هدف گذاری در روابط چین و ایران
پروفسور حمید مولانا
اخیرا در یکی از جلسات مربوط به مسائل امور بین الملل در تهران این سؤال مطرح بود که برای ما چین خطرناکتر است یا آمریکا؟
جواب من این بود که برای جمهوری اسلامی ایران آمریکا خطرناکتر از چین است ولی در طول زمان، آمریکا برای ایران جذاب تر شده است.
آمریکا بیش از حد معمول توجه ما را معطوف خود کرده و این خود یکی از استراتژی های آن ابرقدرت است. گرایش و همکاری نزدیک ما با چین به عنوان یک الگوی نسبتا موفق در امور سیاسی و اقتصادی در دنیای شرق گرایش و توجه ما را به اروپا و آمریکا کمتر خواهد کرد به ویژه در بین نخبگان و افکار عمومی.
آمریکا در حال حاضر در بسیاری موارد قوس نزولی را طی می کند، درحالی که چین از نظر اقتصادی، تجاری، نظامی و فن آوری در حال صعود است.
راهبردها و راهکارهای جمهوری اسلامی ایران با چین و فرصت های مناسب در توسعه روابط دو کشور را می توان به شرح ذیل خلاصه کرد:
(1) ایدئولوژیک و سیاسی، (2) اقتصادی و انرژی، (3) فن آوری و نظامی، (4) فرهنگی و علمی، (5) گردشگری و سیاحت، (6) اسلام و ادیان چینی و جهان بینی های فلسفی.
انقلاب سوسیالیستی چین و انقلاب اسلامی ایران یک نقطه مشترک و حتی ایدئولوژیک برای چالش غرب تلقی می شوند. چین و ایران کوشش دارند دو نظام آلترناتیو یا سوای غرب به دنیا ارائه دهند یکی کاپیتالیسم دولتی با ژست «توسعه صلح آمیز» سوسیالیستی و دومی سرمایه داری اسلامی با ژست توسعه و عدالت اجتماعی.
هر دو تا حدود بسیار زیادی نظام های موجود در اروپا و آمریکا را به چالش می طلبند. بعد ایدئولوژیک ایران اگر به جهانی سازی اسلامی تاکید ورزد و دکترین توسعه و عدالت اجتماعی را راهبرد سیاست خارجی خود کند، قوی تر عمل کرده است زیرا سیستم ها و کشورهای در حال توسعه بیشتری را که اسلامی هستند دربر می گیرد درحالی که چین در بهترین شرایط می تواند الگویی برای کاپیتالیسم آمریکا و سوسیال دموکراسی اروپا باشد که هر دو سکولار و غیردینی هستند.
در سطح بین المللی، چین با تئوریزه کردن «توسعه صلح آمیز» تا حدودی توانسته است اهداف ملی و جهانی خود را شفاف کرده و تصویر مطلوب و جدیدی از خود به دیگران ارائه دهد. ایران احتیاج و نیاز بیشتری به تبیین تئوریک و راهبردی و منشور سیاست خارجی خود دارد که در یک کلمه برای ارائه به جهانیان می تواند توسعه و عدالت اجتماعی باشد. مثلا تغییر و تحول در رژیم کنونی انرژی مبنی بر توسعه و عدالت و یا تقاضا برای یک نظم و رژیم نوین انرژی جهانی مبنی بر توسعه و عدالت می تواند یکی از ابعاد راهبردی سیاست خارجی ایران باشد. اسلام کارت برنده ما در سطح جهانی است.
اسلام کارت برنده ما در سطح جهانی است.
وابستگی چین به بازارهای دنیا و منابع انرژی نفت و گاز در حقیقت وابستگی آن کشور را در سطح بین المللی بیان می کند. ایران به عنوان یکی از مراکز بزرگ تولید کننده نفت و گاز طبیعی می تواند این نیاز حیاتی و اصلی چین را برطرف کند.
مهم ترین آسیب پذیری چین وابستگی آن کشور به واردات نفت به ویژه از حوزه خلیج فارس است. کسر تجارت آمریکا در معامله با چین 1200 میلیارد دلار (928 میلیارد یورو) است. چین در سال های اخیر سه برابر آمریکا رشد کرده است. کمبود صادرات آمریکا به چین و افزایش واردات آن کشور از چین، ایالات متحده را در قرض فرو برده است (فایننشال تایمز- 15 ژانویه 2007).
اقتصاد چین در سال گذشته بیش از ده درصد رشد کرد (نیویورک تایمز، 17 آوریل 2006). بسیاری از متفکران چینی عقیده دارند که چین تسلط یا هژمونی آمریکا را تحمل نخواهد کرد. ذخیره ارزی چین در سال گذشته حدود 819 میلیارد دلار بود و در همین مدت مازاد درآمد تجارت چین سالیانه به 100 میلیارد دلار رسید. به عبارت دیگر، نقش چین در اقتصاد جهان و رشد آن مهم شده است.
