مفهوم «روزی» در قرآن

مفهوم «روزی» در قرآن

عباس کرامتی

روزنامه کیهان

تاریخ انتشار: شنبه 8 اردیبهشت ماه 1397

در مطلب حاضر نویسنده با تشریح چیستی مفهوم رزق و روزی و انواع آن به نکاتی درباره دیدگاه قرآن درباره این مقوله اشاره می‌کند. همچنین عوامل کسب آسان روزی را برشمرده است.

***

چیستی مفهوم روزی

بر اساس آموزه‌های قرآن، ضروریات زندگی هر کسی در قالب قسمت روزی تأمین و تضمین شده است؛ اما انسان مسئولیت‌هایی نیز دارد تا نه تنها این قسمت و سهمیه به دستش برسد، بلکه باید تلاش کند تا فراتر از آن، شرایط برای بهبود اوضاع اقتصادی فراهم آید و انسانها از فضل الهی بهره گیرند؛ زیرا رزق سهمیه‌بندی شده غیر از فضلی است که انسان باید آن را از طریق تلاش به دست آورد.

به سخن دیگر، در مسأله اقتصادی، دو اصطلاح در قرآن در خصوص رحمت الهی به بندگان مطرح است که شامل رزق و فضل الهی است؛ رزق به معناى غذا و طعام، قوت روزانه و همان ضروريّات زندگى انسانی است که بقای او را تضمین می کند. (لغت نامه، دهخدا، ج 8، ص 10894، «روزى».) البته به هر چه در شکم وارد می شود(مفردات الفاظ قرآن‌کریم، راغب اصفهانی، ص 351، ذیل واژه رزق)، یا عطاياى جارى الهی در دنيا و آخرت(همان) نیز رزق گفته می شود که تفسیر همان تأمین عوامل بقایی انسان، از خوراک است.

اما فضل به معنای باقیمانده، بازمانده، زیادی، اضافه شده و مانند آنها است. از همین رو، شخص فاضل، عالمی است که بیشتر می داند، یا فضیلت، اضافه های اخلاقی یا برترهای اجتماعی فراتر از بهره مندی دیگران، یا فضولات به معنای ته مانده یا باقیمانده ازغذاهای حیوانات، آشغال و مانند آنها است.

امام‌علی(ع) در حکمت 379 نهج‌البلاغه می‌فرماید: الرزق رزقان: رزق تطلبه و رزق یطلبک؛ روزی، دو گونه است: روزی‌ای که تو آن را می‌جویی و روزی که آن، تو را می‌جوید.

از نظر قرآن، رزق که همان طعام و قوت روزانه هر کسی است، تضمین شده است چنانکه خدا درباره تضمین روزی همه موجودات زمینی می‌فرماید: وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ؛ هيچ جنبنده‌اى در زمين نيست، مگر اينكه روزی‌اش بر عهده خداست؛ و او قرارگاه و محل مردنش را مى‌داند. همه اينها در كتابى روشن ثبت است.(هود، آیه 6) پس رزق هر جنبده‌ای در کتاب مبین ثبت و ضبط است و واجب برای خدا این است که آن را تضمین کرده و به آن موجود می‌رساند، همان طوری که بقیه امور زندگی هر جنبده‌ای از جمله اجل و زمان مرگش در آن کتاب نوشته و ثبت شده است. از همین رو هیچ جنبنده‌ای بی‌رزق و روزی نمی‌ماند و رزقش بدون تلاش آنچنان سخت تأمین و تضمین است؛ چنانکه خدا می‌فرماید: وَكَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ و چه بسيار جاندارانى كه روزى خود را حمل نمی‌کنند خداست كه آنها و شما را روزى مى‌دهد و اوست شنواى دانا. (عنکبوت، آیه ۶۰)

تفاوت در رزق‌ها

همچنین از نظر قرآن، رزق هر جنبنده‌ای یکسان نیست و هر جنبنده ای یکسان رزق و روزی نمی‌خورد، بلکه از سوی خدا همواره گشایش و تنگی در رزق به ویژه درباره انسان‌ها ایجاد می‌شود؛ چنانکه خدا بارها از جمله در ادامه همین آیه می‌فرماید: يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ‌؛ خدا بر هر كس از بندگانش كه بخواهد روزى را گشاده مى‌گرداند و يا بر او تنگ مى‌سازد؛ زيرا خدا به هر چيزى داناست. (عنکبوت، آیه ۶۲)

