حزب

حزب، احزاب، احزاب سياسي، نظامهاي حزبي، گروه‌هاي فشار

نویسنده : طاهره اخوان , سیروس سعادتی لیلان

سابقه تشکیل حزب به دوران رومی‌ها بر می‌گردد که مردم به دو گروه پاترسین و پله بین تقسیم می شد؛ ولی، حزب به معنای جدیدش، مربوط به عصر ملکه الیزابت در انگلستان است.

حزب نهادی سیاسی است که مانند بیشتر واژگان سیاسی در بستر جوامع غربی متولد و پا به پای تحولات سیاسی رشد نموده، وارد ادبیات و حوزۀ سیاست در جهان سوم شد.

احزاب سیاسی را می‌توان گروه هایی سازمان یافته دانست که برای حمایت از برخی اصول یا سیاست‌ها، از راه‌های قانونی می‌کوشد حکومت را بدست گیرد؛ حزب سازمان سیاسی است که برای سازماندهی و جهت دهی منافع گروه‌های اجتماعی تلاش می‌کند تا از طریق آن به منافع و اهداف خود دست یابد. در واقع می‌توان گفت احزاب سیاسی در پی دسترسی به اهرم‌های قدرت سیاسی می‌باشد.

حزب از شاخصه‌های جوامع مدرن و پیشرفته می‌باشد. گرایش به تشکیل یا عضویت در حزب، بیشتر به روحیات فردی و محیط خانوادگی و اجتماعی افراد بستگی دارد. عوامل اقتصادی، در پیوستن به احزاب و پیشبرد اهداف احزاب، فاکتور مهمی به شمار می‌آید. وجه تمایز احزاب با سایر گروه‌ها از جمله گروه‌های فشار، در این است که احزاب بدنبال دست‌یابی به قدرت هستند؛ ولی، گروه‌های دیگر چنین مشخصه‌ای ندارند. احزاب برای دست‌‌یابی به قدرت تلاش می‌کنند ولی، گروه‌های فشار در پی تاثیر گذاری بر روند جریان امور اداره جامعه فعالیت می‌کنند.

حزب یک نهاد سیاسی و سازمانی منسجم با یک ایدئولوژی با برنامه‌هایی از پیش تعریف شده است که برای جذب نخبگان فکری و تبدیل آنها به نخبگان ابزاری تلاش می‌کند و در راس آن یک رهبر سیاسی قرار دارد. احزاب دارای آرمان‌ها و برنامه‌های هنجاری (Normativ)، در مقایسه با احزابی که وابسته به رهبران کاریزماتیک هستند، طول عمر و دوام بیشتری دارند.

احزاب از دیدگاه‌های مختلف قابل دسته بندی هستند. تقسیم احزاب، بیشتر با توجه به محل فعالیت آنها صورت می گیرد. شاخصه اصلی برای تمایز احزاب، ایدئولوژی حاکم بر آن‌ها می‌باشد. عموماً رهبران و اعضاء احزاب سیاسی مقید به ایدئولوژی حزب خود می‌باشند. احزاب با معرفی ایدئولوژی خود به شهروندان در جذب آراء آنها به نفع حزب خود تلاش می‌کنند.

برجسته ترین فعالیت حزبی، شرکت در انتخابات و مبارزه انتخاباتی می‌باشد. موریس دوورژه جامعه شناس و حقوقدان فرانسوی حزب سیاسی را چرخ دنده ماشین دموکراسی و مارکس وبر حزب را فرزند دموکراسی در غرب می‌داند.شهید مظلوم بهشتی، اولین کسی است که حزب جمهوری اسلامی را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس نمود که بیانگر افق وسیع بینش‌ سیاسی اوست.

حزب رابط میان دولت و مردم می‌باشد. نبود احزاب در جوامع، باعث دیکتاتوری و خودخواهی طبقه حاکم می‌گردد، به همین علت حتی طبقه حاکم نامشروع و مستبد هم برای توجیه حاکمیت خود اقدام به حزب سازی می‌کند. در جوامعی که حزب شکل نگرفته است، گروه‌های فشار صنفی به جای حزب، کارهای مشابه حزبی را با راندمان پایین‌تر انجام می‌دهند که تبعات خطرناکی در جامعه خواهد داشت.

حزب گروهی از شهروندان است که با هدف دست‌یابی به قدرت سیاسی با برنامه‌ها و ایدئولوژی خاص و تحت یک رهبری و در قالب یک سازمان تلاش می‌کند؛ حزب بعد از دست‌یابی به قدرت خواهان اجرای برنامه‌های خود برای همه شهروندان اعم از حزبی و خارج از حزب می‌باشد؛ حزب یک تشکل سیاسی است که در پی کسب قدرت سیاسی می‌باشد. گاهی برای رسیدن به قدرت لازم حزب با سایر رقبای خود ائتلاف می کند و ماحصل این ائتلاف گاهی منجر به تشکیل دولت ائتلافی می‌گردد که انسجام و دوام آن به میزان قدرت ائتلاف بستگی دارد.

در جوامع جهان سوم احزاب از دوام برخوردار نیستند؛ بلکه بصورت فصلی در مواقع انتخاباتی متولد و بعد از اتمام فصل انتخابات دوباره به خواب دوره‌ای می‌روند؛ و چه بسیار اتفاق افتاده که این خواب دوره‌ای منجر به مرگ حزبی و عدم بیداری حزب در فصول دیگر شده است و حزب چون موجی به یکباره حادث و به یکباره راهی دچار نیستی شده است. در اینکه آیا این تشکلات فصلی با توجه به شاخصه‌های حزبی در زیر مجموعه احزاب قابل درج است یا نه، اختلاف نظر است.

فعالیت احزاب در جوامع مدرن نسبت به جوامع عقب مانده و یا جهان سومی شفاف‌تر است. آگاهی اجتماعی نقش اساس و فضای مطلوبی را می‌تواند برای فعالیت حزبی بوجود آورد.

نظام‌های حزبی جهان:

در یک تقسیم بندی کلی، نظام‌های حزبی به3 گروه تقسیم می‌شوند:

الف) نظام‌های دو حزبی که در آمریکا و ... وجود دارد؛

ب) نظام‌های چند حزبی مثل آنچه که در فرانسه و ... دیده می‌شود؛

ج) نظام‌های تک حزبی که نمونه بارزش در اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت.