پرسش:
چه کنیم تا دعایمان مستجاب شود؟پاسخ:
پاسخ:
در اهمیت پرسش فوق همین کافی است که خداوند در قرآن به پیامبر می‌فرماید:
«بگو: پروردگارم، برای شما ارجی قائل نیست اگر دعای شما نباشد...»
آری؛ محبوب‌ترین اعمال نزد خدا دعا کردن است خداوندی که ابراهیم، خلیل خود را از آن جهت به خوبی یاد می‌کند، و می‌ستاید که «بسیار دعا کننده» بود ، و او دعا را شفای هر دردی قرار داد، و در پرتو دعا بلاهای زیادی را از ما دور می‌کند.
با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت برای استجابت دعا می‌طلبد که: دو نوع فعالیت داشته باشیم:
اول اینکه کوشش کنیم تا دعای ما به اجابت نزدیک شود. [یعنی ببینیم چه چیزهایی زمینه استجابت دعا را فراهم می‌کند[.
دوم اینکه از اعمالی که مانع استجابت دعا میشود پرهیز کنیم.
باتوجه به محدودیت مجال؛ برخی از این راهکارها را ذکر می‌کنیم:
الف: اما آنچه ما را به استجابت نزدیک می‌کند:
1. ایمان به خدا و این که باور داشته باشیم که همه امور به دست اوست و تا او نخواهد هیچ خیر و شری از ما دور یا به ما نمی‌رسد؛ از این روی خداوند می‌فرماید: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛ مفسرین می‌گویند از آیه استفاده میشود که خداوند می‌فرماید: «مرا» بخوانید [و امید به دیگران نداشته باشید] تا دعایتان مستجاب شود.
و در روایت آمده:
«که هر گاه یکی از شما اراده کرد که از خداوند چیزی بخواهد و خواست تا دعایش مستجاب شود، باید از همه‌ی مردم «ناامید» شود و فقط به او «امیدوار» باشد پس هر گاه این حالت را خداوند در قلب او دید هر چه او بخواهد خداوند به او عطا می‌کند.»
پس چنین نباشد که ما خداوند را بخوانیم در حالی که چشم به دست دیگران بدوزیم و به غیر او امیدوار باشیم.
2. حُسن ظن و اعتماد به خداوند
در همین رابطه از پیامبر(صلی الله علیه وآله) نقل شده:
«باب دعا به روی هیچ کس باز نمی‌شود مگر اینکه خداوند باب استجابت را هم باز خواهد کرد، پس هر گاه توفیق دعا پیدا کردید کوشش کنید و خسته نشوید چرا که تا زمانی که شما از دعا کردن خسته نشوید خداوند از عطا کردن خسته نمی‌شود.»
پس هر گاه دعا کردیم «حسن ظن و اعتماد» داشته باشیم که خداوند مستجاب می‌کند و امیدوارانه دعا کنیم.
3. حضور قلب
موقع دعا حضور قلب داشته باشیم و با تمام وجود از او درخواست کنیم چرا که حکایت شده:
«دعایی که با بی توجهی و بدون حضور قلب باشد خداوند مستجاب نمی‌کند.»
4. توسل به اهل بیت(علیهم السلام)
راهی که همه اولیاء خدا و خوبان عالم از آن استفاده می‌کنند و حتی اهل بیت هم مثل امام صادق(علیه السلام) بهترین چیزی که در دعا بر آن اصرار داشتند، درخواست از خدا به حق «خمسه‌ی طیبه» بوده است.
به ویژه توسل به امام زمان(علیه السلام) بسیار مهم است چرا که در دعای ندبه می‌خوانیم:
«أین باب اللَّه الذی منه یؤْتی، أین وجه اللَّه الذی الیه یتوجه الاولیاء»؛
«کجاست آن درگاه خدایی که از آنجا به سوی خدا روند؟ کجاست آن آئینه خدایی که به سویش توجه کنند اولیاء؟
5. تکرار و پافشاری در دعا
از امام باقر(علیه السلام) نقل شده:
«هیچ بنده‌ای در حاجت خود اسرار و پافشاری نمی‌کند مگر اینکه خداوند دعای او را مستجاب می‌کند.»
6. صلوات
یکی دیگر از امور مؤثر صلوات بر پیامبر و اهلبیت او، قبل، وسط، و بعد از دعاهاست چرا که فرمودند:
«خداوند کریم‌تر است از آن که قبل و بعد دعا را مستجاب کند ولی خود آن را مستجاب نکند.»
7. دل شکستگی و منقلب شدن و گریه در موقع دعا
از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«هر گاه، اشک چشمت جاری شد و بدنت لرزید پس آگاه باش که در آن موقع حاجتت برآورده شده است.»
