معیارهای انتخاب همسر از منظر آیات و روایات
در شماره پیشین، ضمن تبیین فلسفه و چرایی ازدواج، اهداف و فواید ازدواج در اسلام، آثار مخرب روانی و اجتماعی دوستی با نامحرم و موانع ازدواج و مهارت‌های رفع آن تحلیل و تبیین شد. بخش دوم به توضیح ملاک‌های انتخاب همسر، چیستی تحکیم خانواده و حقوق متقابل زوجین می‌پردازد.
ايمان، تقوا و حسن خلق
ایمان یعنی آرامشی که هیچ طوفانی نمی‌تواند آن را به هم بزند. باید ببینیم که اصول دین همسرمان چیست. ایمان و تقوا ملاک اصلی انتخاب همسر است. در سایه ایمان و تقواست که روابط عمیق عاطفی بین زوجین ایجاد می‌شود. نزد چنین همسرانی، زمینه تا حدود زیادی برای پرورش صحیح فرزندان فراهم است و زن و شوهر می‌توانند بر همه مشکلات زندگی، اعم از اقتصادی و روانی فایق آیند و فرزندان خود را مطابق موازین و برنامه‌های دینی تربیت کنند.
مردی به امام حسن(علیه‌السلام) عرض کرد: دختری دارم، او را به ازدواج چگونه فردی درآورم؟ حضرت فرمودند: «او را به ازدواج مردی با تقوا درآور که اگر دوستش داشته باشد، او را گرامی میدارد و اگر هم دوستش نداشته باشد، به او ستم نمی‌کند.» (المستطرف،ج 2،ص 218)
دو اصل دین و اخلاق نیک، ملاک‌های اصلی برای شایستگی زن و شوهر است و این اصل چه در دوران جنینی و شیر خوارگی، و چه در سایر مراحل زندگی کودک و تربیت او نقش بسزایی دارد. مردی در این زمینه با حضرت ابوالحسن(علیه‌السلام) مشورت نمود و عرض کرد: یکی از بستگانم از دخترم خواستگاری کرده، ولی او اخلاق بدی دارد. حضرت فرمود: «اگر بد خلق است، دخترت را به ازدواج او درنیاور.» (مکارم الاخلاق، ص 103)
قرآن مى‌فرمايد: «با زنان مشرك ازدواج نكنيد مگر آنكه ايمان بياورند و همان كنيزى با ايمان بهتر از زن آزاد مشرك است هر چند از (زيبايى) او به شگفت آييد.» (بقره ـ 221)
امام صادق(عليه السلام) فرمود: «إذا تزوج الرجل المرأة لجمالها أو مالها وُكِل إلى ذلك و إذا تزوجها لدينها رزقه الله الجمال و المال» «هنگامى كه مرد به خاطر مال و جمال زن با او ازدواج كند، به همان واگذار مى‌شود و هرگاه به خاطر دينش با او ازدواج كند، خداوند مال و جمال را رزق او مى‌سازد.» (كافى، ج5، ص563)
خطرات همسر بی ايمان: 1- نسل منحرف مي شود. 2- ممكن است خود همسر را منحرف كند. 3- ممكن است زنان با ايمان بمانند و بي‌ايمان‌ها همسر داشته باشند.
ازدواجی که با دیدن در پارك و سينما و كنار خيابان... و بدون آشنایی کافی و تحقیقات لازم و تنها از سر احساسات صورت میگیرد، ازدواج پفكی و بر اثر داغی است اما پختگی ندارد و از آنجا که هر داغي به سردی مي‌گراید اما هيچ پخته اي خام نمي شود، چنین ازدواجی نیز غالباً دوام چندانی نخواهد داشت.
