رزق حلال
قال صادق(ع): «تَرْکُ لُقْمَةِ حَرَامٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ صَلَاةِ أَلْفَیْ رَکْعَةٍ تَطَوُّعاً»
آیات متعدد قرآن کریم و روایات شریفه به انسان‌ها هشدار می‌دهند که چگونه شیطان از حربه روزی ناپاک برای نابودی انسانیت انسان استفاده می‌کند و این که چگونه روح آدمی عجین شده با جسم اوست که اگر این جسم تغذیه حلال نشده باشد، تمام هستی او را به باد می‌دهد و نرمی دل را از او می‌گیرد.
ارزش کسب حلال
آنچه در نظام اقتصادى اسلام، بیش از هر چیز اهمیت دارد حلال بودن کسب و کار است؛ از این‌رو قرآن، جمع مال از راه‌هاى نادرست را ممنوع ساخته و به پیروان خود تأکید مى‌کند که بنیان مالى خود را بر پایه «ایمان خالص و تقوا» استوار سازند و روزى خود را از راهى به‌دست آورند که خداوند آن را مجاز و مباح مى‌داند؛[1]
«وَ کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالًا طَیِّباً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذى انْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ؛[2]
«از نعمت‌هاى حلال و پاکیزه‌اى که خداوند به شما روزى داده است، بخورید، و از [مخالفت] خداوندى که به او ایمان دارید، بپرهیزید.»
کسب حلال و رقّت دل
گاهی اوقات گفته می‌شود که ما در مجالس ائمه معصومین با آن همه شور و حالی که در آنها وجود دارد حاضر می‌شویم، اما از ما حتی قطره‌ای اشک سرازیر نمی‌شود یا اصلاً دلمان نمی‌شکند؛ در این‌جا انسان باید اول در درون خود کنکاش کند که آیا به این دل جلا داده است یا زنگار روزگار صفحه آن را پوشانده. روزی ناپاک، هرچند به‌طور ناخواسته اثر وضعی بر معنویت انسان می‌گذارد. در کتب اخلاقی متعدد و خاطرات بزرگان آمده است که بر سر سفره‌های شبهه‌ناک نمی‌نشستند تا نکند اثر این شبهه بر دلشان قرار گیرد، لذا پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:
من أکل الحلال أربعین یوما، نوّر اللَّه قلبه
هر کس چهل روز حلال بخورد، خدا قلب او را روشن کند.[3]
علت سفارش به لقمه حلال براى آن است که عوامل سلامت بدن منحصر در مادیات نیست، بلکه معنویات نیز در آن تأثیر دارد و مهم‌ترین آنها اطمینان قلب و آرامش خاطر است که نفوس آرامش مى‌گیرد و دل‌ها صفا مى‌یابد؛ زیرا غذاى حلال، نفس و روح را خوشنود مى‌سازد و قلب را اطمینان مى‌بخشد.[4]
علم و حکمت زاید از لقمه حلال عشق و رقّت آید از لقمه حلال
لقمه تخمست و برش اندیش‌ها لقمه بحر و گوهرش اندیش‌ها[5]
امام و رزق حلال
روزى فضل بن‌ابى‌قرّه به منزل امام جعفر صادق(ع) وارد مى‌شود. امام(ع) مشغول کار و فعالیت در باغچه خودشان بودند. فضل عرض مى‌کند: فدایت شوم! اجازه دهید من و یا غلامان شما این کار را انجام دهیم. امام(ع) فرمود: نه، من باید خودم انجام دهم، چون دوست دارم، خداوند مرا در حال کار ببیند که روزى حلال را با زحمت به‌دست مى‌آورم.[6]
بازتاب کسب حرام[7]
کسب مال از راه حرام پیامدهایى در ابعاد مختلف زندگى انسان در پى خواهد داشت، از جمله:
1ـ بى‌برکت شدن عمر: حضرت امام صادق(ع) مى‌فرماید:
«مَنْ کَسَبَ مالًا مِنْ غَیْرِ حِلٍّ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْبَناءَ وَ الْماءَ وَالطّینَ»[8]
هر کس مالى را از راه غیرحلال به‌دست آورد، خداوند ساختمان‌سازى، آب و گل را بر او مسلّط مى‌کند
یعنى پیوسته دنبال تعمیر، تکمیل و تعویض خانه مى‌رود و آسودگى از وى سلب مى‌شود و بدین گونه عمرش به فنا مى‌رود.
2ـ بى‌برکت شدن مال: حضرت امیر(ع) خطاب به «داوود» یکى از یاران خود مى‌فرماید:
«یا داوُدُ! انَّ الْحَرامَ لا یَنْمى وَ انْ نَمى لَمْ یُبارَکْ فیهِ»[9]
اى داوود! مال حرام رشد نمى‌کند و اگر رشدى هم داشته باشد برکتى در آن نخواهد بود.
3ـ بى‌اثر بودن عبادت: حضرت رسول(ص) مى‌فرماید:
«الْعِبادَةُ مَعَ اکْلِ الْحَرامِ کَالْبِناءِ عَلَى الرَّمْلِ»[10]
عبادت همراه با تصرّف و تغذیه حرام هم‌چون بنیان ساختمان بر شن‌هاى روان است.
4ـ گمراهى ریشه‌دار: پیامدهاى کسب حرام در وجود شخص خلاصه نمى‌گردد، بلکه در نسل او نیز تداوم مى‌یابد؛ امام صادق (ع) مى‌فرماید:
«کَسْبُ الْحَرامِ یَبینُ فِى الذُّرِّیَّةِ»[11]
کسب حرام در نسل آدمى ظاهر مى‌شود.
گر کوه ز جاى سخت به ناخن بکنى زان به که کشى منت هر دون دنى
از کسب حلال نان خود پیدا کن تا فضل خدا کند تو را زود غنى[12]