كلمات كليدي : شعاير ديني، احكام، آيين مقدس، تعميد، عشاي رباني، تأييد، انتصاب، اعتراف، ازدواج مسيحي، تدهين
نویسنده : مرتضي رجايي
مفهوم «اسرار مقدس» یا «شعایر دینیSacraments » مصادیقی مانند «تعمید»، «عشای ربانی» و... را به ذهن یک مسیحی می‌آورد. برخی کلیساهای مسیحی برای اشاره به این موارد از عنوان «احکام Ordinances»استفاده می‌کنند تا بفهمانند که اینها اعمالی هستند که خود عیسی نسبت به انجام آنها دستور داده است[1] تا در کلیسا به عنوان یک نشانه ظاهری از حقیقت نجات بخش ایمان مسیحی اجرا شود.[2]
فهم دقیق این که یک مسیحی در کاربرد این اصطلاح چه معنایی را در نظر دارد و چند مورد را به عنوان مصداقهای آن می‌پذیرد منوط به شناخت نظر کلیسایی است که این فرد وابسته به آن می‌باشد.
شعایر دینی در الهیات کاتولیک
شعائر دینی، اعمالی هستند که چون منشأ الهی دارند تنها همان شکل ظاهریشان نیستند؛ بلکه در نجات و تقدیس انسان اثر دارند. هر شعار، شکل قابل مشاهده و محسوس یک فیض غیرقابل مشاهده خداوند است.
هرچند تعداد این شعارها به وسیله هیچ یک از شوراهای جهانی تعیین نشده است[3]اما کلیسای کاتولیک رُِم هفت شعار را به رسمیت می‌شناسد: تعمید، تأیید، توبه، عشای ربانی، تدهین نهایی، انتصابات و ازدواج.[4]
شعایر دینی در الهیات ارتدوکس
شعایر دینی در الهیات ارتدوکس عبارتند از آدابی که به واسطه آنها فیض خدا از طریق غیرقابل مشاهده به انسان می‌رسد. یوحنای مقدس دمشقی -مفسر کلاسیک ارتدوکس- تنها دو شعار را معرفی می‌کند: یکی تعمید (به ضمیمه تأیید) و دیگری عشای ربانی. در قرون وسطی آداب مقدس گوناگونی به عنوان شعایر دینی تلقی شده بود اما بعد از شورای لیون(1274م.) که ارتدوکس با غرب تجدید روابط کرد شعایر هفتگانه مقدس غرب، رسما از طرف ارتدوکس پذیرفته شد.[5]
شعایر دینی در الهیات پروتستان
پروتستان‌ها شعایر دینی را وسیله کسب فیض می‌دانند نه وسیله به وجودآورنده و یا افزایش دهنده فیض.[6]شعایر دینی مورد پذیرش غالب پروتستان‌ها تنها دو آیین تعمید و عشای ربانی هستند.[7] دلیل عمده آنها برای رد دیگر آیین‌ها این است که دلیلی وجود ندارد که آنها به دستور خود مسیح پدیدآمده باشند. آنها آداب ورود به منصب روحانی (انتصاب) را انجام می‌دهند اما آن را از شعایر دینی نمی‌دانند. آیین‌های ازدواج و تأیید هم به عنوان رسم‌هایی مذهبی اما غیر مقدس در میان آنان هست.[8]
فلسفه وضع شعایر دینی
انسان موجودی متعلق به عالم ماده است و پدیده‌های روحی و معنوی را از طریق تجربیات مادی و ملموس کسب می‌کند.[9] لذا برای رسیدن به معنویات بایستی شعائر دینی را انجام دهد. (ادراک معقول از طریق محسوس)
معرفی اجمالی شعائر هفتگانه مسیحیت
1. غسل تعمید(Baptism)
کلمه تعمید از واژه‌ای یونانی به معنای فرو بردن در آب گرفته شده است.[10]
أ) جایگاه تعمید در مسیحیت
آیینی اصلی است که برای همه ضرورت دارد و وسیله‌ای است که خدا با آن همه آثار زندگی و مرگ عیسی را إعطا می‌کند.[11] تعمید نشانه ورود به جامعه کلیسا است و به همین علت در برخی کلیساها حوض تعمید نزدیک درب قرار دارد[12]و این یعنی یک مسیحی فقط یک بار هنگام ورود به جامعه مسیحیت تعمید می‌پذیرد. [13]
ب) ریشه‌های تعمید در عهد جدید
· دستور عیسی به شاگردان پیش از صعود (مت19:28و مر15:16)[14]
· اجرای این آیین توسط شاگردان عیسی پس از نزول روح القدس (رس8:18،33:16،15:16،48:10،18:9،38:8،12:8،48:2)
· سخن پطرس در تشویق مردم به انجام این عمل ( رس38:2)
ت) رمزگشایی از آیین تعمید
