آسيب شناسی مجالس عزاداری از ديدگاه رهبر معظم انقلاب-بخش دوم و پايانی
نويسنده: روح الله اژدری
در نخستين بخش از مطلب حاضر، آسيب ها و ناهنجاري هاي محتوايي مجالس و مراسم عزاداري از منظر رهبر انقلاب مورد بررسي قرار گرفت.
در بخش دوم برخي آسيب هاي شکلي اين آيين ها تشريح شده است.
ب) آسيب هاي شکلي مراسم عزاداري
1 رواج سبک ها و اشعار غنايی، مبتذل، تقليدی
در بعضي مراسمات عزاداري استفاده از موسيقي هاي لهوي و حرام رواج پيدا کرده است. ادبيات غنايي در تاريخ ادبيات ما تاريخي طولاني است به ويژه آنکه اين نوع ادبيات در پيوند با ادبيات عرفاني، معنايي دگرگون با همان الفاظ يافته است. امروزه به نظر مي آيد که رويکرد غالب جامعه و مداحان به اشعار حماسي بيشتر به سوي اين شعر است. در دوره جديد شعر، محوريت و جايگاه حاکم پيشين خود را در مداحي ها از دست داده و به عنصري حاشيه اي تبديل شده است. از اين جهت دانش عده اي از مداحان درباره ادبيات و شعر چندان مناسب نيست.
امروز شاهد گسترش ادبيات غنايي هستيم و مي بينيم کلمات و الفاظي همانند عشق، عاشقي، عاشقتم، مي و مستي و ديگر کلمات در اين رديف وارد ادبيات مداحي شده و تکرار مي شود. البته اين مسئله به خودي خود چيز منفي نيست ولي کاربرد مبتذل آن قابل قبول نمي باشد.
برخي مداحان ترانه هاي طاغوتي و يا لس آنجلسي را گوش مي دهند و با همان آهنگ محتوا را عوض مي کنند که قطعاً چنين کاري خلاف موازين اسلامي است. در بعضي از عزاداریها به جاي نوحه خواني فقط آهنگ نواخته مي شود و زنجير مي زنند که موجب وهن عزاداري مي شود.
در مراسم عزاداري از هر آهنگي و از هر تعبيري نمي توان استفاده کرد. شأن عزاداري امام حسين(ع) بالاتر از اين است که با اين آهنگ ها و تعابير سبک مخلوط شود. رهبر انقلاب به مداحان تأکيد مي کنند که هر آهنگي به درد مجالس عزاداري نمي خورد. «نکته سوم، هنر تفهيم است. هر آهنگ و آوازي به درد شما نمي خورد: آهنگ و آواز خاصي به درد شما (مداحان) مي خورد، آن هم با شيوه بيان خاص مداحي، اگر کار مهم نبود من در بيان اين جزييات معطل نمي شدم. اما کار خيلي مهم است. اگر اين کار، خوب انجام بگيرد که بحمدالله ما در طول سالهاي متمادي بسياري از برادران را ديديم که اين کار را خوب هم انجام مي دادند و میدهند، نقش فوق العاده مؤثر ووالايي در پيشرفت فکري و اعتقادي واسلامي جامعه ما خواهد داشت». (13)
ايشان مداحان را از بکارگيري آهنگ هاي نامناسب، سبک و تقليدي از خوانندگان مبتذل پرهيز مي دهند:
«نکته آخر هم آهنگ است. من شنيده ام در مواردي از آهنگ هاي نامناسب استفاده میشود. مثلاً فلان خواننده طاغوتي يا غير طاغوتي شعر عشقي چرندي را با آهنگي خوانده، حالا ما بياييم در مجلس امام حسين(ع) و براي عشاق امام حسين(ع) آيات والاي معرفت را در اين آهنگ بريزيم و بنا کنيم آن را خواندن، اين خيلي بد است. خودتان آهنگ بسازيد. اين همه ذوق و اين همه هنر وجود دارد. يقيناً در جمع علاقه مندان به اين جريان کساني هستند که مي توانند آهنگ هاي خوب مخصوص مداحي بسازند. آهنگ عزا، آهنگ شادي»(14)
رهبر معظم انقلاب مداحان را از تقليد موسيقي غربي بازداشته و بر نوآوري در عرصه موسيقي اصيل ايراني تأکيد مي کنند: «ما در قديم از زبان موسيقيدان هاي معروف شنيده بوديم که مي گفتند موسيقي اصيل ايراني را نوحه خوان ها و شيعه خوان ها حفظ کرده اند. موافق خوان، مخالف خوان، علي اکبر خوان، قاسم خوان، هر کدام يک دستگاهي را به اينها مي دادند که بايد در آن دستگاه بخوانند. اين موجب شد که موسيقي نانوشته ايراني که نه نت داشت نه نوشته داشت، و نه چيز ديگري داشت بتواند برسد به دست کساني که اينها را با نت و شيوه هاي جديد بتوانند ثبت و ضبط کنند. حالا جوان امروز چه خواننده راديو و تلويزيون که متأسفانه آنجا از اين جهت وضع خوبي ندارد چه خواننده جلسه مداحي، ناگهان بيايد آهنگهای اروپايي را آن هم به شکل غلط و نا بلد بنا کند به خواندن سبک هايي که فرض کنيد حالا فلان خواننده غربي يا مقلد غرب يک وقتي خوانده ما اين را از او ياد بگيريم و بنا کنيم خواندن که قبل از انقلاب هم متأسفانه همين کارها را کردند.
