمد ملی برای نخستین بار در سال 1337 توسط دو کارشناس خارجی برای دوره، 36- 1334 انجام گرفت که به دلیل محدودیتها و ضعف آماری اطلاعاتی با اشتباهاتی چند همراه بود. پس از آن دفتر آمار سازمان برنامه در سال 1341 درآمد ملی کشور را تحت عنوان «تخمین درآمد ملی ایران» به روش تولید برای سالهای 40-1337 انتشار داد. سرانجام با تشکیل بانک مرکزی ایران در سال 1339 این مهم به بانک واگذار گردید که تا کنون هر ساله به محاسبه درآمد ملی پرداخته است. مرکز آمار ایران نیز از سال 1351 اقداماتی در زمینۀ محاسبۀ حسابهای ملی بعمل آورده است.[3]
روش‌های عملی محاسبه درآمد ملی
روش عملی محاسبه درآمد ملی در سه روش زیر خلاصه می‌شود
1- روش درآمد که در آن مجموع درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی طی یک دورۀ معین محاسبه می‌شود و نشان دهندۀ توزیع درآمد میان عوامل تولید است؛ یعنی حقوق و دستمزد برای عامل کار، بهره و سود برای سرمایه و صاحبکار اقتصادی، و اجاره برای زمین.این روش به علت اینکه مبتنی بر اظهار نامۀ مالیاتی است در اغلب کشورها از جمله ایران که این نوع اظهارنامه‌ها دقیق و جامع نیست جواب نمی‌دهد.
2- روش هزینه که مصرف و پس انداز کل اقتصاد برآورد می‌شود و البته در این مورد باید بین هزینه‌های مصرفی و هزینه‌های سرمایه‌ای تفاوت قایل شد.
3- روش تولید که در آن تولید کالا و عرضه خدمات برای تمامی بخشهای اقتصادی کشور در یک دورۀ معین محاسبه می‌شود در این روش ارزش‌های افزوده هز بخش (که در حقیقت همان تفاوت ارزش تولید و هزینۀ واسطه‌ای است) مبنای برآورد قرار می‌گیرد.[4]