8. توجه به زمان استجابت دعا
دعا در زمان‌هایی که وعده داده شده به اجابت نزدیک‌تر است مانند:
الف. موقع اذان ظهر
ب. بعد از هر نماز
ت. وقت اذان
ج. قبل از غروب
د. سحرگاه
هـ . شب جمعه
و. موقع نزول باران
ز. در نماز وتر (نافله شب)
ح. به هنگام قرائت قرآن
ی. موقع ریخته شدن خون شهید
م. شب قدر و شب‌های مانند آن مثل شب عید فطر و قربان و روز عرفه
9. توجه به مکان‌های استجابت دعا
دعا کردن در مکان‌های شریف به اجابت نزدیک‌تر است مثل دعا در مسجد یا حرم‌های اهل بیت مخصوصاً زیر بقعه‌ی سید الشهداء(علیه السلام).
10. صدقه
صدقه دادن قبل از دعا نیز در فراهم شدن مقدماتِ استجابت مؤثر است؛ چنانچه از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«پدرم هر گاه حاجتی داشت موقع زوال خورشید (ظهر)، اول صدقه می‌داد، بعد عطر استعمال می‌کرد وبه مسجد می‌رفت و حاجت خود را طلب می‌کرد.»
11. بلند کردن دست‌ها به هنگام دعا
چنانچه سنت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هم بوده است و حکایت شده خداوند متعال به حضرت موسی چنین سفارش می‌کند:
«ای موسی ذلیلانه دست‌هایت را به سوی من بلند کن همان طور که بنده‌ها در برابر مولای خود انجام می‌دهند که هر کس چنین کرد حتماً مورد رحم من قرار می‌گیرد.»
12. حضور در جمع مؤمنین و دعا کردن
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده:
«هیچ جماعت چهل نفری نیستند که دعا کنند مگر اینکه خداوند دعایشان را مستجاب می‌کند و... و خود ایشان هم به هنگام مشکلات زن و فرزندان را جمع می‌کرد و دعا می‌کرد و آنها آمین می‌گفتند.»
13. به صورت جمع دعا کردن و نه فقط برای خود دعا کردن [بلکه به فکر دیگران هم باشیم[.
و از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) حکایت شده:
«اذا دَعَا أَحَدَکم فَلیُعمّ فإِنّه أوجب للدعاء.»
هر گاه شخصی از شما دعا کرد پس به صورت جمع دعا کند، چرا که برای همه خواستن دعا را به استجابت نزدیک‌تر می‌کند.
14. دعای به دیگران
در این زمینه روایات و تأکیدات فراوانی رسیده است چنانچه حضرت زهرا(علیها السلام) نیز شب تا به صبح را به عبادت و در حال دعای به دیگران می‌گذراند و می‌فرمود: «الجار ثم الدار» «اول همسایه بعد خودمان.» و در روایات فراوانی نقل شده که دعای به دیگران از جمله دعاهایی است که خداوند وعده استجابت آن را داده و چندین برابر آن دعا را در حق خود دعا کننده مستجاب می‌کند.
15. دعای پدر و مادر
یکی از دعاهایی که به استجابت نزدیک است دعای والدین به فرزندان می‌باشد. ان شاء اللَّه با نیکی به پدر و مادر و درخواست خاضعانه از آنها خود را از دعای آنها بهره‌مند کنیم.
16. استغفار و اقرار به گناه
یکی از مسائلی که در استجابت دعا مؤثر است طلب بخشش از خداوند و اقرار به گناهان می‌باشد.
17. ستایش خداوند
در روایات و دعاهایی که از اهلبیت(علیهم السلام) رسیده این مطلب را به طور عملی به ما آموزش می‌دهند که قبل از دعا و طلب حاجت، شکر نعمت‌های الهی را به جا آوریم و به خاطر نعمت‌هایی که خداوند به ما داده از او تشکر کنیم و خداوند را با اسماء و صفاتش ستایش کنیم و بعد طلب حاجت کنیم.
و در روایتی از امام صادق(علیه السلام) به این ترتیب سفارش شده است:
«اول مدح خداوند متعال، سپس اقرار به گناهان [و طلب بخشش]، و آنگاه خواستن حاجت.»
18. خواندن اسماء خداوند با آن معانی بلند و دلنشین قبل از دعا
چنانچه از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«هر کس ده مرتبه «یا اللَّه» و «یا رب» بگوید به او لبیک گفته میشود و از حاجت او می‌پرسند.» -
و همچنین:
«هر کس هفت مرتبه بگوید: «یا ارحم الراحمین» خداوند به او می‌گوید: آری من «ارحم الراحمین» هستم حاجت خود را درخواست کن.»
19. بندگی و اطاعت خدا
هر چه خدا را بیشتر بندگی کنیم، خدا هم بیشتر به ما لطف می‌کند. «من کان للَّهِ کان اللَّه له»؛ «هر که برای خدا بود خدا هم برای اوست.» لذا پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) بیان شیرین و پر معنایی در همین رابطه به ابوذر دارند: ابوذر! وقتی انسان مطیع و بنده باشد، به اندازه نمکی که به غذا می‌زنند، دعا کافی است تا به مرادت برسی.