موسيقي اصيل ايراني را که مي توانست نوع حلال هم داشته باشد، البته همان موسيقي اصيل يک نوعش هم حرام است. فرقي بين ايراني و غيرايراني نيست. همان را هم ضايع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد. اما حالا مثلاً مداح يا خواننده ما بيايد در راديو و تلويزيون به تقليد آن هم غلط آهنگ غربي يا آهنگ لهو را در مجلس ايمان و در مجلس معنويت تکرار کند، اين درست نيست. اين غلط است، نوآوري، درست، اما نه اينجور اين مربوط به آهنگ است. البته صداي خوب را مي توان با آهنگ بد خراب کرد. صداي متوسط را مي توان با آهنگ خوب آرايش داد و خود آهنگ يک مسئله است». (15)
2 اکتفا صرف به مداحی در عزاداری ها
اکتفا به مداحي و سينه زني آسيب ديگر مجالس عزاداري است. مجالس عزاداري امام حسين(ع) برپا مي شود تا معرفت ما نسبت به تاريخ اسلام و معارف اسلامي بيشتر بشود. بايد در مجالس عزاداري شور را با شعور پيوند داد. مجلس عزاداري در طول تاريخ منشأ روشنگري و رهيابي به حقيقت بوده است. رهبر معظم انقلاب مي فرمايند که عزاداري ها نبايد فقط سينه زني و زنجيرزني باشد بلکه بايد همراه با معارف اسلامي باشد: «نبايد بگذاريد منبر ده دقيقه يا بيست دقيقه اي شما از معارف خالي بماند. امسال ديدم بعضي از برادران مداح در ماه محرم و در دهه فاطميه بحمدالله اين نکته را رعايت کرده بودند» (16)
ايشان به مداحان مي فرمايند وقت مردم را بيهوده تلف نکنيد: «امروز خوشبختانه اقبال مردم به اين حرفه و هنر چندپهلو و چند جانبه زياد است. جوان ها در تهران و شهرستان ها به جلسات مداحي علاقه و توجه دارند. اين مسئوليت شما آقايان مداح را مضاعف مي کند.
مبادا پانصد هزار نفر، هزار نفر، گاهي ده هزار نفر در جلسه اي جمع شوند و يک ساعت براي آنها نغمه سرايي بشود اما چيزي به آنها داده نشود. شما در اين يک ساعت مي توانيد چيزهاي زيادي را به شعر خوب منتقل کنيد. البته شعر خوب همانطور که گفتيم تنها شعري نيست که معاني خوبي دارد. بلکه بايد شعر هنرمندانه باشد و الفاظ خوب و کلمات مناسب هم در آن به کار رفته باشد»(17)
3 وجود بدعت ها در عزاداری ها
متأسفانه طي سال هاي اخير شاهد پررنگ شدن مظاهر غلط عزاداري ها در بخشي از جامعه بوده ايم که ريشه در ناآگاهي و عدم شناخت برگزارکنندگان آن از فرهنگ عاشورا و عزاداري هاي محرم دارد.