عفت و حجاب
حفظ چشم، گوش، قلب و تمامی اعضا و جوارح از هرگونه خطا و گناه، عفاف است که حاصل این عفت و حجاب درونی، پوشش ظاهری است؛ به تعبیری لطیف‌تر حجاب میوه عفاف است و عفاف ریشه حجاب. حجاب امری ظاهری و در ارتباط با جسم است، اگرچه این پوشش برخاسته از اعتقادات و باورهای درونی افراد است ولی ظهور در نشئه مادی و طبیعی دارد یعنی پوشش ظاهری افراد و به ویژه زنان را حجاب می‌گویند که مانع از نگاه نامحرم به آنان می‌شود. عفت نیز حالتی درونی و نفسانی است که توسط آن از غلبه شهوت جلوگیری می‌شود.
عفاف و حجاب کامل لازمه غیرت انسانی است. غیرت به معنای غیریّت است یعنی نه به خودت اجازه‌دهی وارد حریم خصوصی غیر بشوی و نه به غیر اجازه‌دهی وارد حریم خصوصی تو بشود. بهترین وسیله‌ای که مانع از نفوذ نگاه حرام در حریم انسان می‌شود حجاب است. حجاب یک انسان زمانی کامل می‌شود که همراه با پوشش مناسب که بهترین نوع آن چادر است، برخورد و گفتار او نیز با یک شخص نامحرم، در حد لازم و با وقار باشد، بدون حرکاتی که موجب جلب توجه دیگران شود. چنین حجابی هیچ مانعی در راه دانش طلبی و رشد و کمال زن ایجاد نمی‌کند، بلکه او را از بسیاری از خطرات و دام‌هائی که آلودگان به شهوات حیوانی در راه دختران و زنان قرار داده‌اند، حفظ می‌کند و پاکدامنی و سلامت و عفت و حیای او را برای شوهرش و اگر ازدواج نکرده، برای مرد آینده‌اش محفوظ میدارد.
آیت‌الله جوادی آملی در بخش پایانی کتاب زن در آیینه جمال و جلال الهی ابراز داشته‌اند: «زن باید كاملاً درك كند كه حجاب او تنها مربوط به خود او نیست تا بگوید من از حق خودم صرف نظر كردم، حجاب زن مربوط به مرد نیست تا مرد بگوید من راضیم، حجاب زن مربوط به خانواده نیست تا اعضای خانواده رضایت بدهند، حجاب زن، حقی الهی است، لذا می بینید در جهان غرب و كشورهایی كه به قانون غربی مبتلا هستند اگر زن همسرداری آلوده شد و همسرش رضایت داد، قوانین آنها پرونده را مختومه اعلام می كنند، اما در اسلام این چنین نیست، حرمت زن نه اختصاص به خود زن دارد نه شوهر و نه ویژه برادر و فرزندانش می‌باشد، همه اینها اگر رضایت بدهند قرآن راضی نخواهد بود، چون حرمت زن و حیثیت زن به عنوان حق ا... مطرح است و خدای سبحان زن را با سرمایه عاطفه آفرید كه معلّم رقّت باشد و پیام عاطفه بیاورد، اگر جامعه‌ای این درس رقّت و عاطفه را ترك نمودند و به دنبال غریزه و شهوت رفتند به همان فسادی مبتلا می شوند كه در غرب ظهور كرده است. لذا كسی حق ندارد بگوید من به نداشتن حجاب رضایت دادم، از این كه قرآن كریم می‌گوید هر گروهی، اگر راضی هم باشند، شما حد الهی را در برابر آلودگی اجرا كنید، معلوم می‌شود عصمت زن، حق ا... است و به هیچ كسی ارتباط ندارد. قهراً همه اعضای خانواده و اعضای جامعه و خصوصاً خود زن امین امانت الهی هستند. زن به عنوان امین حق ا... از نظر قرآن مطرح است یعنی این مقام را و این حرمت و حیثیت را خدای سبحان كه حق خود اوست، به زن داده و فرموده: این حق مرا تو به عنوان امانت حفظ كن.»
قرآن کریم وقتی درباره حجاب سخن می‌گوید، می‌فرماید: «حجاب عبارت است از یک نحوه احترام گذاردن و حرمت قائل شدن برای زن که نامحرمان او را از دید حیوانی ننگرند. در قرآن علت و فلسفه حجاب را چنین ذکر می‌کند «يَأَيهُّا النَّبىُّ قُل لّأَزْوَاجِكَ وَ بَنَاتِكَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيهِنَّ مِن جَلَبِيبِهِنَّ ذَالِكَ أَدْنىَ أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَ كاَنَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» «اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها [روسرى‌هاى بلند] خود را بر خويش فروافكنند، اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است (و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آنها سر زده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده رحيم است.» (احزاب ـ 59)
با اندکی تدبر در آیات قرآن فلسفه حجاب را به گونه‌ای صریح می‌بینیم و می‌یابیم که احترام و حرمت زن، فلسفه حقیقی و یا یکی از فلسفه‌های حجاب است. به راستی اگر معرفت انسان به شریعت و تعالیم دینی بالا رفته و قرآن را که آئین‌نامه سعادت و کمال بشر است درک کند، به عظمت حجاب پی برده و می‌فهمد بدحجابی و بی‌حجابی ثمره عدم معرفت و شناخت حقیقی جایگاه زن در هستی است.
دختری یک تبلت خریده بود.
پدرش وقتی تبلت را دید پرسید: وقتی آن را خریدی اولین کاری که کردی چی بود؟
دختر گفت: روی صفحه‌اش را با برچسب ضدخش پوشاندم و یک کاور هم برای جلدش خریدم.
پدر: کسی مجبورت کرد اینکار را بکنی؟
دختر: نه!
پدر: به نظرت با این کارت به شرکت سازنده‌اش توهین شد؟
دختر: نه پدر، اتفاقاً خود شرکت توصیه می‌کند که از کاور استفاده کنیم.
پدر: چون تبلت زشت و بی‌ارزشی بود این کار را کردی؟
دختر: اتفاقاً چون دلم نمی‌خواهد ضربه‌ای بهش بخورد و از قیمت بیفتد این کار را کردم.
پدر: کاور که کشیدی زشت شد؟
دختر: به نظرم زشت نشد اما اگر زشت هم می‌شد، به حفاظتی که از تبلتم می‌کنم می‌ارزد.
پدر نگاه با محبتی به چهره دخترش انداخت و فقط گفت: «حجاب» یعنی همین.
حجاب قلعه امنی است که خود انتخاب می‌کنیم تا بیگانه به عفت و پاکی ما حمله نکند. قلعه مصونیت است اما زندان محدودیت است، جایی است که مجرمان را در آن حبس کرده و کلید آن نیز در دست دیگری است.
نکته: حجاب وسیله‌ای است تا نشان‌دهی وسیله نیستی. حجاب محدودیت است برای مردان و مصونیت است برای زنان. حجاب محدودیت است برای چشمان شیطانی.
عفت عمومي تنها مربوط به زن‌ها نيست مربوط به مردها هم هست مثلاً ظاهر شدن مردها با زیرجامه یا لباس‌های تنگ بدن نما در خیابان به هم زدن عفت عمومي است به این دلیل که با اخلاق اسلامی منافات دارد. انسان نمی‌تواند عواطف و احساسات حریم خصوصی خانه را در خیابان و پارک و جاهای عمومی به نمایش گذارد تا مورد توجه دیگران قرار گیرد.
آثار بی‌حجابی:1- پوک شدن جامعه از درون 2- پایین آمدن راندمان کار 3- بی‌حجابی باعث بی‌اعتمادی می‌شود. 4- باعث جدایی و طلاق می‌شود. 5- بالا رفتن سن ازدواج 6- موجب ناامنی می‌شود. 7- رکود فکر و استعداد‌های انسانی.