· نشانه مشابه شدن مسیحی با مسیح در مرگ و تدفین و رستاخیز وی است. (رومیان3:6،کولسیان12:2،اول پطرس21:3)
· نشان دهنده این است که فرد شبیه مسیح شده است؛ زیرا در مسیح و به نام او تعمید گرفته است. (اعمال38:2و16:8)
ث) شیوه برگزاری
هم اکنون سه شیوه برگزاری غسل تعمید رایج است: پاشیدن آب، ریختن آب و دفن کردن در آب. در خود این سه روش نیز تفاوت‌هایی هست. مانند این که بعضی‌ها سه بار تعمید می‌دهند و یا در هنگام فرو بردن در آب بعضی‌ها از جلو فرو می‌برند و بعضی از عقب. فروبردن در آب با توجه به نزدیکی به معنای اصلی تعمید و تأیید آن توسط شواهد تاریخی دور از ذهن نیست.اما درباره دو روش دیگر باید گفت که به مرور و در نتیجه کمبود آب و یا برای آسان گرفتن به سالخوردگان و معلولان مرسوم شده‌اند.[15]
ج) تعمید گیرندگان
از آنجا که همه کلیساها اولین گام ورود به جامعه مسیحی را تعمید می‌دانند هر فردی تازه مسیحی را تعمید می‌دهند؛ حتی اگر خردسال و یا نوزاد باشد.اما گروهی از پروتستان‌ها به نام آناباپتیست‌ها با این کار مخالفند.یکی از تفاوت‌های اصلی این گروه -که یکی از شاخه‌های رادیکال پروتستان است-با دیگر مسیحیان این است که آنها براین باورند که کودک شیرخوار عاقل و مکلف نیست و خیر و شر را تشخیص نمی‌دهد؛ از این رو این عمل دینی برای او بیهوده است.[16]
2. عشای ربانی
این مراسم دارای نامهای مختلفی است:
شام خداوند (اول قرنتیان20:11)، شکستن نان (اعمال42:2)، شراکت (اول قرنتیان16:10)، مجلس سپاسگزاری (یهودا12).
أ) ریشه های عشای ربانی در عهد جدید
· متی26:26تا28.
· مرقس22:14تا24.
· لوقا17:22تا20.
در رساله اول قرنتیان (اول قرنتیان 23:11) پولس تعالیمی را که در هنگام تأسیس کلیسا درباره شام خداوند به آنها داده بود یادآوری می‌نماید. از این مطلب می‌توان نتیجه گرفت که وی در همه کلیساهایی که تأسیس می‌کرد شام خداوند را هم معرفی می‌کرد و شکی نیست که سایر رسولان نیز همین کار را می‌کردند.[17]
ب) رمزگشایی عشای ربانی
· یادگار مسیح است (اول قرنتیان24:11).
· نشانه عهد جدید است؛ پیاله نشان دهنده عهد جدید است، نشان دهنده خونی است که برای شروع عهد جدید توسط خداوند ما ریخته شد (لوقا20:22و اول قرنتیان25:11).
· اعلام مرگ مسیح است (اول قرنتیان26:11).
· پیشگویی رجعت مسیح است؛ این آیین هم به گذشته (مرگ مسیح) و هم به آینده و رجعت مسیح اشاره می‌نماید؛ زیرا تا زمان رجعت مسیح اجرا خواهد شد. (اول قرنتیان26:11). در شام آخر عیسی به شاگردان خویش فرمود: «شما را می‌گویم که از این پس دیگر از این میوه انگور نخواهم نوشید تا روزی که آن را تازه، با شما در ملکوت پدر خویش بنوشیم.» (متی 29:26)[18]
· این آیین مشارکت با مسیح و خاصان او است. این یک زمان خصوصی است که نجات یافتگان برای مشارکت به دور مسیح جمع می‌شوند و مسیح مهماندار نامرئی این سفره است.[19]
ت) شیوه برگزاری عشای ربانی
اگر چه شیوه اجرای این آیین از کلیسایی تا کلیسای دیگر و همچنین در درون یک کلیسا از یک اجتماع تا اجتماع دیگر بسیار متفاوت است اما این که در هنگام اجرای این آیین (خوردن نان و نوشیدن شراب)چه اتفاقی می‌افتد تقریبا بیش از هر چیز دیگری محل بحث است. کاتولیک‌ها بر این باورند که نان و شراب در دستان کشیشی که طبق موازین به این کار گمارده شده است از طریق آن چه «تبدل جوهر»(transubstantiation)نامیده می‌شود تبدیل به بدن و خون واقعی مسیح می‌شود.لوتری‌ها تعلیم می‌دهند که مسیح درون و همراه و تحت این عناصر حاضر است.پیروان کلیسای انگلستان نیز بر این باورند که مسیح در عشای ربانی حضور دارد ولی در چگونگی آن با هم اختلاف دارند و از این لحاظ مانند کلیساهای ارتدکس هستند. بیشتر کلیساهای دیگر مسیحی بر این باورند که نان و شراب، نماد مسیح و مرگ فدایی او است.[20]