در سوگواري هاي محرم برخي ناهنجاري ها مانند قمه زني و شيوه ناموجه سينه زني و زنجيرزني تيغ دار، عزاداري را از حالت سادگي و بي پيرايگي بيرون کرده است. علم گرداني و طوق گرداني و نصب شمايل منتسب به معصومين ازجمله امور خرافي است که متأسفانه چهره عزاداري امام حسين(ع) را به عنوان نماد جهل وناداني معرفي مي کند. در حکومت والايي که جهت و راهبرد آن، معرفي اسلام راستين است، مبارزه با اينگونه اعمال جاهلانه در عزاداري ها از ضرورت ها مي باشد. به همين خاطر رهبر انقلاب با قدرت و شجاعت درمقابل اين انحرافات به ويژه قمه زني بپاخاستند و با حکم حکومتي خود آن را حرام و ممنوع کردند.
حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب در مورد قمه زنی
از گذشته هاي دور اعمال خرافي در دين وارد شده است که موجب وهن دين و مذهب است. به خصوص در شرايط فعلي جهان که دشمنان دين اسلام به ويژه تشيع دنبال اين هستند که به نحوي ضربه به ساحت دين وارد کنند. اين اعمال خرافي بهترين راه است. برجسته کردن اعمال خرافي و به قضاوت افکار عمومي گذاشتن آن بهترين وسيله ممکن است به طور مثال در سال هاي گذشته دشمنان تشيع با فيلم برداري از مراسم قمه زني و ارسال آن در شبکههاي ماهواره اي و اينترنتي چهره اي خشن و جاهلانه از پيروان مذهب تشيع به جهان معرفي کرده و مي کنند.
در واقع يک عمل خرافي و جاهلانه که از ساحت شيعه و اهل بيت(ع) به دور است و هيچ ريشه ديني هم ندارد بهانه به دست دشمن مي دهد. در بعضي جوامع که عناد و دشمني آنان با مذهب جنبه رسمي داشت مثل شوروي سابق، دستورالعمل رؤساي کمونيستي اين بوده است که مسلمانان به ويژه شيعه حق ندارند نماز بخوانند، مسجد بروند، قرآن بخوانند و عزاداري کنند، اما اجازه داده بودند قمه بزنند چرا که قمه زدن براي آنها يک وسيله تبليغ بر ضد دين و بر ضد شيعه بود.
رهبر انقلاب با درک اين ضرورت که در شرايط فعلي اين اعمال ضربات سنگيني به دين وارد و دست دشمنان را براي حمله به شيعه باز مي گذارد به مبارزه با اين عمل خرافي پرداختند. ايشان در آستانه ماه محرم در تاريخ 73/3/17 در جمع مردم کهگيلويه و بويراحمد و همچنين در پاسخ به نامه امام جمعه اردبيل مرحوم حجت الاسلام مروج در تاريخ 27/3/73 به تبيين دلايل حرمت اين عمل خرافي و ضد مذهب پرداختند و حرمت شرعي و قانوني آن را به دلايل زير اعلام فرمودند:
الف: جعلی بودن
«قمه زني، سنتي جعلي است. از اموري است که مربوط به دين نيست و بلاشک خدا هم از انجام آن راضي نيست.» (18)
ب: بدعت بودن
«من حقيقتاً هر چه فکر کردم، ديدم نمي توانم اين مطلب قمه زني را که قطعاً يک خلاف و يک بدعت است به اطلاع مردم عزيزمان نرسانم، اين کار را نکنيد بنده راضي نيستم.» (19)
ج: نماد وهن مذهب شيعه
«اينجانب مي بينم که چگونه اخلاص و محبت مردم به سالار شهيدان حضرت سيدالشهدا و حضرت اباعبدا... الحسين(ع) مورد جفا در قضاوت هاي جهاني واقع مي شود، چگونه درک روشن بينانه آنان در اعتقاد به مقام والاي اهل بيت (ع) به خاطر بعضي اعمال جاهلانه حمل بر اموري مي شود که از ساحت شيعه و ائمه بزرگوارشان بسي دور است.» (20)
د: خرافی بودن و مصداق عزاداری نبودن قمه زنی
«کار غلطي است که عده اي قمه به دست بگيرند و به سر خودشان بزنند و خون بريزند. اين کار را مي کنند که چه بشود. کجاي اين حرکت عزاداري است.... شما تا به حال ديده ايد که فردي به خاطر رويکرد مصيبت عزيزترين عزيزانش، با شمشير به مغز خود بکوبد و از سر خود خون جاري کند؟ کجاي اين کار عزاداري است.» (21)
