دعا در سیره آیت‌الله بهجت(ره) - بخش دوم و پایانی
چه کنیم دعایمان مستجاب شود؟
سعید فلاحی
روزنامه کیهان
تاریخ انتشار: شنبه 22 اردیبهشت ماه 1397
در نخستین بخش از مطلب حاضر، دو مبحث «جایگاه و اهمیت دعا» و «کیفیت دعا» از دیدگاه آیت‌الله بهجت و روایات معصومان(ع) مورد بررسی قرار گرفت. در بخش دوم و پایانی به موضوع «استجابت دعا» می‌پردازیم.
***
باب سوم: اجابت و استجابت
مطلب اول: وعده اجابت
خداوند متعال بنا به رحمت بی‌اندازه‌اش، به بندگان خود وعده داده است تا خواسته‌های آنها را برآورده سازد. در قرآن کریم آمده است: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَكُم؛ بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را»(1) و نیز «و إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةً الدَّاعِ إِذا دَعانِ؛ و آن هنگام که بندگانم از تو دربارۀ من پرسیدند؛ پس[بدانند] من نزدیکم! اجابت می‌کنم خواستۀ درخواست‌کنندگان را آن هنگام که مرا بخوانند».(2)
حضرت رسول اکرم(ص) در این‌باره می‌فرمایند: «مَا كَانَ اللَه لِيَفْتَحَ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ بَابَ الْإِجَابَةً لِأَنَّهُ يَقُولُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم؛ چنین نیست که خداوند متعال باب دعا را باز کند و باب اجابت را ببندد؛ چراکه فرموده است بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را».(3)
امام صادق(ع) نیز می‌فرمایند: «الدُّعَاءُ كَهْفُ الْإِجَابةً، كَمَا أَنَّ السَّحَابَ كَهْفُ الْمَطَرِ؛ دعا جایگاه اجابت است؛ همان‌گونه که ابر جایگاه باران است».(4)
در دعایی از معصومان(ع)آمده است: «إِلَهِي مَا دَعَاكَ مَنْ لَمْ تُجِبْهُ، لِأَنَّكَ قُلْتَ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ، وَ أَنْتَ لَا تُخْلِفُ الْمِيعادَ؛ خدایا آنکه را اجابت نکردی [در حقیقت] تو را نخوانده است؛ چراکه تو خود فرمودی: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را و همانا تو خلف وعده نمی‌کنی».(5)
مطلب دوم: معنای اجابت
نکتۀ مهمی که باید به آن توجه داشت، معنای اجابت و برآورده شدن دعاست. در عرف مردم، زمانی گفته می‌شود «خواسته‌ای برآورده شده است» که آنچه را از کسی خواسته‌اند به او بدهد؛ اما در فرهنگ قرآنی و روایی شیعه، استجابت دارای معنایی گسترده‌تر است. اجابت دعا که در آیات و روایات به آن اشاره شده، بدین معنا نیست که همیشه همان چیزی که عبد از خدا خواسته، همان را نصیب او کنند.