عادت به حجاب از کودکی
باید توجه داشت که کودکان از همان زمان خردسالی ظرفیت پذیرش بسیاری از آداب و رفتارها را دارند و اگر در تربیت صحیح آنها کوتاهی شود، در بزرگسالی تغییر و تصحیح این رفتارها بسیار مشکل و یا حتی غیر ممکن می‌شود. گاهی اوقات دیده می‌شود که والدین دختران خردسال خود را با پوششی نامناسب در جامعه ظاهر می‌کنند و بر این باورند که هنوز فرزندشان به سن تکلیف نرسیده و هر گاه به 9 سال رسید، حد شرعی حجاب را رعایت خواهد کرد. این باور مانند این است که به بچه‌ای که هنوز به سن تکلیف نرسیده اجازه سیگار کشیدن بدهیم به این امید که چند سال بعد او را از این کار منع خواهم کرد. اما واقعیت این است که بچه‌ای که از خردسالی به سیگار کشیدن عادت کرده در یک لحظه نمی‌توان گفت دیگر حق کشیدن سیگار نداری. چراغ نيست كه با يك کلید خاموش بشود. طبع آدمی است؛ طبع وقتي مثلاً به يك لباس یا يك خوراكي عادت كرد، نمي شود يك مرتبه ترمز كند و همه آنها را کنار بگذارد. تغییر دادن آن به زمان نیاز دارد خیلی طول می‌کشد تا انسان عادات و رفتار خود را تغییر دهد.
قرآن به کسی که نبض دستش بزند نمی‌گوید زنده، بلکه به کسی می‌گوید زنده که نبض ایمان و غیرت و تفکر آن بزند. حجاب و پوشش و عفت و حیای زن و مرد، امری است که مستقیماً بر جامعه اثر می‌گذارد و بی‌حجابی و بی‌عفتی باعث مسموم شدن فضا شده و روابط نامشروع به صورت مستقیم بر جامعه اثر می‌گذارد.
اصالت خانوادگى
اصالت و شرافت خانوادگى زن و مرد، یکى از ملاک هاى ازدواج، به ویژه در جوامع اسلامى است. شرافت خانوادگی یعنی خوش‌نامی، نجابت، پاکیزه بودن، دینداری و بزرگواری. این موارد نقش تعیین‌کننده‌ای در تعالی همسران دارد و زمینه‌ساز تربیت فرزندانی سالم، صالح و بانشاط است. البته این بدان معنا نیست که افراد مؤمن و شایسته تنها در خانواده‌های اصیل و دیندار رشد یافته‌اند. چرا که ممکن است از درون خانواده‌ای که به هر دلیل گرفتار آسیب‌های اجتماعی شده است، فرزند مؤمن و متعهدی بیرون آید.
در روایت دیگری نیز می‌فرماید: «مَن زَوَّجَ کَریمَتَهُ مِن فاسِقٍ فَقَد قَطَعَ رَحِمَهُ» «هر کس دختر گرامیش را به ازدواج مردی گنه‌کار درآورد در حقیقت نسل خود را ضایع کرده است.» (مكارم الاخلاق، ص ۲۰۴)
سلامت جسم و زیبایی ظاهری
سلامت جسم از نعمت‌هاى بزرگ الهى و از مزاياى يك همسر است. در روايت است با كسانى كه بيماري‌هاى مسرى دارند ازدواج نكنيد. البته ازدواج با ايثارگران جانباز، لياقت و شايستگى و از خودگذشتگى مى‌خواهد. زیبایی امری نسبی است و باید توجه داشت مجموعه‌ای از مشخصات ظاهری و رفتاری هر فرد او را زیبا یا زشت جلوه می‌دهد. در خصوص زیبایی ظاهری باید توجه داشت پاکیزگی و آراستگی مردان، در برقراری روابط سالم و حفظ حریم خانواده مؤثر است.
کفویت و همتایی
همتایی، هماهنگی و همطرازی بین همسران یکی دیگر از معیارهای انتخاب همسر است. این تناسب مصادیقی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. مردی از پیامبر اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) پرسید: «با چه كسی ازدواج كنیم؟» ایشان فرمودند: «الاكفاء» او پرسید: كفوها چه كسانی هستند؟ حضرت فرمود: «المؤمنون بعضهم اكفاء بعض» «مؤمنان، كفو و هم شأن هم هستند.»