چین پیشکسوتی آمریکا را در حوزه فن آوری تهدید می کند. بزودی هزینه تحقیق و توسعه چین در فن آوری از اتحادیه اروپا تجاوز خواهد کرد و ممکن است در چند سال آینده مقام اول دنیا را به دست آورد. طبق تخمین «سازمان همکاری اقتصادی و توسعه» نسبت هزینه پژوهش و تحقیق در چین سالیانه 20 درصد افزایش می یابد در حالی که این رقم در آمریکا حدود 4 درصد است. آمریکا هنوز تولیدکننده بزرگ فن آوری و دانش آن در جهان است ولی در دنیای امروز جریان انتقال فن آوری و دانش آن از طریق کشورهای ثالث و سازمان های تجارتی و مالی مهم و ممکن است. چین می تواند مرکز مهمی برای انتقال فن آوری و دانش آن به ایران باشد.
امروز اصطلاح «کنترل تسلیحاتی» از بین رفته است. آمریکا وجود تسلیحات هسته ای را مضر نمی داند بلکه با کسی که مالکیت آن را دارد مخالفت می کند. آمریکا حدود 6000 سلاح هسته ای آماده عملیات دارد (بولتن دانشمندان اتمی، مه و ژوئن 2006) در حالی که چین فقط 130 سلاح اتمی را داراست. مجموع تسلیحات هسته ای چین از 200 تجاوز نمی کند. مجموع موشک های بالستیک و میان قاره ای چین حدود 80 فروند است که توانائی هدف سرزمین آمریکا را دارد (حدود 7 تا 8 هزار کیلومتر). چینی ها کیفیت تسلیحاتی هسته ای را به کمیت آن ترجیح می دهند. در حقیقت دنیا برای انهدام خود به بیش از چند صد بمب اتمی و هیدروژنی احتیاج ندارد! مشکل چین در زیر دریائی های مجهز به تسلیحات هسته ای است و چین تعداد کمتری هواپیما برای حمل تسلیحات اتمی دارد. تعداد تسلیحات اتمی چین از انگلستان (200) شاید کمتر باشد.
جاده ابریشم که روزگاری چین و ایران و اروپا را به هم وصل می کرد درحقیقت اولین جاده جهانی سازی در اندیشه ها، فرهنگ ها و تمدن ها بود. امروز ایران می تواند و باید روابط فرهنگی و علمی خود را با چین توسعه دهد. یک دانشگاه مشترک بین دو کشور می تواند مبادلات وسیع فرهنگی و علمی را بین چین و ایران توسعه دهد. در قرون گذشته صنعت و اختراع کاغذ، چاپ، باروت جنگی و بسیاری از اختراعات علمی از طریق چین به ایران راه یافت.
جمهوری اسلامی ایران به یک بانک اطلاعاتی درباره چین نیاز دارد و استراتژی فرهنگی از قبیل آموزش زبان چینی در ایران و توسعه زبان فارسی در چین باید از اولویت های سیاست خارجی باشد.
جمهوری اسلامی ایران به یک بانک اطلاعاتی درباره چین نیاز دارد و استراتژی فرهنگی از قبیل آموزش زبان چینی در ایران و توسعه زبان فارسی در چین باید از اولویت های سیاست خارجی باشد.
همان طوری که افکار و اندیشه های اسلامی و شیعی بر جامعه و سیاست و فرهنگ ما تاثیرگذار بوده است، به همان طریق نیز ادیان چینی و به ویژه کنفوسیوسی بر جامعه و ایدئولوژی های حاکم بر چین و حتی نوع حکومت های سوسیالیسم و کمونیسم اثربخش بوده است. میلیون ها مسلمان از طرق مختلف در چین زندگی می کنند و چین همانند روسیه (و آسیای صغیر و مرکزی) نمی توانند به مسائل مربوط به اسلام و مسلمانان در جهان امروزی بی طرف بمانند. ایران می تواند در رهبری جهان اسلام و مسلمانان پیشقدم باشد و بدان طریق گفتمان اسلامی را در کشورهایی مانند چین هدایت کند.
طبق گزارش و پیش بینی یونسکو و سازمان ملل، چین در چند سال آینده مقام اول را در صنعت جلب توریسم به دست خواهد آورد و بیش از 100میلیون نفر سالیانه از آن کشور دیدن می کنند و میلیون ها نفر چینی از گردشگری و توریسم در سایر کشورها استفاده خواهند کرد. ایران و چین به جهات تاریخی، هنری و تنوع جغرافیایی می توانند همکار مناسبی در جریان گردشگری بین المللی باشند. امروز گردشگری به جهات ابعاد مختلف مالی، تجاری، بازرگانی و فن آوری بزرگترین رقم تجارت جهانی است و تاثیرات ارزشی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی آن بر هیچکس پنهان نیست.
به خاطر داشته باشیم که چین هنوز پرجمعیت ترین کشور دنیا است و از هر5 نفری که در روی این زمین و در جهان امروز زندگی می کنند تقریبا یک نفر چینی است.