آنچه در روایات معصومان(ع)«استجابت» معرفی شده عبارت است از:
از رسول خدا(ص) روایت شده است: «مَا مِنْ مُؤمِنٍ یَدْعُو بِدَعْوَةً إلّا استُجِیبَ لَهُ، [فَإنْ لَم یُعْطَهَا فِي الدُنْیَا أُعطِیهَا فِي الآخِرَةً]؛ نیست مؤمنی که درخواستی از خداوند متعال داشته باشد، جز اینکه اجابت می‌شود، پس اگر خواسته‌اش در دنیا به او داده نشود، در آخرت به او داده می‌شود».(6)
همچنین از پیامبر اکرم(ص) منقول است که: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَدْعُو اللَهَ إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُ، فَإِمَّا أَنْ يُعَجِّلَ لَهُ فِي الدُّنْيَا، أَوْ يُؤَجِّلَ لَهُ فِي الآخِرَةً، وَ إِمَّا أَنْ يُكَفِّرَ عَنْهُ مِنْ ذُنُوبِهِ بِقَدْرِ مَا دَعَا، مَا لَمْ يَدْعُ بِمَأْثَمٍ؛ هیچ مؤمنى خدا را نمىخواند، مگر آنکه به یکى از این وجوه اجابت مىشود: یا در دنیا به زودى حاجتش را خواهد گرفت؛ یا در آخرت به او خواهد رسید؛ یا به مقدارى که دعا کرده، از گناهانش پرده‌پوشى خواهد شد، به‌شرط آنکه براى گناه دعا نکرده باشد.»(7)
امام زین‌العابدین(ع) می‌فرماید: «الْمُؤْمِنُ مِنْ دُعَائِهِ عَلَى ثَلَاثٍ إِمَّا أَنْ يُدَّخَرَ لَهُ وَ إِمَّا أَنْ يُعَجَّلَ لَهُ وَ إِمَّا أَنْ يُدْفَعَ عَنْهُ بَلَاءٌ يُرِيدُ أَنْ يُصِيبَهُ؛ مؤمن دعایش یکی از این سه اثر را دارد: یا برایش ذخیره می‌گردد [تا در آخرت از آن بهرهمند شود] یا در همین دنیا مستجاب می‌شود یا بلایى که مىخواهد به او برسد را دفع می‌کند».(8)
همچنین در روایتی از امام رضا(ع)آمده است: «إِنَّ اللَّهَ يُؤَخِّرُ إِجَابَةً الْمُؤْمِنِ شَوْقًا إِلَى دُعَائِهِ وَ يَقُولُ صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ؛ خداوند متعال اجابت دعای مؤمن را به تأخیر می‌اندازد؛ چراکه به دعای مؤمن شوق دارد و می‌گوید: [این] صدایی است که دوست دارم بشنوم».(9)
از آیت‌الله بهجت پرسیده شد: آیا معنای آیۀ شریفۀ «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ؛ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم» این نیست که عین آنچه خواسته شده مستجاب شود؟
ایشان در پاسخ فرمودند: «آیا اگر دعاکننده، مثلاً یک لیره بخواهد و به او صد لیره بدهند، نمی‌گیرد!».
همچنین در جای دیگر می‌فرمایند: «شرط استجابت دعا ترک معصیت است:«أَوْفُوا بِعَهْدي أُوفِ بِعَهْدِكُم»، «فَاذْكُرُوني أَذْكُرْكُمْ»، «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَكُمْ» گاهی مصلحت در غیر تعجیل است و گاهی مصلحت در تبدیل به احسن است؛ داعی خیال می‌کند مستجاب نشده است و اهل یقین می‌فهمند».
مطلب سوم: شرایط تأثیر و استجابت دعا
گرچه خداوند متعال به بندگان خود وعده داده که خواسته‌های آنها را اجابت کند، ولی با توجه به آیات و روایات، تحقق این وعده، بسته به شرایطی است. از آیت‌الله بهجت پرسیده شد: چرا این همه دعا می‌کنیم و مستجاب نمی‌شود؟! ایشان در پاسخ فرمودند: «زیرا استجابت دعا شرطش توبه است؛ لذا ملائکه می‌گویند: این مشروط (دعا) را با شرطش (توبه) چرا به‌جا نمی‌آورید تا مستجاب شود؟!».
ازاین‌رو به بیان برخی از شرایط استجابت دعا از منظر روایات اهل‌بیت(ع) و نیز آیت‌الله بهجت می‌پردازیم:
درخواست واقعی و اخلاص
شرط اساسی اجابت دعا كه تمام شرايط به‌نحوی در آن می‌گنجد «درخواست واقعى از خدا» است. ازاین‌رو، در دعایی از معصومان(ع) می‌خوانیم: «إِلَهِي مَا دَعَاكَ مَنْ لَمْ تُجِبْهُ، لِأَنَّكَ قُلْتَ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ؛ خدایا آن که را اجابت نکردی [در حقیقت] تو را نخوانده است؛ چراکه تو خود فرمودی: بخوانید مرا تا اجابت کنم شمارا».(10)
اما بنا به بعضی از آموزه‌های دینی، اخلاص کامل حاصل نمی‌شود، مگر آنکه انسان امید به غیر خدا نداشته باشد. چنانکه از امام صادق(ع)نقل شده: «خداى تبارک و تعالى می‌فرماید: به عزت و جلال و بزرگوارى و رفعتم بر عرشم سوگند، که آرزوى هر کس را که به غیر من امید بندد، به نومیدى قطع می‌کنم و نزد مردم بر او جامۀ خوارى می‌پوشانم و او را از تقرب خود می‌رانم و از فضلم دور می‌کنم».(11)
خداوند متعال می‌فرماید: «لَبَّيْكَ عَبْدِي سَلْنِي أُعْطِكَ، وَ تَوَكَّلْ عَلَيَّ أَكْفِكَ؛ از من درخواست کن تا به تو بدهم، بر من توکل کن تا کفایتت کنم».(12) عمده شرايط اجابت، همین درخواست واقعی و با اخلاص است و شروط ديگری كه در روايات آمده، درحقيقت برای تثبيت و تقويت همان شرط اصلی است.