فلسفه بسط و قبض در رزق امور چندی است که از جمله آنها می‌توان به این آیات اشاره کرد که خدا می‌فرماید: و اگر خدا روزى را بر بندگانش فراخ گرداند و بسط و گشایش دهد، مسلماً در زمين سر به عصيان برمىدارند، ليكن آنچه را بخواهد به اندازه‌اى كه مصلحت است، فرو مىفرستد. براستى كه او به حال بندگانش آگاه بيناست.(شوری، آیه ۲۷) در جایی دیگر نیز می فرماید: كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى؛ حقا كه انسان سركشى مىكند، همين كه خود را بى نياز پندارد. (علق، آیه 6 و ۷)

در آیات بسیاری مصادیقی از همین سرکشی و طغیان به سبب افزایش رزق و روزی بیان شده است که از جمله آنها می‌توان به قارون(قصص، آیات 76 تا 80)، مترفان(اسراء، آیه 16؛ زخرف، آیه 23؛ سباء، آیات 34 و 35؛ مؤمنون، آیه 64) و مانند آنها اشاره کرد.

از نظر قرآن، هر انسانی قسمتی از روزی دارد که به او می‌رسد و تقسیم کننده روزی نیز خود خدا است. بنابراین کم و زیاد رزق و معیشت افراد نیز بر اساس قسمتی است که خدا به جهت دستیابی به اهداف آفرینش انجام می‌دهد: آيا آنانند كه رحمت پروردگارت را تقسيم مى‌كنند. ما وسايل معاش آنان را در زندگى دنيا ميانشان تقسيم كرده‌ايم؛ و برخى از آنان را از نظر درجات، برتر و بالاتر از بعضى ديگر قرار دادهايم تا بعضى از آنها بعضى ديگر را در خدمت گيرند؛ و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى‌اندوزند بهتر است. (زخرف، آیه ۳۲)

البته از آنجایی که انسان‌ها دارای اراده و حق انتخاب هستند و قدرت دارند تا کاری را انجام داده یا ترک کنند، ممکن است به ظلم و ستم، رزق و قسمت معیشتی دیگران را بخورند از این رو، لازم است تا مردم حقوق خویش را بشناسند و خواهان سهمیه خویش از رزق و روزی باشند.(حدید، آیه 25)

همچنین خدا بر اساس فلسفه و اهدافی، «مال الله» را به گونه ای در میان افراد انسانی تقسیم می‌کند تا انسان ها خود اقدام به انفاق از آن کنند از این رو بر مردان واجب کرده تا به همسران خویش انفاق کنند و نیازهای آنان را برآورده سازند.(نساء، آیه 34) همچنین در هر مالی از مال الله (نور، آیه 33) که در اختیار بشر قرار داده می شود، حقی برای نیازمندان قرار داده تا به آنان پرداخت شود (همان، ذاریات، آیه 19؛ معارج، آیات 24 و 25) یا برای تأمین ضروریاتی چون ازدواج بی‌همسران هزینه و انفاق کنند.(نور، آیه 33)

از نظر قرآن، انسان ها برای بهرهمندی از فضل الهی باید خود تلاشی سخت و جدی داشته باشند؛ زیرا اگر چه فضل الهی نیز در دست خدا و بر اساس قسمتی است که در کتاب مبین الهی ثبت و ضبط است (هود، آیه 6؛ حدید، آیه 29)؛ اما دستیابی به این فضل جز از راه تلاش مضاعف و کار سخت امکان‌پذیر نیست؛ زیرا شخص دنبال نوعی برتری در آسایش و معیشت زندگی است و این غیر از ضروریات و طعامی است که او را زنده نگه می‌دارد و بقایش را تضمین می کند. از همین رو در آیات الهی از انسان ها می‌خواهد برای رسیدن به آسایش و رفاه، تلاش کنند تا به فضل الهی دست یافته و از آن بهره مند شوند. خدا می‌فرماید: وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ؛ عده اى ديگر در زمين سفر تجاری مى‌كنند و در پى فضل الهی هستند. (مزمل، آیه 20) و نیز می فرماید: فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ؛ چون نماز گزارده شد در روى زمين پراكنده شوید و فضل خدا را بجویید.(جمعه، آیه 10)

رزق‌های اقتصادی الهی شامل چهارپایان(حج، آیه 28)، انگور(نحل، آیه 67)، باران(غافر، آیه 13)، بوستان(سبا، آیه 15)، حبوبات(ق،آیات 9 و 11)، چشمه ها(بقره، آیه 60)، خرما(نحل، آیه 67)، گزانگبین(بقره، آیه 57)، میوه ها(بقره، آیه 22) و مانند آنها است. همه اینها را خدا از طریق زمین و آسمان(بقره، آیه 22؛ نحل، آیه 63) برای آدمی در فصول چهارگانه در طول سال تأمین می‌کند.(فصلت، آیه 10)

نکاتی مهم درباره رزق

در آیات قرآن به مسأله رزق بسیار توجه شده و آیات بسیاری نازل شده است؛ زیرا رزق و روزی به ویژه اقتصادی آن تضمین کننده بقای انسانی است و انسان بدون رزق اقتصادی می‌میرد و نابود می شود. بر همین اساس در آیات قرآن به ابعاد گوناگون رزق و روزی اشاره شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

1. فلسفه رزق: بهره مند شدن انسان، مهمترین هدف و فلسفه نزول رزق و روزى از جانب خدا است.(یونس، آیه 59؛ ق، آیات 9 و 11) همچنین از نظر قرآن، بهره مندى مؤمنان از روزي‌هاى طيّب و مناسب با ساختار فطرت انسانی، یکی از اهداف اصلى از مهيّا بودن آن در زندگى دنيایی براى انسانها است.(اعراف، آیه 32)

2. مراعات تقوا: انسان باید در استفاده از رزق همواره تقوای الهی را مراعات کرده و حدود و مقررات آن را بشناسد و بر اساس آن عمل کند. پس رعايت تقوا، در بهره‌گيرى از رزق الهى ضرورتی انکارناپذیر است تا انسان از هر آنچه مفید و سازنده و در راستای کمالات اوست، بهره‌مند شود و از امور زیانبار پرهیز کند.(مائده، آیه 88) به عنوان نمونه، در استفاده از رزق نباید اسراف و تبذیر کرد؛ زیرا اسراف و زياده‌روى هنگام استفاده از روزى، باعث گرفتارى مسرفان به غضب الهى می شود.(طه، آیه 81)

3. ناسپاسی عامل از دست رفتن رزق: از نظر قرآن کریم، ناسپاسی و کفران نعمت در برابر نعمتهاى خدا، عامل از دست دادن رزق و روزى است.(نحل،آیه 112؛ قصص، آیات 81 و 82؛ سباء، آیات 15 و 17) قرآن به این نکته توجه می‌دهد که کفران و ناسپاسی رویه شیطانی است، بر همین اساس، پيروى از شيطان در استفاده از رزق، كارى ناشايست و نكوهيده است و انسان ها باید از آن اجتناب کنند.(انعام، آیه 142) از نظر قرآن، لازمه بهره مندى انسان از رزق الهى، سر فرود آوردن آنان به بندگى اوست نه طغیان و کفر و کفران.(بقره، آیه 172؛ عنکبوت، آیه 17؛ ق، آیات 9 تا 11)

4. اباحه: از نظر قرآن، اصل، بر حلیت همه رزق ها جز موارد استثنایی است که از سوی خدا در شرایع اسلامی بیان شده است. بنابراین، انسان مجاز است تا از همه ارزاق الهی بهره مند شود؛ اما باید توجه داشته باشد که مباح بودن بهره‌مندى از روزيهاى خدا، منوط به اموری از جمله شکرگزاری و بهره‌گیری درست و مناسب از نعمت(بقره، آیه 172؛ انفال، آیه 26) و دوری از اسراف(طه، آیه 81)،  ترك فسادگرى(بقره، آیه 60) مراعات قوانین شریعت مثل ذکر نام خدا برطعام و هنگام ذبح حیوانات(حج، آیات 28 و 34) و مانند آنها است. از نظر قرآن کسانی که به جای استفاده از ارزاق الهی و طیبات روزی، از آن استفاده نمی کنند یا به تحریم آن می پردازند، نه تنها به خدا افترا می‌زنند بلکه راه شیطان را می‌پیمایند. از همین رو تحريم‌كنندگان رزق و روزى پاكيزه از سوی خدا به عنوان پیروان شیطان (انعام، آیات 140 و 142) مورد نکوهش قرار می‌گیرند(اعراف، آیه 32) و خدا تحريم هرگونه رزق الهى، بدون اذن الهى را نادرست دانسته و از مردمان می‌خواهد تا از این امر اجتناب کنند و حلال خدا را حرام نشمارند.(انعام، آیات 140 و 142) از همین رو مشركان، به علت حرام و حلال كردن رزق‌ها، بدون اذن خدا مورد سرزنش قرار گرفته‌اند (یونس، آیه 59) و قرآن نه تنها تحريم خودسرانه رزق الهى را افترا به خداوند(همان؛ انعام، آیه 140)، بلکه نشانه آشكار زيانكارى انسان می داند.(همان) از نظر قرآن انسان ها همواره باید دنبال رزق حلال و طیب و پاک باشند و از حرام و خبیث اجتناب کنند.(مائده، آیه 88؛ نحل، آیه 114 ؛ بقره، آیات 57 و 172)

5. انفاق: از واجبات مالی این است که انسان از هر نوع مال و رزقی که خدا در اختیار او گذاشته به دیگران انفاق کند. (بقره، آیه 3؛ معارج، آیات 24 و25) از نظر قرآن، انفاق از روزى، باعث ارزشمندى و فضيلت انسان(نحل، آیه 75) و تجارتى زوال ناپذير با خدا است.(فاطر، آیه 29) از همین رو خدا بارها در قرآن، به انفاق از اموال حلال و مشروع توصيه کرده بلکه دستور می‌دهد(بقره، آیات 3 و 254 و 267؛ نساء، آیه 39؛ انفال، آیه 3) تا در قیامت گرفتار پشیمانی نشوند.(منافقون، آیه 10) بنابراین، اطعام به نيازمندان از رزق الهى همانند گوشت شتر، گاو و گوسفند و مانند آنها(انسان، آیه 9؛ مدثر، آیه 44) به ویژه در زمان ها و مناسکی چون حج لازم و ضروری است.(حج، آیه 28)

از نظر قرآن، برخوردارى از رزقِ افزون و دريغ داشتن آن از ديگران، انكار نعمت خدا است(نحل، آیه 71) و انسان باید بداند که با این انفاق نه تنها دنیای خویش را آباد می‌کند و بر رزق و برکت آن از نظر کمی و کیفی می افزاید(طلاق، آیات 2 و 3؛ منافقون، آیات 10 و 11)، بلکه آخرت خویش را آباد می‌کند؛ زیرا اگر این کار را اینک انجام ندهد هنگامی که در احتضار قرار می گیرد و می‌بیند که انفاق تا چه اندازه نقش دارد، خواهان بازگشتی می‌شود که شدنی نیست.(همان؛ ابراهیم، آیه 31) به نظر می‌رسد هر کسی که گرفتار محدودیت رزق و تنگدستی مالی است با هر آنچه دارد انفاق کند تا خدا به رزق او گشایش داده و از مشکلات مالی رهایی بخشد. (طلاق، آیات 2 و 3؛ منافقون، آیات 10 و 11)

6. تأمین رزق دیگران: چنانکه گفته شد انفاق مالی و رزق گاه امری واجب است. از جمله مواردی که به عنوان واجب یا مستحب باید در اندیشه دیگران بود می‌توان به تأمين روزى سفيهان، از سوی امت و امام(نساء، آیه 5)، تأمين رزق مساكين، یتیمان و نیازمندان از خویشان، از اموال ميّت، در صورت حضور آنان هنگام تقسيم ارث(نساء، آیه 8)، تأمين رزق مادر به ویژه در دوران شیردهی به طور شايسته و در حد توان از سوی پدر(بقره، آیه 233)، تأمین رزق همسر(نساء، آیه 34) و فرزند(بقره، آیه 233) از سوی شوهر و پدر اشاره کرد.

