جسم تعلیمی Mathematical body

كلمات كليدي : جسم، جسم تعليمي، جسم طبيعي، كم متصل، حجم، عالم مادّه، عالم مثال

نویسنده : احسان ترکاشوند(عضو هیئت علمی دانشگاه ملایر)

جسم تعلیمی در مقابل جسم طبیعی به کار برده می‌شود. جسم طبیعی همان امتداد جوهری در جهات سه گانۀ طول، عرض و عمق است امّا جسم تعلیمی، امتداد عرضی در جهات سه گانه است که بر امتداد جوهری عارض می‌شود و مقدار و اندازۀ آن را مشخص می‌سازد. بنابراین جسم تعلیمی، از انواع کم متّصل است؛[1] توضیح آنکه: کم متّصل خود دو قسم است: 1- کم متّصل ثابت (قارّ) 2- کم متّصل غیرثابت (غیرقارّ)، مصداق کم متصل غیر ثابت فقط زمان است امّا کم متصل ثابت سه قسم است:

1- خطّ، که فقط در یک جهت امتداد دارد.

2- سطح، که در دو جهت (طول و عرض و عمق) امتداد دارد.

3- حجم( جسم تعلیمی)، که در سه جهت طول، عرض و عمق امتداد دارد.

از آنجا که انواع کم متّصل تا بی‌نهایت قابل انقسام است، جسم تعلیمی هم که دارای سه جهت است، از هر سه جهت تا بی‌نهایت قابل انقسام است، به این معنا که هر کدام از اطراف آن و هر کدام از قطعه‌هایی که از تقسیم جسم تعلیمی حاصل شده‌اند، خود تا بی‌نهایت قابل انقسام هستند. مراد از انقسام تا بی‌‌نهایت انقسام فرضی است. یعنی دهن ما می‌تواند کمیّت متصل و از جمله جسم تعلیمی را تا بی‌نهایت تقسیم کند و به تعبیر فلسفی، این تقسیم را تقسیم بالقوه می‌نامند که در مقابل تقسیم بالفعل و خارجی قرار دارد، در عین حال اجسام به سبب حجمی که دارند از نظر خارجی هم قابل انقسام هستند، منتهی این انقسام تا جایی ادامه پیدا می‌کند که ابزارهای لازم برای آن وجود داشته باشد.

نحوۀ وجود جسم تعلیمی

با توجه به اینکه اجسام طبیعی، در خارج جدای از یکدیگر موجود و متعین و مشخص‌اند، جسم تعلیمی (حجم) که تعیّن جسم طبیعی است هم موجود می‌باشد لکن نحوۀ وجودش به این گونه است که در موضوع (جسم طبیعی) یافت می‌شود، همان گونه که همۀ اعراض این گونه‌اند.

همۀ انواع کمیّت متّصل (و از جمله جسم تعلیمی)، از چهره‌های وجود اجسام بوده و وجودی جدای از وجود جسم ندارند. هر چند انسان در ذهن می‌تواند آنها را به عنوان موجود مستقلّی در نظر بگیرد. و به یک معنا می‌توان گفت: وجود جسم تعلیمی، از شئون وجود جوهر است.[2]

با توجه به مطالب فوق، می‌توان گفت جسم تعلیمی از مختصّات عالم مادّی و جسمانی است، چون همیشه همراه با جوهر جسمانی است. بنابراین جسم تعلیمی در مجردّات یافت نمی‌شود. هر چند بنابر قول به وجود عالم مثال (چنان که شیخ اشراق و ملاصدرا آن را پذیرفته‌اند) می‌توان گفت جسم تعلیمی در آن عالم هم یافت می‌شود چون عالم مثال در حقیقت از جهاتی شبیه عالم مادّه است، لکن همیشه‌ ویژگی‌های عالم مادّه را ندارد، مثلاٌ کمیّت و شکل و رنگ دارد امّا حرکت و استعداد و قوّه ندارد.[3]