توسل و صلوات
شرط دیگری كه از مهمترين راههای اجابت دعاست، توسل به وجود شریف رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) ، به ویژه حضرت ولی‌عصر(عج)است. این مسئله بارها مورد اشاره آیت‌الله بهجت بوده و در آداب دعا کردن مورد تأکید قرار گرفته است. آیت‌الله بهجت می‌فرماید:
ذكر، اكبر از جميعِ ماسوى است
گرچه شرطش شد ولاء، مثل دعا است
«مَنْ أَرادَ اللهَ فَلْيَبْدَأْ بِهِمْ»(13)
اى خوش آن شيعه كه باشد مُفْتَهِم
در نهج‌البلاغه آمده است: «إِذَا كَانَتْ لَكَ إِلَى الله سُبْحَانَهُ حَاجَةً فَابْدَأْ بِمَسْأَلَةً الصَّلَاةً عَلَى رَسُولِهِ، ثُمَّ سَلْ حَاجَتَكَ، فَإِنَّ اللَّهَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُسْأَلَ حَاجَتَيْنِ فَيَقْضِيَ إِحْدَاهُمَا وَ يَمْنَعَ الْأُخْرَى؛ هرگاه حاجتى به درگاه خداوند داشتى، با صلوات و درود بر پيامبر اكرم آغاز کن و سپس حاجتت را بخواه؛ زيرا خداوند كريمتر از آن است كه دو حاجت از او درخواست شود و يكى را اجابت و ديگرى را رد كند».(14)
از امام صادق(ع)رسيده است: «لَا يَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوبًا حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد؛ پیوسته دعا [از استجابت] محجوب است تا اینکه بر محمد و آل محمد صلوات فرستاده شود».(15) و نیز از ایشان منقول است: «مَنْ دَعَا وَ لَمْ يَذْكُرِ النَّبِيَّ رَفْرَفَ الدُّعَاءُ عَلَى رَأْسِهِ، فَإِذَا ذَكَرَ النَّبِيَّ رُفِعَ الدُّعَاء؛ هر که دعا کند و نام پیامبر را نبرد آن دعا بالای سرش قرار گیرد و چون نام پیامبررا ببرد، دعا بالا رود».(16)
آیت‌الله بهجت دربارۀ توسل به حضرت مهدی(ع) در دعا می‌فرمایند:
كار عالَم، بسط و قبض و مَنْع و بذل
در يدِ صاحب زمان امرى است سهل
راه ربطت با امام متقين
در درود(17) و در دعاهايت ببين
زين سبب باشد رجوع اولياء
دستگيران در توسّل يا دعاء
پاکی غذا و درآمد
رسول خدا(ص)در پاسخ کسی که عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب شود، فرمود: «طَهِّرْ مَأْكَلَكَ وَ لَا تُدْخِلْ بَطْنَكَ الْحَرَام؛ خوراکت را [از حرام] پاکیزه کن و در شکمت حرام داخل نکن».(18)
نیز آن حضرت می‌فرماید: «أَطِبْ كَسْبَكَ تُسْتَجَبْ دَعْوَتُكَ، فَإِنَّ الرَّجُلَ يَرْفَعُ اللُّقْمَةً إِلَى فِيهِ فَمَا تُسْتَجَابُ لَهُ دَعْوَةً أَرْبَعِينَ يَوْمًا؛ کسب خود را پاک [و حلال] بدار، که دعایت مستجاب شود، چرا که مرد گاهى لقمه [حرامی] را به دهان می‌نهد و تا چهل روز دعایش مستجاب نمىشود».(19)
حضور قلب
رسول خدا(ص)فرمود: «الدُّعَاءُ مَعَ حُضُورِ الْقَلْبِ لَا يُرَدُّ؛ دعا همراه با حضور قلب رد نمی‌شود».(20)
از امام صادق(ع)منقول است: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ، فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ؛ خداى عزوجل دعایى را که برخاسته از دل غافل باشد، اجابت نمی‌کند؛ پس هرگاه دعا کردى با دل خود توجه کن و یقین داشته باش که اجابت می‌شود».(21)
مطلب چهارم: مکانها و زمان‌های اجابت دعا
