زندگی خانوادگی در اسلام

مترجم: سمیه چراغی
زندگی خانوادگی مسلمانان که علاوه بر زن، شوهر و فرزندان، همه خویشاوندان را نیز در بر می‌گیرد، آن چنان بر پایه سنت‌ها و قانون مذهب استوار بنا نهاده شده که هیچ‌گاه به طور جدی مورد تهدید واقع نخواهد شد.
در زمانه‌ای که ارزش‌ها به سوی وارونه شدن پیش می‌روند زندگی خانوادگی نیز بعنوان قلب تپنده جامعه همچون دیگر سنت‌ها مورد هجوم واقع شده است. در حدود ده سال قبل هنگامی که در غرب زندگی‌های گروهی، فرزندان و روابط جنسی مشترک براق مشعل‌داران جوان مدرنیسم به مد روز تبدیل شده بود، بسیاری بیم آن را داشتند که این به معنای پایان زندگی خانوادگی باشد اما خوشبختانه اینگونه نشد اکثریت غالب زنان جوان همچنان مشتاق بودند حلقه ازدواج بر انگشت زندگی در مکانی آرام و پرورش فرزندانشان در خانه‌ای امن و راحت، هستند. همچنان که مردان جوان ترجیح می‌دهند یک خانم را بعنوان همسر خود معرفی کنند نه بعنوان یک دوست. نه سوسیالیسم و نه هیچ «ایسم» دیگری نتوانست آنچه را که از زمان‌های دیرین در فطرت انسان کاشته شده بود ریشه‌کن کند.
حال که حتی غرب نیز توانسته با موفقیت بر خطراتی که خانواده و بخصوص زندگی زناشویی را تهدید می‌کنند غلبه کند بنابراین اینگونه آفات هرگز قادر نخواهند بود در دنیای مسلمانان ریشه بدوانند. زیرا که زندگی خانوادگی مسلمانان که علاوه بر زن، شوهر و فرزندان، همه خویشاوندان را نیز در بر می‌گیرد، آنچنان بر پایه سنت‌ها و قانون مذهب استوار بنا نهاده شده که هیچ‌گاه به طور جدی مورد تهدید واقع نخواهد شد.
منش اسلامی
ممکن است بگویید قانون نمی‌تواند سلامت و سعادت یک زندگی خانوادگی را تضمین کند. درست است که همه این‌ها به حسن نیت انسان‌ها بستگی دارد و در فقدان این حسن نیت، کامل‌ترین قوانین نیز از حد یک سری عبارات مکتوب فراتر نخواهند رفت اما در اینجا نیز مانند سایر حیطه‌های زندگی اسلامی، عامل تعیین‌کننده آن است که اسلام تنها یک مذهب به معنای غربی کلمه نیست بلکه برای آنان که به آن وفادارند حقیقتاً یک شیوه زندگی است. اسلام از یک سو تسلیم کامل در برابر اراده الهی و از سوی دیگر پذیرش آگاهانه خلافت خدا بر روی زمین است.
تسلیم اراده خداوند شدن در زندگی خانوادگی یعنی پذیرش تمایلات ذاتی بشر و مطابق با آن زیستن، اعتماد دو طرفه، مهربانی، از خود گذشتگی و آرامش بخشیدن به دیگری، داشتن خویشاوندانی که خود بتوانند به آنها اعتماد کند و کسی که حامی فرد باشد و یا مورد حمایت او قرار گیرد. آرزوی داشتن خانه‌ای امن و آرام، تمایل به داشتن آموزش و پرورش صحیح، احتیاج به کمک در مواقع نیاز و تبادل نیکی‌ها و محبت‌ها در مقاطع مختلف زندگی.
پذیرش آگاهانه خلافت خدا بر روی زمین نیز یعنی یافتن بهترین اسباب ممکن در جهت انجام وظایف جانشینی به بهترین نحو. در این زمینه هم زندگی خانوادگی مهم‌ترین تعیین‌کننده اساس و اصول فعالیت‌های ماست. زندگی خانوادگی خوب و سالم نگرش ما را به زندگی اصلاح کرده و در جهت نگاه به مسائل از زاویه صحیح به ما کمک می‌کند سودمندترین آموزش‌ها را نه تنها برای شغل آینده بلکه در جهت اداره خود زندگی در اختیارمان قرار می‌دهد. وقتی بزر‌گتر می‌شویم مأمنی را به ما می‌بخشد که بتوانیم با خیالی آسوده در زندگی اجتماعی مشارکت کنیم و به هنگام پیری سرزندگی و نشاطی را که ما در جوانی به دیگران می‌بخشیدیم به خودمان بازمی‌گرداند.