الف: همتایی دینی و فرهنگی و فكری: تفاهم و توافق فكری و فرهنگی میان دو همسر در زندگی مشترك نقشی اساسی دارد. برای ایجاد یك زندگی پویا و پربار، باید معماران این كانون بتوانند یكدیگر را درك نموده و مكنونات و محتویات درونی خود را به هم تفهیم كنند. در بسیاری از مسائل تصمیم مشترك و یكسان گرفته و بر مبنای آن عمل كنند و در فراز و نشیب‌های زندگی یاور هم باشند و فرزندانشان را بر اساس یك طرح هماهنگ تربیت كنند. زن متدین و پایبند به قوانین و اصول و فروع اسلام باید با انسانی مانند خود ازدواج كند. البته تناسب صددرصد امكان ندارد اما هرچه به هم نزدیك‌تر باشند و فاصله كمتر باشد، بهتر است. می‌بینیم كه پیامبر اكرم(صل الله علیه و آله و سلم) معیار و زیر بنای اصلی هم كفوی را «ایمان» بیان فرمودند. انسان مؤمن اگر با همسر بی‌ایمان ازدواج كند و نتواند او را متدین نماید، یا باید هم رنگ او شده و بی‌دین شود و یا در برابر او مقاومت كند و دائماً نزاع داشته باشد كه هر دو خسارت بزرگی است و فرزندانی هم كه محصول چنین زندگی‌های آشوب زده‌ای باشند، به سعادت نمی‌رسند. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: زن عارفه (فهمیده فرزانه) باید در كنار مرد عارف (فهمیده اهل معرفت) قرار گیرد، نه غیر آن. «العارفة لا توضع الا عند العارف» (وسایل الشیعه، ج20، ص551)
همطرازی فکری و علمی
علم و دانش براى انسان يك كمال و براى همسر يك مزيت است. بهتر است همسران از لحاظ تحصیلات علمی، خیلی با یکدیگر فاصله نداشته باشند. البتّه هر باسوادى، باتدبير نيست. تحصیلاتی که همراه با تواضع و توأم با ظرفیت وجودی انسان باشد، موجب تفاهم در زندگی است، اما اگر توأم با غرور بیجا باشد، باعث تنزل سطح اخلاقی و معرفتی انسان خواهد بود. متأسفانه در مدارس و دانشگاه‌ها درس زندگى کم رنگ شده است. از نظر فكري بايد همسطح باشند نه از نظر علمي. بين فكر و علم فرق است. ممكن است از نظر علمي هم سطح باشند اما از لحاظ فكري به هم نخورند.
تناسب سنّى
در انتخاب همسر توجه به تناسب سنی ضروری است. فاصله سنی بین همسران حدود 4 تا 6 سال مناسب است. البته در برخی موارد هم سن بودن نیز اشکالی ندارد. ولی نباید زن از مرد بزرگتر باشد. چون این امر باعث می‌شود تا زن به راحتی مدیریت و سرپرستی مرد را نپذیرد و ناخواسته نافرمانی کند، ثانیاً زن طراوت و زیبایی و شادابی خود را زودتر از دست می‌دهد در حالی که شوهر هنوز جوان بانشاط است، این خود باعث به وجود آمدن مشکلات زیادی خواهد شد. انسان در سنين مختلف حالات متفاوت دارد. تمايلات جنسى نيز در هر سنّى يكسان نيست، پس بايد بين سنّ دختر و پسر فاصله زیادی نباشد، تا زندگى آرام و بانشاطی داشته باشند. جوان مثل ميوه هست اگر به وقت چيده نشود فاسد مي شود.
مهدی شریفی
تاریخ: شنبه 6 آبان ماه 1396
روزنامه کیهان