زمان‌ها، مکانها و اشیاء از آن جهت که تنها زمان و یا مکان هستند با یکدیگر هیچ تفاوتی نداشته و هیچ‌یک بر دیگری برتری ندارند، اما همانطور که در امور مادی اثرات و خصوصیات متفاوتی از اشیای گوناگون مشاهده می‌شود در امور معنوی نیز این تفاوت اثر‌ها و خصوصیات وجود دارد. از روایات معصومان(ع) فهمیده می‌شود که خداوند متعال بعضی از زمان‌ها و مکانها را بر بعضی دیگر برتری داده است. در میان این روایات مکانها، زمان‌ها و حالت‌هایی معرفی شده‌اند که امید بیشتری به اجابت دعا در آنها وجود دارد؛ مانند:
پس از نماز
امام صادق(ع) فرمود: «إِنَّ اللهَ فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِي أَفْضَلِ السَّاعَاتِ، فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ؛ خداوند نماز‌های پنج‌گانه را در برترین ساعت‌ها بر شما واجب کرد، پس بر شما باد دعا کردن پس از به‌جا آوردن این نمازها».(22)
همچنین پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مَنْ صَلَّى فَرِيضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللهِ دَعْوَةً مُسْتَجَابةً؛ هر که نماز واجبی به‌جا آورد، نزد خداوند متعال دعای مستجابی دارد».(23)
هنگام اذان
از امام صادق(ع) به نقل از پدرانش از امام علی(ع) روایت شده است: «اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ خَمْسَةً مَوَاطِنَ عِنْدَ قِرَاءَةً الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ... فَإِنَّهَا لَيْسَ لَهَا حِجَابٌ دُونَ الْعَرْش؛ دعا را در پنج موطن غنیمت شمارید: هنگام قرائت قرآن، هنگام اذان... در این هنگام دعا به غیر از عرش حجابی ندارد».(24)
پیامبر اکرم(ص) فرمود:«الدُّعَاءُ بَيْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةً لَا يُرَدُّ؛ دعا در فاصلۀ بین اذان و اقامه رد نمی‌شود».(25)
هنگام ظهر
از امام باقر(ع)نقل شده است: «كَانَ أَبِي إِذَا كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ حَاجَةً طَلَبَهَا فِي هَذِهِ السَّاعَةً، يَعْنِي زَوَالَ الشَّمْسِ؛ پدرم هر زمان به درگاه خداوند حاجتى داشت در این ساعت آن را می‌خواست؛ یعنى هنگام زوال خورشید».(26)
از امام صادق(ع)روایت شده است: «الْوَقْتُ الَّذِي لَا يُرَدُّ فِيهِ الدُّعَاءُ هُوَ مَا بَيْنَ وَقْتِكُمْ فِي الظُّهْرِ إِلَى وَقْتِكُمْ فِي الْعَصْر؛ آن زمانی که در آن دعا رد نمی‌شود، زمان بین ظهر و عصر است».(27)
هنگام فجر
از امام صادق(ع) نقل شده است: «يُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ فِي أَرْبَعَةً مَوَاطِن: ... وَ بَعْدَ الْفَجْرِ...؛ دعا در چهار وقت مستجاب می‌شود:... بعد از فجر...».(28)
از امام باقر(ع) روایت شده است: «خداى عزوجل از میان بندگان مؤمنش آن بندۀ بسیار دعاکننده را دوست دارد؛ پس بر شما باد دعا از هنگام سحر تا طلوع آفتاب؛ زیرا این فاصله، هنگامى است که درهاى آسمان در آن باز شده، و روزی‌ها در آن تقسیم می‌شود، و حاجت‌هاى بزرگ برآورده می‌گردد.(29)
هنگام سحر