7. تضمین رزق: از نظر قرآن، روزی هر موجودی تضمین است و خدا به ضروریاتی که نیاز دارد پاسخ درخور و مناسب می‌دهد (انعام، آیه 151؛ اسراء، آیه 31؛ طه، آیه 132؛ عنکبوت، آیه 60)؛ زیرا كليد گنجينه‌هاى آسمان و زمين در دست خدا است و همین باعث تضمين روزى انسانها و دیگر موجودات است؛ به خصوص آنکه خدا قادر و علیم و غنی است و هیچ عجز و جهل و بخل در وی راه ندارد(فاطر، آیه 15) و از نظر قرآن، لطف، قوّت و عزّت الهى، تضمين‌كننده روزى بندگان است.(شوری، آیه 19) بنابراین، خساست و بخل معنایی ندارد؛ چنانکه کشتن فرزندان و ترس از دست تهی شدن معنا و مفهومی ندارد.(انعام، آیه 151؛ اسراء، آیه 31)

8. تحصیل رزق: هر چند گفته شده خدا اصل رزق را برای مردم تضمین کرده است؛ زیرا مقام خالقیت(روم، آیه 40؛ انفال، آیه 3)، الوهیت(مائده، آیه 88؛ اعراف، آیه 32؛ یونس، آیه 31)، قوت و عزت و لطف الهی(شوری، آیه 19) و ملک و فرمانروایی خداوندی(آل عمران، آیات 26 و 27) موجب می شود تا خدا به مخلوقات رزق برساند و بقای آنان را این‌گونه تضمین کند؛ اما این بدان معنا نیست که انسان هیچ اقدامی نکند و  دنبال رزق نرود و سهم خویش را نخواهد، بلکه حتی می‌بایست برای فضل الهی و زیادتر از رزق نیز در چارچوب‌هایی بیان شده تلاش کند.(جمعه، آیه 10)

9. وسعت و تنگی رزق: چنانکه گفته شد، رزق در دست خدا است و اوست که آن را بر اساس فلسفه و اهداف، تقسیم کرده و بسط می‌دهد و یا تنگ می گیرد. خدا به صراحت از رزق معلوم سخن می‌گوید که خود بر آن آگاه است.(صافات، آیه 41) همچنانکه از رزق مقدر و مشخص نیز سخن به میان آورده است. همچنین خدا در آیات قرآن به صراحت می‌فرماید هر یک از این گشادگی و تنگی در رزق بر اساس مشیت (بقره، آیه 245؛ رعد، آیه 26؛ اسراء، آیه 30)، آزمون و ابتلای مردمان (فجر، آیه 16)، آگاهی و علم الهی به احوال بندگان(اسراء، آیه 30؛ عنکبوت، آیه 62؛ شوری، آیات 12 و 27)، ربوبیت الهی (همان)، الوهیت خدا(بقره، آیه 245)، انتخاب خیرها و برترین‌ها از سوی خدا(سباء، آیه 39) و مصالحی است که خود از آن آگاه است.(اسراء، آیه 30؛ عنکبوت، آیه 62؛ شوری، آیات 12 و 27) به سخن دیگر، مصالح بندگان را در این امر در نظر گرفته است.(اسراء، آیه 30؛ عنکبوت، آیه 62؛ شوری، آیات 12 و 27) انسان ها باید این امر را به عنوان یکی از آیات پروردگار بدانند که خدا در مقام پروردگاری به چنین امری اقدام می کند؛ زیرا مصلحت بندگان در آن است.(همان؛ روم، آیه 37؛ زمر، آیه 52) بنابراین، نباید از گشادگی رزق، سرمست و فرحناک شد و گمان برد که مورد اکرام الهی است؛ چنانکه نباید از تنگی رزق مأیوس شد و گمان برد که مورد اهانت قرار گرفته است.(فجر، آیات 16 و 17) پس بدگمانی نسبت به خدا و یأس و نومیدی(روم، آیات 36 و 37) و شکوه و گلایه از خدا(فجر، آیه 16) معنا و مفهومی ندارد. البته خدا به مردمان وعده داده که پس از تنگی همواره توسعه رزقی هم است.(طلاق، آیه 7) اهل ایمان چون منشأ و خاستگاه رزق و نیز توسعه و تنگی آن را می‌دانند (زمر، آیه 52) به تقوا و خداترسی به عنوان یک عامل توسعه رزق می نگرند(طاق، آیات 2 و 3) و نسبت به تنگی گلایه نمی‌کنند و نسبت به داده های الهی فرحناک نمی‌شوند و بد مستی نمی کنند (روم، آیات 36 و 37) و به سرکشی و تجاوزگری رو نمی‌آورند(شوری، آیه 27) درحالی که بر اساس همه آیات پیش گفته سست ایمان‌ها و کافران و منافقان و مشرکان این‌گونه نیستند و به فرحناکی و گلایه و سرکشی و مانند آن رو می‌آورند و رفتارها و عقاید باطلی را در پیش می‌گیرند.