شاید این مسائل برای کسانی که کاملاً مجذوب زندگی رایج در غرب امروزه شده‌اند عجیب به نظر برسد. چرا کودکان را به مدارس شبانه‌روزی نسپاریم و تعلیم و تربیت آنها را به مدرسه واگذار نکنیم و چرا مراقبت از نزدیکان پیر و نیازمند خانواده خودمان را دچار دردسر کنیم حال آنکه آنها باید در برابر بیماری‌ها و سایر مشکلات محافظت شوند و خانه‌هایی برای سالمندان وجود دارد که در آنها هیچ خطری متوجه آنها نخواهد بود. علاوه بر آن کارهای بیشتر و مهم‌تری از مراقبت کودکان و پرستاری از اعضای پیر یا بیمار خانواده وجود دارد.
اما ممکن است باورنکردنی به نظر برسد که این مسئولیت‌ها در میان مسلمانان، همچنان بر عهده اکثریت خانواده‌هاست و این نتیجه دستورات و احکام اسلامی است که نه تنها در جریان پیشرفت‌های صنعتی و فنی منسوخ نشده‌اند بلکه تا به امروز نیز توسط مسلمانان بسیار جدی گرفته می‌شوند. و چرا اینگونه است؟ به عقیده من علت آن است که مسلمانان صادقانه به مسئولیت پاسخگویی در قبال رفتارشان در این دنیا بهنگام روز رستاخیر ایمان دارند و از وظایفشان بعنوان جانشینان خدا بر روی زمین کاملاً آگاهند و از انجام وظایف دینی خود خشنودند بنابراین کسب خشنودی خداوند هدف اصلی وجودی آنهاست.
ساختار خانواده مسلمان
ساختار محکم و استوار زندگی خانوادگی اسلامی که متکی بر چهار رکن زیر است باعث استحکام این ارزش‌ها شده و موجب می‌شود بیش از عادات و رسوم غربی دوام بیاورند این‌ها همه بر اساس تعالیم قرآنی و روایاتی از زندگی حضرت محمد هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند.
1. زندگی خانوادگی، گهواره‌ای برای جامعه بشری و مأمنی امن، سالم و اطمینان‌بخش برای والدین و پرورش فرزندان.
2. زندگی خانوادگی، نگهبان تمایلات غریزی زن و مرد و هدایت‌گر این نیرو به مسیرهای سالم.
3. زندگی خانوادگی اصلی‌ترین مکان پرورش فضائل انسانی چون عشق، مهربانی و بخشش.
4. زندگی خانوادگی امن‌ترین پناهگاه در برابر مشکلات و رنج‌های درونی و بیرونی.
یکی از جنبه‌های همواره موثر زندگی خانوادگی اسلامی آن است که استحکام همه این ارکان توسط یک نظام و سیستم ایجاد شده و نباید فراموش کرد که منافع زندگی خانوادگی نه تنها روابط خویشاوندی را در بر می‌گیرد بلکه شامل خانواده جهانی مسلمانان است.
در اینجا به هریک از این چهار رکن نگاهی دقیق‌تر می‌اندازیم.
خانواده، گهواره‌ای برای جامعه بشری
اینکه خانواده گهواره‌ایست امن برای اجتماع انسانی به این معنی است که کودکان بعنوان ادامه دهنده نسل بشر باید در آن گرمی و بردباری و محبت را حس کنند و هرگونه رشد و اصلاح ممکن را در سرتاسر تعالیم آن بیابند. برای نیل به این هدف، آنها باید مادری داشته باشند که به امر پرورش فرزندانش نه به عنوان یک شغل نیمه‌وقت بلکه بعنوان یکی از مهم‌ترین وظایف خود بنگرد و نیز پدری داشته باشند که بعنوان پیشوا و رهبر خانواده و کسی که مسئولیت‌های دینی خانواده بر دوش اوست، از اصول و عقاید دینی حمایت کند.
در چنین خانه‌ای که پدر و مادر از وظایف مهم خویش آگاهند و بر این امر واقفند که جهان فردا آن چیزی خواهد بود که آنها از فرزندان خود می‌سازند، اساس جامعه سالم و بی‌نقص خواهد ماند.
به عقیده من تعلیم و تربیت کودکان شامل دوره‌ای است که از تولد تا بیست سالگی او را پوشش می‌دهد و این زمانی است که فرزند خانه را ترک می‌کند و وارد اجتماع می‌شود آنگونه که روانشناسان امروزه به ما می‌آموزند این دورانی است که مهم‌ترین تاثیرات خود را بر روی کودک بجای می‌گذارد. شرایط خانواده باید به گونه‌ای باشد که والدین به هم عشق بورزند و به یکدیگر احترام بگذارند و در مراقبت از فرزندان بسیار صبور و دقیق باشند.
