دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 260 نهج البلاغه : اعتدال در دوستى‏ها و دشمنى‏ها

حکمت 260 نهج البلاغه به تشریح موضوع "اعتدال در دوستى‏ها و دشمنى‏ها" می پردازد.
No image
حکمت 260 نهج البلاغه : اعتدال در دوستى‏ها و دشمنى‏ها

متن اصلی حکمت 260 نهج البلاغه

موضوع حکمت 260 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 260 نهج البلاغه

260 وَ قَالَ عليه السلام أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا

موضوع حکمت 260 نهج البلاغه

اعتدال در دوستى ها و دشمنى ها

(اخلاق اجتماعى، سياسى)

ترجمه مرحوم فیض

260- امام عليه السّلام (در دوستى و دشمنى) فرموده است 1- دوست خود را دوست دار به اندازه اى كه تجاوز در آن نباشد (او را بر همه اسرار آگاه مساز) شايد روزى از روزها دشمنت گردد (و پشيمان شوى) 2- و دشمنت را دشمن دار از روى ميانه روى (پرده درى مكن) شايد روزى از روزها دوستت گردد (و شرمنده و افسرده شوى).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1216)

ترجمه مرحوم شهیدی

268 [و فرمود:] دوستت را چندان دوست مدار مبادا كه روزى دشمنت شود و دشمنت را چندان كينه مورز كه بود روزى دوستت گردد.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 410)

شرح ابن میثم

252- و قال عليه السّلام:

أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا

المعنى

فايدة هذه الكلمة الأمر بالاعتدال في المحبّة و البغض و عدم الإفراط فيهما لما في الإفراط من المفسدة. و الهون: السكينة و الوقار و هو صفة مصدر محذوف: أى حبّا هيّنا معتدلا. و- ما- في الموضعين يفيد شيئا ما في الهون و اليوم، و إنّ الغرض منه مقدار دون الإفراط و وقت من الأوقات و إن لم يكن معيّنا. و نبّه على سرّ ذلك بقوله: عسى. فى الموضعين و هما صغريا ضميرين أمّا مفسدة إفراط المحبّة فلاستلزامه اطّلاع المحبّ لمحبوبه على أسراره و توقيفه على أحواله فربّما ينقلب بعد ذلك عدوّا له فيكون أقدر على هلاكه من غيره من الأعداء، و كذلك مفسدة إفراط البغض و هو عدم الإبقاء على المبغوض و ذلك يستلزم دوام المعاداة. فالاعتدال في ذلك أولى لأنّه ربّما عاد العدوّ إلى الصداقة فكان المبغض قد أبقى للصداقة موضعا، و تقدير كبرى الأوّل: و كلّ حبيب جاز أن يكون عدوّا في وقت ما فينبغى أن لا يفرط في محبّته. و تقدير كبرى الثاني: و كلّ عدوّ جاز أن يكون صديقا يوما ما فينبغى أن لا يفرط في بغضه

( . شرح ابن میثم، ج 5، ص 379 و 380)

ترجمه شرح ابن میثم

252- امام (ع) فرمود:

أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا

ترجمه

«دوست خود را به اندازه دوست بدار، شايد روزى دشمن تو شود، و دشمنت را نيز به مدارا دشمن بدار، شايد روزى دوست گردد.»

شرح

فايده اين سخن، همان دستور به اعتدال در دوستى و دشمنى و زياده روى نكردن در آنهاست، به دليل مفسده اى كه در زياده روى و افراط است. هون، يعنى آرامش و متانت، و اين كلمه صفت براى مصدر محذوف است، يعنى: دوستى توأم با آرامش و اعتدال.

كلمه ما در هر دو مورد مفيد ناچيز و اندكى از آرامش و روز است، و هدف از آن اندازه داشتن است نه زياده روى، و وقتى از اوقات است، هر چند كه معيّن نشده است.