از نظر قرآن اگر روزی‌رسان خدا است، او کم نمی‌گذارد و هر آنچه رزق هر کسی است به همان میزان سهمیه او می‌رسد و اگر کسی با انفاق آن را از خود خارج کرد، خدا بیشتر و بهتر از آن را نصیب او می‌کند.(منافقون، آیات 10 و 11؛ سباء، آیه 39) همچنین مؤمنان به سبب آنکه خدا را خیرالرازقین میدانند به واجبات خویش میپردازند و امور تجاری و کسب و کار و اعمال دنیوی دیگری، آنان را از آن باز نمی‌دارد(جمعه، آیات 9 تا 11) و هرگز برای رزق و روزی دست به سوی دیگران دراز نمی‌کنند.(مؤمنون، آیه 72) بلکه به سوی خدا دست دراز می‌کنند و از او رزق می‌خواهند.(بقره، آیه 126؛ مائده، آیه 114) هر چند که بر دیگران است که به وظیفه اسلامی انسانی خویش در انفاق و اطعام اقدام کنند. همچنین از آیات قرآن به دست می آید که توسعه رزق و افزایش آن بستگی به نوع عملکرد انسان و اجتماع دارد؛ از همین رو از مردمان خواسته تا با تقوای الهی در کنار ایمان، به بسط رزق خویش بپردازند(اعراف، آیه 96)؛ چنانکه از قرآن به دست می آید که دستيابى جامعه به رزق فراوان، در پرتو امنيّت و آرامش اجتماعى است که آن نیز در سایه ایمان، و تقوای الهی به دست می‌آید.(همان؛ نحل، آیه 112) البته خدا هشدار می دهد که همواره رفاه و افزایش رزق می‌تواند بستری برای طغیان‌گری و کفران نعمت و حتی کفر و بی ایمانی باشد.(همان)

زمینه های رزق و روزی آسان

چنانکه گفته شد، هر کسی میزانی از رزق معلوم و مقدر از سوی خدا را میخورد و از آن بهره‌مند می شود. اما برخی از امور موجب می‌شود که انسان آسانتر به رزق خویش برسد و از رزقی برخوردار شود که امیدی به آن نداشته یا از راهی که گمان نمی‌برده است، آن را به دست آورد. (طلاق، آیات 2 و 3)

از مهمترین عواملی که رزق و روزی را آسان و بی گمان و کریمانه می‌رساند، می توان به ایمان(بقره، آیات 25 و 212؛ انفال، آیات 2 و 4 و 74)، اخلاص(صافات، آیات 40 و 41)، اطاعت از خدا و پیامبرش(احزاب، آیات 30 و 31)، تقوای الهی(طلاق، آیات 2 و 3؛ بقره، آیه 212؛ مائده، آیه 88)، توبه(مریم، آیات 60 و 62)، جهاد در راه خدا(انفال، آیه 74)، انفاق و پرداخت زکات و واجب مالی(نور،آیات 37 و 38)، عمل صالح(بقره، آیه 25؛ مریم، آیات 60 و62)، نماز(انفال، آیات 3 و 4)، هجرت (حج، آیه 28)، یاد خدا(نور، آیات 37 و 38)، یاری دین اسلام(انفال، آیه 74) و مانند آنها اشاره کرد.

از آنچه در این مقال گذشت می‌توان نتیجه گرفت که روزی بر دو گونه است: روزی تضمین شده و روزی فضلی، که روزی تضمین شده را که همان روزی حداقلی است، خداوند به هر شکلی و در هر موقعیتی به انسان خواهد رساند اما اگر انسان طالب روزی بیشتر باشد باید به دنبال فضل خداوند برود و با تلاش و کوشش بیشتر روزی تفضلی را بجوید.