پژوهش‌های دانشمندان نشانگر آن است که چگونه ذهن کودک از سنین پایین با گوش دادن به داستان‌های ترسناک و مهیج تحت تاثیر قرار می‌گیرد و از سوی دیگر با شنیدن داستان‌های سحرآمیز و افسون که بال درمی‌آورند و به دنیای تخیلات فرو می‌روند. و این مسئله زمینه وسیعی را برای والدین در جهت تاثیرگذاری بر فرزندان فراهم می‌کند. مادران می‌توانند داستان‌های پیامبران را آنگونه که در قرآن آمده و روایات زیبایی از زندگی حضرت محمد و نیز داستان‌هایی از قهرمانان تاریخ را برای کودکان بخوانند. آنها با همه عشق و ذوق و بینش خود می‌توانند جذاب‌ترین و الهام‌بخش‌ترین داستان‌ها را جمع‌آوری کرده و در سنین دو تا پنج سالگی که کودکان برای شنیدن چنین داستان‌هایی بسیار مشتاقند آنها را برایشان بخوانند. از این طریق شخصیت کودک فرم گرفته و معیارهایی در وجود او شکل می‌گیرند که در طول زندگی او ارزش و اعتبار خود را حفظ خواهند کرد.
علاوه بر این نکات خانواده بهترین مکانی است که می‌تواند کودک را با وظایف دینی خود آشنا کند بارها دیده‌ایم که کودک هنگام عبادت می‌خواهد از پدر و مادرش تقلید کند به او یک جانماز داده می‌شود و اگرچه ممکن است بار اول بیش از چند دقیقه تاب نیاورد اما خواهد آموخت که چگونه نماز بخواند و به آن نظم و ریتم روزانه‌ای که اسلام در نظر دارد عادت خواهد کرد در مورد روزه گرفتن نیز همین طور است بار اول کودک بیش از چند ساعت طاقت نمی‌آورد اما به تدریج نیمی از روز و در نهایت یک روز کامل را تحمل خواهد کرد و وقتی بتواند یک روز کامل را روزه بگیرد بسیار به خود مباهات خواهد کرد.
کودک در سنین نوجوانی می‌آموزد که زندگی در این جهان آزمونی است دشوار و تنها کسانی از این آزمون سربلند بیرون می‌آیند که با تواضع، معرفت، روشن‌بینی تسلیم اراده خداوند باشند. با این وجود این یک امر ذاتی در طبیعت انسان و بویژه جوان‌های پر انرژی و پر تکاپو است که در جستجوی یک هدف واقعی در زندگی هستند، چیزی که برای آن کوشش و مبارزه کنند قطعاً در زندگی روزمره هرکس یک سری اهداف اولیه مانند گذراندن امتحانات مدرسه، غلبه بر بیماری‌ها، تصدی شغلی مناسب و مفید، یافتن همسری محبوب و پرورش فرزندان، در مقاطع مختلف زمانی وجود دارد. به هر حال همه این دستاوردهای فردی برای یک زندگی استوار و پا برجا ضروری هستند و این آرزوها و جاه‌طلبی‌های سالم می‌توانند بسوی اهداف عالی‌تر حرکت کنند اما روزی که این آرمان‌ها به مسیر صحیح هدایت نشوند به راحتی فرد را در دام نظرات و عقاید عوام فریبانه و بت‌های خطرناکی همانند همه ایسم‌های شایع از ناسیونالیسم و کمونیسم می‌اندازد.
اما یک خانواده هوشیار بهترین مدافع و محافظ فرد در مقابل این دام‌ها و در نهایت بهترین ضامن جامعه ژرف‌اندیش اسلامی خواهد بود. بنابراین اولین و مهم‌ترین رکن زندگی خانوادگی جنبه آموزشی آن است زیرا که در ابعادی وسیع‌تر از محیط خانواده، با آینده جامعه انسانی مرتبط است.
خانواده نگهبان امیال
خانواده نگهبان و محافظ تمایلات غریزی و طبیعی انسان است حضرت محمد می‌فرماید ازدواج بخشی از سنت من است هرکس از آن سرپیچی کند از امت من نیست. در آیه 187 سوره بقره نیز آمده: همسران شما پوشش شما هستند و شما پوشش آنها پس با آنها آمیزش کنید.
شیوه تمام و کمال زندگی اسلامی که همواره تمایلات طبیعی انسان را در نظر دارد ازدواج را توصیه می‌کند و در چند کلام زیبا به ما نشان می‌دهد که چگونه زن و شوهر باید همچون لباس، پوشش هم باشند و از هم محافظت کنند و چگونه باید در تمایلات غریزی خود در تمایل به داشتن فرزند و در تبادلات عشق و احساس یکدیگر را ارضا کرده و به تکامل برسانند.