امام (ع) بر راز اين مطلب با كلمه: «عسى» در دو جا اشاره فرموده است، كه اين هر دو به منزله دو مقدمه صغرا براى قياس مضمرى هستند، اما مفسده زياده روى در محبّت در اين است كه شخص، دوست خود را بر اسرار و احوال خويش آگاه مى سازد و اگر بعدها دوستيشان به دشمنى مبدّل شود چنين دوستى به دليل آگاهى بر اسرار، بر نابودى شخص از دشمنان ديگر تواناتر است. و همچنين مفسده زياده روى در دشمنى، ابقا نكردن بر دشمن و اين خود باعث دوام دشمنى و عداوت است، بنا بر اين ميانه روى در اين جهت بهتر است، زيرا چه بسا دشمن روزى بر گردد و دوست شود، اگر براى دوستى جايى باقى گذاشته باشند.

كبراى مقدر قياس اوّل: هر دوستى كه ممكن است روزى دشمن شود، شايسته است در دوستى با او زياده روى نكنند. و كبراى مقدر قياس دوّم چنين است: و هر دشمنى كه شايد روزى دوست شود، سزاوار است كه در دشمنى با وى افراط نورزند.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 643 و 644)

شرح مرحوم مغنیه

268- أحبب حبيبك هونا ما عسى أن يكون بغيضك يوما ما و أبغض بغيضك هونا ما عسى أن يكون حبيبك يوما ما.

المعنى

الهون: الرفق، قال تعالى: وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً- 63 الفرقان. و المعنى اعتدل في جميع أمورك حتى في الحب و البغض، و لا تسرف أحببت أم أبغضت، فربما دارت الأيام، و صار الصديق عدوا، و العدو صديقا.. فإن حدث هذا كنت له على استعداد، و لم تندم على ما قدمت يداك.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 379)

شرح شیخ عباس قمی

56- أحبب حبيبك هونا ما، عسى أن يكون بغيضك يوما ما، و أبغض بغيضك هونا ما، عسى أن يكون حبيبك يوما ما.«» الهون- بالفتح: التأنّي و السكينة و الوقار، و هو صفة مصدر محذوف، أي حبّا هيّنا معتدلا. و البغيض: المبغض. و فائدة هذا الكلام الأمر بالاعتدال في المحبّة و البغض، و عدم الإفراط فيهما، فربّما انقلب من تودّ فصار عدوّا، و ربّما انقلب من تعاديه فصار صديق

( . شرح حکم نهج البلاغه، ا. ص61)

شرح منهاج البراعة خویی

(257) و قال عليه السّلام: أحبب حبيبك هوناما، عسى أن يكون بغيضك يوما ما، و أبغض بغيضك هوناما، عسى أن يكون حبيبك يوما ما.

اللغة

(الهون): الرفق و اللين- مجمع البحرين- .

الاعراب

هونا: منصوب على أنه صفة لمفعول مطلق محذوف أي حبّا هونا، و لفظة ما اسميّة إبهاميّة يوما، منصوب على الظرفيّة لقوله: بغيضك.

المعنى

قد أمر عليه السّلام في هذه الحكمة برعاية العدالة في إظهار المحبّة و العداوة و حفظهما في حدّ لائق بكلّ حبيب و عدوّ، و الاجتناب من الإفراط في إظهار المحبّة بالنسبة إلى الحبيب و كشف جميع الأسرار لديه و تسليطه على ما لا ينبغي تسليط العدوّ عليه، و عدم الاصرار على إظهار العداوة بالنسبة على العدوّ و انتهاك جميع الحرمات بينه و بينه.

فانّ المحبّة و العداوة عارضتان مفارقتان ربما تزول المحبّة، و ربما تنقلب إلى العداوة، كما أنّ العداوة ربما تزول و ربما تتبدّل بالمحبّة، فاظهار المحبّة لا بدّ و أن يقتصر على درجة لو انقلب الحبيب عدوّا لا يقدر على الاستفادة منها بضرر الحبيب كما أنّ إظهار العداوة لا بدّ و أن يقتصر على درجة لو انقلب العدوّ حبيبا لا تصير سببا للخجل و الوجل منها.