و همچنین از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«هر کس مستجاب شدن دعایش خوشحالش می‌کند پس کسب و کارش را حلال کند.»
ب: موانع استجاب دعا:
1. گناه مهم‌ترین مانع استجابت دعا
چنانچه از امام باقر(علیه السلام) روایت شده:
«گاهی بنده‌ای به درجه‌ای می‌رسد که بناست دعایش به زودی یا آینده‌ی نزدیک مستجاب شود ولی گناهی از او سر می‌زند، آنگاه خداوند به ملائکه خطاب می‌کند: حاجت او را برآورده نکنید چرا که او متعرض سخط من شد و مستحق محرومیت.»
و امام سجاد(علیه السلام) برخی گناهانی که مانع استجابت دعاست را چنین بر می‌شمارند:
الف. نیت بد داشتن؛
ب. بد طینتی؛
ج. نفاق
د. عقب انداختن نمازهای واجب تا بعد از وقت
2. شک داشتن به ولایت اهل بیت، مانع دیگر استجابت دعا:
3. ظلمِ به دیگران:
حکایت شده:
«خداوند به حضرت عیسی فرمود: به مردم بگو دعای کسی که به دیگران ظلم کرده را مستجاب نخواهم کرد.»
یادآوری‌ها:
در پایان برای تکمیل بحث توجه به چند نکته لازم است:
1. دعایی که با حکمت خدا یا مصلحت ما منافات دارد مستجاب نمی‌شود:
از خداوند حکیم در حدیث زیبای قدسی حکایت شده:
«ای بندگان من در آنچه به شما امر کرده‌ام عبادت و بندگی مرا انجام دهید و مصالح خود را به من یاد ندهید، چرا که من عالم‌ترین به مصالح شما هستم و نسبت به مصالح شما بخل نمی‌ورزم.»
2. آنچه از روایات به دست می‌آید این است که ممکن است دعا کننده به همان حاجت مورد نظر خود نرسد ولی به هر حال دعای او اثرات دیگری خواهد داشت.
از این رو از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) حکایت شده:
«هیچ دعایی نمی‌شود (در صورتی که گناه و قطع رحم درخواست نکند) مگر اینکه خدا یا همان درخواست را در دنیا به او می‌دهد یا در آخرت برای او مستجاب می‌کند یا گناهان او را به اندازه‌ی همان دعا می‌آمرزد.»
و از حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) روایت شده:
«چه بسا چیزی را از خدا درخواست می‌کنی ولی همان را به تو نمی‌دهد بلکه بهتر از آن را به تو می‌دهد.»
یا در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌خوانیم:
«وقتی شما دعا می‌کنید یا همان زمان به شما می‌دهند یا موکول به آینده می‌کنند و یا به ازای دعایتان بلا و مشکلی را از شما دور می‌کنند.»
3. از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«گاهی بنده‌ای که دوست خدا باشد برای مشکل خود دعا می‌کند پس به مَلَک مخصوص آن امر میشود حاجت بنده‌ی من را برآورده کن ولی عجله نکن چرا که من دوست دارم صدا و صوت بنده‌ی خود را بشنوم؛ و گاهی هم بنده‌ای که دشمن خداست دعا می‌کند و به ملک مخصوص گفته میشود حاجت او را برآورده کن و عجله هم بکن چرا که من کراهت دارم صدای او را بشنوم.
آنگاه حضرت فرمودند: در حالی که مردم می‌گویند: به این دشمن خدا به خاطر ارزشی که داشت عطا شد و به آن دیگری به خاطر بی‌ارزشی او عطا نشد.»
[یعنی حکمت آنرا نمی‌دانند و قضاوت بیجا می‌کنند[.
4. انسان باید در راستای همان دعایی که کرده تلاش و کوشش کند وگرنه دعای اومستجاب نخواهد شد.
چنانچه از حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) حکایت شده:
«الداعی بلا عمل کالقوس بلاوتر»؛
دعا کننده‌ای که بدون عمل است مثل کمان بدون چلّه [= زه] می‌باشد.
و همچنین در روایات آمده:
«شخصی که در خانه نشسته و از خدا درخواست رزق می‌کند خدا دعای او را مستجاب نمی‌کند.»
5. انسان سعی کند چه در موقعی که مشکل و ناراحتی دارد و چه موقعی که مشکل ندارد، همیشه در درگاه خدا ندای نیاز سر دهد و دعا کند، تا دعایش در موقع گرفتاری زودتر مستجاب شود.
از امام صادق(علیه السلام) حکایت شده:
«ان الدعاء فی الرخاء یستخرج الحوائج فی البلاء.»
دعا کردن در موقع راحتی و خوشی باعث میشود در موقع گرفتاری حاجت‌ها زودتر برآورده شود.
معرفی کتاب:
برای آگاهی بیشتر رجوع فرمایید به:
1. کتاب میزان الحکمة - از آیةاللَّه ری شهری - بحث دعا.
2. کتاب «دعا» - از شهید دستغیب(رحمه الله).