خانواده و شکل‌گیری شخصیت
قرآن درباره فضائل انسانی مانند عشق، مهربانی و بخشش که بعنوان سومین رکن به آن اشاره شد می‌گوید: ما انسان را به نیکی به پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با تحمل رنج و زحمت باردار شد و با رنج و زحمت او را بدنیا آورد. بارداری و شیر دادن او سی ماه طول کشید تا وقتی که به رشد رسد و چهل ساله شد و گفت: پروردگارا به من توفیق بده تا نعمتت را که بر من و پدر و مادرم عطا کرده‌ای سپاس گزارم و آنچه را که تو می‌پسندی انجام دهم. نسل را برای من صالح و شایسته گردان که من بسوی تو بازگشتم و تسلیم حکم و نظر تو هستم.(سوره الاحقاف، آیه 15)
در قرآن همچنین آمده:
و پروردگارت فرمان داده که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید اگر یکی از آنها و یا هر دو نزد تو به سن پیری برسند به آنها اف هم مگوی و بر آنان بانگ مزن و پرخاش مکن و با آنان با نرمی و بزرگوارانه سخن بگو از ‌آنان بدقت مراقبت کن و بگو خداوندا آنان را به پاس آنانکه مرا در کودکی تربیت کردند مورد رحمت قرار ده.
این گستراندن بال‌های بخشش بر ما هنگامی که کودکی درمانده و ناتوانیم و سپس حمایت‌های محبت‌آمیز از فرزندان‌مان و سالمندان خانواده که نیازمند کمک ما هستند در سنین بزرگسالی یک لطف و نیکی دو طرفه است. آنگاه که ما در رفتارمان با اعضای خانواده مهربان و صبور باشیم و با فهم و ادراک و دلگرمی با آنها برخورد کنیم همان فضائل را در وجود آنها نیز پرورش خواهد داد و آنگاه می‌توانیم به دوام این فضائل در جامعه بشری نیز اطمینان داشته باشیم.
خانواده پناهگاه انسان
در پایان این مبحث باید به چهارمین رکن اشاره کرد. حصار زندگی خانوادگی پناهگاهی است ایمن در برابر مشکلات درونی و بیرونی، در زمانه‌ای که انسان‌ها به هم بی‌اعتمادند و هرکس تنها به آ‌سایش خود می‌اندیشد و دیگران را با نگرانی‌های خود به زحمت انداختن یک جرم به حساب می‌آید، تنها کسانی که می‌دانند حداقل یک پناهگاهی در این دنیا دارند آسوده خاطراند تنها در خانواده است که یک تکه نان برای خوردن یا یک پند آموزنده یک دست یاریگر یا یک بستر خواب در انتظارمان است. تنها خانواده است که می‌توانیم مطمئن باشیم در برابر دنیای خارج از ما دفاع خواهد کرد و البته سایر اعضای خانواده نیز از ما انتظار دارند که بهترین صفات خود را در محیط خانه آشکار کنیم. بنابراین خانواده چه برای انسان‌های محتاج یاری و چه برای آنکه توانایی کمک به دیگری را دارد نهادی حیرت‌انگیز است هیچ نهاد اجتماعی دیگری تا بحال نتوانسته چنین مسئولیت‌هایی را همانند خانواده با موفقیت به انجام برساند.
منبع : خبرگزاری فارس

نظر شما

اطلاعات شما(اختیاری)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

پرسش و پاسخ چگونگی یاری کردن اهل بیت(ع) بخش اول

پیامدهای تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی چه بود؟

چه گوارا؛ چهره ای که باید از نو شناخت

چگونه عاشورا مسیر اسلامِ شیعی و شیعیانِ ایرانی را تغییر داد؟

چگونگی متخلق شدن به اخلاق فاضله(کیمیای اخلاق)

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

حضرت علی(علیه السّلام) و بخشیدن انگشتر در حال نماز

از دوستی با چه کسانی پرهیز کنیم

توصیه های عمده حضرت علی(علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر برای حاکمان اسلامی چیست؟

اشعار ناقوسیه

سایت های پژوهشکده باقرالعلوم

پر بازدیدترین ها