3. تأیید (تثبیت ایمان)
نیمه دوم سلوک و پیشرفت در زندگی مسیحی «تأیید» است. در نیمه اول (تعمید) بر نجات از گناه تأکید می‌شود و خدا با فرد گناهکار آشتی می‌کند و او را به زندگی بر اساس ایمان و اطاعت فرا می‌خواند.ولی در نیمه دوم بر ادای شهادت به آن چه خدا به وسیله عیسی برای بشریت محقق ساخته و نیز بر کمک خواستن از روح القدس برای انجام این وظیفه تأکید می‌شود.تأیید را اسقف یا جانشین او عطا می‌کند و اساس آن مسح کردن شخص خواستار تأیید با روغن است همراه با این عبارت: «روح القدس را بپذیر تا بتوانی به مسیح شهادت بدهی.»[21]
4. انتصاب مقامات روحانی(Ordination)
این آیین در کلیساها و گروه های مسیحی که روحانی منصوب دارند (نه همه آنها) آیین عبادی مهمی است. معمولا بر این باورند که شخص برای این که کشیش شود باید به این شکل خاص خدمت مسیحی دعوت شده باشد.کلیساهای مختلف راههای متفاوتی برای اثبات تحقق این دعوت دارند.در برخی از کلیساها دوره‌ای طولانی از آموزش و تمرین نیاز است که در آن داوطلب منابع گوناگونی را مطالعه می‌کند و پس از اتمام این مقدمات می‌تواند منصوب شود.در کلیساهای دیگر بر ذوق و استعدادهای شخصی تأکید بیشتری می‌شود.در بیشتر موارد انتصاب واقعی زمانی است که افرادی که خود قبلا منصوب شده‌اند دست خود را به سر داوطلب بگذارند و از روح خدا بخواهند که به او در این منصب برکت دهد.[22]
5. اعتراف یا توبه
در این آیین بخشایش الهی را دریافت می‌شود.از آن جا که گناه تنها بی‌حرمتی به خدا نیست بلکه نتایج و پیامدهای وضعی نیز در سطح جامعه دارد مسیحیان بخشایش را در چارچوب جامعه کلیسایی دریافت می‌کنند.این آیین در طول تاریخ اشکال مختلفی به خود دیده است.در قرون نخست توبه به صورت علنی انجام می‌گرفت. در قرون بعدی اعتراف فردی به گناه مرسوم شد.[23]
6. ازدواج مسیحی
در برخی کلیساها ازدواج یک آیین شمرده می‌شود.در کلیسای کاتولیک مراسم ازدواج را عروس و داماد اجرا می‌کنند و کشیش شاهد آن است. در خانواده کلیساهای ارتدوکس عملا کشیش زن و مرد را به همسری در می‌آورد. در بیشتر کلیساهای پروتستان هر چند ازدواج جایگاه بالایی دارد اما یک آیین به حساب نمی‌آید بلکه تعهد بسیار جدی و الزام آوری است که خداوند آن را مبارک خوانده است.
ابتدا کشیش از زن و مرد می‌پرسد که آیا یکدیگر را آزادانه به عنوان همسر اختیار کرده‌اند. اگر پاسخ مثبت دهند تعهدات و وعده‌هایی به هم می‌دهند و غالبا این کلمات را تکرار می‌کنند:«در خوشی‌ها و ناراحتی‌ها، در غنا و فقر، در بیماری و سلامتی دوست می‌داریم و گرامی می‌داریم تا وقتی که ما دو نفر زنده‌ایم.»سپس معمولا حلقه مبادله می‌کنند و کشیش مجری مراسم از خدا می‌خواهد که به پیوند آنها برکت دهد و سپس اعلام می‌کند که آنها زن و شوهرند. معمولا عروس و داماد همدیگر را به عنوان اولین عمل زندگی زناشویی می‌بوسند.[24]
7. تدهین نهایی (مالیدن روغن مقدس به بدن بیمار یا شخص دم مرگ)
این آیین نشانگر وجود خدا و محبت او است و به یاد می‌آورد که خدا انسانهایی را که به وسیله بیماری مورد امتحان قرارگرفته‌اند، فراموش نمی‌کند.مسح کردن بیماران با روغن مقدس مسلم می‌سازد که آنان تنها نیستند بلکه مسیح با ایشان است و آنان را به سوی خدا رهنمون می‌شود.[25]