و التعبير بلفظة هونا ما الدّالة على الابهام المطلق إشارة إلى أنّ لهذه العدالة درجات متفاوتة بالنظر إلى كلّ صنف من الأحبّاء و الأعداء، و بالنظر إلى مختلف المسائل و القضايا.

فربّ حبيب لا بدّ و أن يقتصر معه على تحيّة و لطف كلام، و لا ينبغي المعاشرة معه و دعوته إلى البيت و مأدبة الطعام، و رب عدوّ لا ينبغي مشافهته، بكلام سوء و عمل يخلّ بالاحترام، فضلا عن ارتكاب سبّه و الجهر عليه بالشماتة و الملام.

الترجمة

فرمود: با دوستت تا هر اندازه ملايم إظهار دوستى كن چه بسا روزى دشمنت گردد، و با دشمنت تا هر اندازه ملايم إظهار دشمنى كن چه بسا روزى دوستت شود.

  • دوستى ميكن چنان گر دوست دشمن گرددت از خودت تيغي نگيرد تا بكوبد بر سرت
  • دشمنى ميكن چنان گر دشمنت گرديد دوستمى نباشي شرمگين كايد نشيند در برت

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 353 و 354)

شرح لاهیجی

(302) و قال (- ع- ) احبب حبيبك هونا عسى ان يكون بغيظك يوما ما و ابغض بغيظك هونا ما عسى

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 316)

(303) ان يكون حبيبك يوما ما يعنى و گفت (- ع- ) كه دوستى بكن با دوست خود بمدارا اميد است اين كه نشود دشمن تو در روزى و دشمنى بكن با دشمن تو بمدارا اميد است اين كه بشود دوست تو در روزى

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 317)

شرح ابن ابی الحدید

274: أَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْماً مَا- وَ أَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْناً مَا- عَسَى أَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْماً مَا الهون بالفتح التأني و البغيض المبغض- و خلاصة هذه الكلمة- النهي عن الإسراف في المودة و البغضة- فربما انقلب من تود فصار عدوا- و ربما انقلب من تعاديه فصار صديقا- . و قد تقدم القول في ذلك على أتم ما يكون- و قال بعض الحكماء توق الإفراط في المحبة- فإن الإفراط فيها داع إلى التقصير منها- و لأن تكون الحال بينك و بين حبيبك نامية- أولى من أن تكون متناهية- . و من كلام عمر- لا يكن حبك كلفا و لا بغضك تلفا- . و قال الشاعر-

و أحبب إذا أحببت حبا مقاربا فإنك لا تدري متى أنت نازع

و أبغض إذا أبغضت غير مباين

فإنك لا تدري متى أنت راجع

- و قال عدي بن زيد-

و لا تأمنن من مبغض قرب داره و لا من محب أن يمل فيبعدا

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 19، ص 156)

شرح نهج البلاغه منظوم

[259] و قال عليه السّلام:

أحبب حبيبك هونامّا، عسى

أن يكون بغيضك يومامّا، و أبغض بغيضك هونامّا، عسى أن يكون حبيبك يوما مّا.

ترجمه

دوستت را باندازه كه شايد دوست دار شايد روزى دشمنت گردد، دشمنت را باندازه كه بايد دشمن دار شايد روزى دوستت شود (نه در دوستى آن افراط كن، نه در دشمنى اين تفريط)

نظم

  • هر آن كس را كه باشى دوست و يارچنانش دوستى را حدّ نگه دار
  • كه گر روزى شود از دشمنانتندارد دوستيها در زيانت
  • نمودن دوستى ز اندازه بيروندرونت را كند در دشمنى خون
  • و گر كه داشتى دشمن كسيرابكن در دشمنى با وى مدارا
  • ز عهد دشمنى يادى نياردز خوبيهات خاطر شاد دارد
  • اگر در بغض و كين يا در محبّتتجاوز نيست جايز در طريقت
  • بهر كارى معيّن رسم و حدّى است كز آن سر حدّ گذر كردن روا نيست

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 45 و 46)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
Powered by TayaCMS