آثار منفی قمه زنی
رهبر فرزانه انقلاب اسلامي با تيزبيني آثار و بازتاب هاي منفي قمه زني را در جامعه و در جهان گوشزد مي کنند:
1 مخدوش شدن چهره تشيع
«نبايد کاري کنيم که آحاد جامعه اسلامي برتر يعني جامعه محب اهل بيت (ع) که به نام مقدس ولي عصر ارواحنا فداه، به نام حسين بن علي(ع) و به نام اميرالمؤمنين مفتخرند در نظر مسلمانان و غيرمسلمانان عالم به عنوان يک گروه آدم هاي خرافي، بي منطق معرفي شوند.»(22)
2 سوءاستفاده دشمن از قمه زنی براي تبليغ بر ضد شيعه
«مي بينيم که چگونه عزاداري بر جگرگوشگان زهراي اطهر (س) مورد تبليغ سوء دشمنان متعصب و تبليغاتچي هاي شيطان استعمار قرار مي گيرد. مي بينيم که بعضي اعمالي که هيچ ريشه ديني ندارد بهانه به دست دشمن مغرض مي دهد که بدان وسيله هم اسلام و هم تشيع را العياذ بالله به عنوان آيين خرافي معرفي کنند.»(23)
3 ضايع شدن فداکاری گذشتگان برای حفظ آبروی تشيع
«شيعه محب و مخلصي که در روز عاشورا با قمه سر و روي خود و حتي کودکان خردسال خود را خونين مي کند، آيا راضي است که با اين عمل خود در روزگاري که هزاران چشم عيب جو و هزاران زبان بدگو در پي بد معرفي کردن اسلام و تشيع است، عمل او را مستمسک دشمني خود قرار بدهد؟ آيا راضي است که با تظاهر به اين عمل خون ده ها هزار جوان بسيجي صفت عاشق را که براي آبرو دادن به اسلام و تشيع و نظام جمهوري اسلامي بر زمين ريخته شده است ضايع سازد؟»(24)
ايشان در حرام اعلام کردن قمه زني فقط به ضرر جسمي آن توجه ندارد بلکه ضررهاي اجتماعي قمه زني و مضرات بزرگ تبليغي آن را که با آبروي اسلامي و شيعه سروکار دارد مورد اشاره قرار داده و به همين خاطر مي فرمايند: «قمه زني علني و همراه با تظاهر حرام و ممنوع است.» (25)
رهبر انقلاب قمه زني را خلاف عقلانيت و فرهنگ امروزي رايج در ميان خانواده هاي مسلمان دانسته و مي فرمايند: «به نظر ما قمه زني يک خلاف شرع قطعي بوده و هست.... چرا در جاهايي براي اين چيزهايي بعضاً خرافي انگيزه وجود دارد؟ آنها هم که جنبه خرافي محض ندارند لااقل اين مقدار هست که در دنياي امروز در فرهنگ رايج جهاني امروز در عقلانياتي که امروز در داخل خانه هاي ما و در بين جوانان و دختران و پسران ما رايج است. عکس العمل نامناسب ايجاد خواهد کرد. اينها از بينات شرع نيست که ما بگوييم چه دنيا بپسندد و چه نپسندد ما بايد اينها را بگوييم. حداقل اينها «مشکوک فيه» است.»(26)
13. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار جمعي از مداحان 17/10/69
14. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار جمعي از مداحان، 5/5/84
15. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار جمعي از مداحان، 14/4/86
16. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار جمعي از مداحان، 5/5/84
17. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار جمعي از مداحان، 18/6/80
18 و 19. بيانات رهبر معظم انقلاب در جمع مردم کهگيلويه و بويراحمد در آستانه محرم، 17/3/73
20. پاسخ به نامه امام جمعه اردبيل، 27/3/73
21 و 22. بيانات رهبر معظم انقلاب در کهگيلويه و بويراحمد در آستانه محرم، 17/3/73
23 و 24. پاسخ به نامه امام جمعه اردبيل، 27/3/73
25. بيانات رهبر معظم انقلاب در کهگيلويه و بويراحمد در آستانه محرم، 17/3/73
26. بيانات رهبر معظم انقلاب در جمع نمايندگان مجلس خبرگان رهبري، 27/12/83
روزنامه كيهان، شماره 21729 به تاريخ 1/7/96، صفحه 8 (معارف)