از امام صادق(ع) نقل است که رسول خدا(ص)فرمودند: «خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ الله عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْأَسْحَارُ، وَ تَلَا هَذِهِ الْآيَةً فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ(ع): «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي» وَ قَالَ: أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَرِ؛ بهترین وقتى که [می‌توانید] در آن خداوند عزوجل را بخوانید، سحرهاست و این آیه را که دربارۀ حضرت یعقوب است تلاوت فرمود: «[به پسرانش] گفت: به زودى آمرزش خواهم براى شما از پروردگار خود» فرمود: [دعا کردن براى آنها را] تا سحر به تأخیر انداخت».(30)
روز جمعه
امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبۀ نماز جمعه فرمودند: «آگاه باشید که خداوند این روز را برای شما عید قرارداد و آن، آقای روزها و برترین عیدهای شماست. در این روز تضرع به درگاه خداوند و دعا و درخواست رحمت و غفران را فزونی دهید؛ چراکه خداوند متعال در این روز دعای هر مؤمنی را مستجاب می‌کند».(31)
عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق(ع) دربارۀ ساعتی که در روز جمعه دعا در آن مستجاب می‌شود پرسید، حضرت فرمودند: «مَا بَيْنَ فَرَاغِ الْإِمَامِ مِنَ الْخُطْبَةً إِلَى أَنْ تَسْتَوِيَ الصُّفُوفُ، وَ سَاعَةً أُخْرَى مِنْ آخِرِ النَّهَارِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، وَ كَانَتْ فَاطِمَةً تَدْعُو فِي ذَلِكَ الْوَقْتِ؛ در بین زمانی‌که امام خطبه‌اش پایان می‌یابد تا زمانی‌که صف‌های نماز منظم می‌شود و [نیز] آخرین ساعت روز جمعه تا غروب خورشید؛ حضرت فاطمه (س) در این ساعت دعا می‌کرد».(32)
هنگام گریه و رقّت قلب
از امام صادق(ع) نقل است: «إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُكَ وَ دَمَعَتْ عَيْنَاكَ، فَدُونَكَ دُونَكَ فَقَدْ قُصِدَ قَصْدُكَ؛ هر گاه بدنت لرزید و چشمت گریان شد، پس خود را باش، خود را باش [و حاجتت را بگیر] که به تو توجهى شده است».(33)
از امام صادق(ع) نقل است: «إِذَا رَقَّ أَحَدُكُمْ فَلْيَدْعُ، فَإِنَّ الْقَلْبَ لَا يَرِقُّ حَتَّى يَخْلُصَ؛ هرگاه برای یکی از شما رقت قلب حاصل شد، پس دعا کند؛ چراکه قلب تا خالص نشود رقت نکند».(34)
نزول باران و ریختن خون شهید
از امام صادق(ع) نقل است: «اطْلُبُوا الدُّعَاءَ فِي أَرْبَعِ سَاعَات:... وَ نُزُولِ الْقَطْرِ وَ أَوَّلِ قَطْرةً مِنْ دَمِ الْقَتِيلِ الْمُؤْمِنِ، فَإِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ عِنْدَ هَذِهِ الْأَشْيَاء؛ دعا را در چهار زمان بجویید:... نزول باران و ریخته شدن اولین قطرۀ خون مؤمن؛ زیرا در این زمان‌ها درهاى آسمان باز شود».(35)
مسجد
از امام صادق(ع) نقل شده است: «حضرت هرگاه حاجتی داشت آن را در هنگام زوال خورشید می‌خواست و برای این کار مقداری صدقه می‌داد و مقداری عطر استفاده می‌کرد و به‌سوی مسجد روانه می‌شد، سپس خدا را برای حاجت (اگر خدا بخواهد) می‌خواند».(36)
مطلب پنجم: موانع استجابت دعا
با بررسی روایات متعدد، می‌توان تنها مانع استجابت دعا را ارتکاب گناهان و ترک واجبات دانست. ازاین‌رو آیت‌الله بهجت در موارد گوناگونی مهمترین شرط استجابت دعا را توبه و دوری از گناهان معرفی می‌کرد و می‌فرمود: «از جمله شرایط دعا، توبه است. اگر از کرده و ناکرده توبه کنیم، دعایمان مستجاب خواهد شد. هر نقص و عیبی که هست از ناحیۀ خود ماست».
از امام علی(ع) منقول است: «الْمَعْصِيَةً تَمْنَعُ الْإِجَابَةً؛ گناه مانع از اجابت می‌شود».(37) همچنین در دعای کمیل به خداوند متعال عرضه می‌دارد: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ خداوندا آن گناهانی که سبب برآورده نشدن دعا می‌شود، بر من ببخش».(38)
در حدیث قدسی آمده است که خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّ الْعَبْدَ يَدْعُونِي لِلْحَاجَةً فَآمُرُ بِقَضَائِهَا، فَيُذْنِبُ فَأَقُولُ لِلْمَلَكِ إِنَّ عَبْدِي قَدْ تَعَرَّضَ لِسَخَطِي بِالْمَعْصِيَةً فَاسْتَحَقَّ الْحِرْمَانَ وَ إِنَّهُ لَا يَنَالُ مَا عِنْدِي إِلَّا بِطَاعَتِي؛ بنده از من حاجتى مىطلبد و من به انجام آن دستور می‌دهم، ولى او گناه مىکند، من هم به فرشتگان مىگویم: این بنده، خود را با گناه در معرض خشم من قرار داد و خود را مستحق محرومیت از نعمت من کرد؛ چراکه به آنچه نزد من است نائل نخواهد شد مگر آنکه به بندگی‌ام گردن نهد».(39)
در روایات، گناهانی را سبب به استجابت نرسیدن دعاها برشمرده‌اند که از جمله آنهاست:
عقوق والدین:
امام صادق(ع) می‌فرماید: «[الذُّنُوب] الَّتِي تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ؛ آن گناهی که دعا را برگرداند و فضا را تیره و تار کند، عقوق (نافرمانی و آزردن) پدر و مادر است».(40)
قطع رحم:
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «قَطِيعَةً الرَّحِمِ تَحْجُبُ الدُّعَاءَ؛ قطع رحم دعا را از استجابت بازمی‌دارد».(41)
سخن‌چینی:
روایت شده: «موسی(ع) زمانی‌که بنی‌اسرائیل دچار قحطی شده بود برای آنها طلب باران کرد، خداوند متعال به او وحی کرد: من دعای تو و همراهانت را مستجاب نخواهم کرد در حالی‌که میان شما خبرچین است و به‌کار خود اصرار دارد».(42)
غنا:
امام صادق(ع) فرمود: «بَيْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِيهِ الْفَجِيعَةً، وَ لَا تُجَابُ فِيهِ الدَّعْوَةً، وَ لَا يَدْخُلُهُ الْمَلَكُ؛ خانه‌ای که در آن غناست، از فاجعه ایمن نیست و دعا در آن اجابت نمی‌شود و ملک در آن داخل نمی‌گردد».(43)
زنا:
امام باقر(ع) فرمود:«أَوْحَى اللهُ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ، لَا تَزْنِ فَأَحْجُبَ عَنْكَ نُورَ وَجْهِي وَ تُغْلَقَ أَبْوَابُ السَّمَاوَاتِ دُونَ دُعَائِكَ؛ خدا به موسی‌بن‌عمران وحی کرد: زنا مکن که نور وجه خود را از تو بازمی‌دارم و درهای آسمان را به روی دعایت می‌بندم».(44)
شراب‌خواری:
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِكَةُ بَيْتًا فِيهِ خَمْرٌ أَوْ دَفٌّ أَوْ طُنْبُورٌ أَوْ نَرْدٌ، وَ لَا يُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ وَ تُرْفَعُ عَنْهُمُ الْبَرَكَةُ؛ ملائکه به خانه‌ای که در آن شراب یا دف و یا طنبور و یا نرد باشد داخل نمی‌شوند و دعایشان مستجاب نمی‌شود و برکت از آنها برداشته می‌شود».(45)