مقام کلام درنماز

مقام کلام درنماز محمد حسین پور عباسى - مدرس دانشگاه محمد حسین پور عباسى - مدرس دانشگاه آنچه که ذیلا مطالعه خواهید کرد دغدغه دینى وحس نوع دوستى بوده که یکى از دستورات جامع اسلام عزیز است که مى‌فرماید:” من اصبح ولم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم” وکدام دغدغه و اهتمام از نوع فرهنگى آن و در راس آن از “نماز” با اهمیت‌تر ومهمتر که سرسلسله عبودیت و بندگی، رفتار ،‌منش وفرهنگ یک مسلمان است ودر قله رفیع دستورات اسلام قرار دارد وقبولى همه آنها منوط به آ‌ن است. امام صادق (ع) مى‌فرمایند:” فان قبلت قبل ما سواها وان ردت رد ما سواها” و نیز اولین چیزى که در قیامت از انسان مسلمان سوال مى‌شود نماز است. که تعیین کننده خط الرسم دنیا و عقباى ما است. امید است روند اصلاح این امر الهى و ارتباط معنوى وملکوتى (نماز) که نبى مکرم اسلام از آن به‌عنوان معراج ( پرواز ) مومن یادکرده‌اند رشد بیشترى در جامعه پیدا کرده وخداوندما را از نمازگزاران واقعى وبندگان شایسته خودقرار دهد.آمین صورت وسیرت: درعالم هستى همه موجودات ،‌حیوان و جماد، کوچک وبزرگ و ‌مریى ونامریى علاوه بر شکل ظاهرى وصورت مصور دراندرون خودعالمى بس بزرگ دارند وهدف غایى آنها به مشیت آفریننده حکیم ومقتدر ختم شده؛ هر کدام به نوبه خودوظایف تکوینى و نهادینه شده وتعریف شده را انجام ورهپوى کوى اویند”و الى الله المصیر” در این میان انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات‌، مسجودملائک خلیفه خدا در زمین،تافته جدا بافته،‌حبیب محبوب ونمادخدا در زمین ، جایگاهى بس والا و ویژه دارد او را به بهترین شکل صورت ظاهر آراسته”وصورکم فاحسن صورکم “(غافر 24) وسیرت و باطن او را از سرچشمه زلال ومواج وباعظمت ولایتناهى روح خودسیراب کرده “ونفخت فیه من روحی” (ص 72( )و سپس به این هنرنمایى بزرگ خود تبریک مى‌گوید.) “فتبارک الله واحسن الخالقین ()مومنون 14) صورت کلمات حال بااینکه هر پدیده درعالم داراى دو عنصر صورت وسیرت ، ظاهر وباطن مى‌باشد کلمات که متشکل از حروف هستند نیزداراى صورت وسیرتند که سیرت آنها در حقیقت معنا ومفهومشان مى‌باشد بویژه در زبان عربى که اگر دقت در تلفظ صحیح آنها نشودیا معناى غیر دارند یا بى‌معنا مى‌شوند ویا ضد معنا پیدا مى‌کنند که براى مثال به چند نمونه ذیل اشاره مى‌شود. الحمد ( حمد وستایش )، الهمد( هلاکت ) نعبد ( عبادت مى‌کنیم )،نئبد ( تا ابد مى‌مانیم) قل (بگو )، غل ( به بند کشیدن ) احد (یگانه )، اهد(زمین گود) صل( درودبفرست)، سل ( شمشیر بکش -بکش ) ملاحظه مى‌شود که تا چه حد صورت کلمات وعدم تلفظ صحیح و بیان و قرائت آنهاتاثیر ژرف درمعنا دارد ومعنا را عوض مى‌کندوبه قول اصولیون همواره از منطوق صحیح پى به مفهوم صحیح مى‌بریم . جایگاه اجتهاد و نظر اجتهادى اجتهاد در اصطلاح دینى عبارت است از نهایت سعى و تلاش فقیه یا مجتهد در استنباط واستخراج احکام شعرى فرعى از کتاب (قرآن ) وسنت (قول ،‌فحل وتقریرمعصوم )با استفاده از اصول وقواعد و ادله معتبر. فقیه یا مجتهد پس از سال‌ها تحصیل وگذراندن یک دوره و پروسه علوم دینى وبا استفاده از قرآن وسنت ،‌ عقل واجماع پیرامون مسائل شرعى به نتایجى مى‌رسد که مجموعه‌اى از فتاوا را شامل مى‌شود واین نسخه تحقیقى براى همه مقلدین آن مجتهد واجب الاجرا است. از ویژگى‌هاى مهم فقه شیعه پویایى آن یعنى درک زمان وشرایط و آزادى نظر مجتهداست وفقیه را دراعلام نظر وچگونگى حکم در قالب شرایط پیش گفته آزاد گذاشته تا بنابر استنباط و دریافت و برداشت‌هاى خود فتوا دهد. نظر فقها پیرامون نماز برابر بررسى انجام شده قاطبه فقها و مراجع عظام (ایدهم الله ) از متقدمین ، متاخرین ،‌معاصر وحى و نسبت به صورت الفاظ یا به عبارتى چگونگى تلفظ حروف در نماز، در رساله خود به نکته مهمى اشاره کرده‌اند که این موضوع مهم و سرنوشت ساز کمتر مورد توجه ،‌تبیین ،تفسیر وتوضیح قرار گرفته است هر چندهمواره سعى شده است روح وسیرت و باطن کلمات نورانى درنماز بیشتر مورد تدبر، تعمق وتفسیر قرار گیرد وقلم‌هاى نورانى ، عالمانه و عارفانه در این رابطه کتاب‌هایى مانند(سر الصلوه) را به رشته تحریر درآورده‌اند اما پیرامون بیان وقرائت و تلفظ صحیح این عناوین نورانى ومقدس که از ناحیه خالق هستى به جهت ارتباط انسان با آ‌ن خداى مهربان از آسمان نازل شده کمتر مورد مداقه ،‌توجه و تعلیم قرارگرفته است. اصل مهم مسئله نمازگزار “ اگر یکى از کلمات حمد یا سوره را نداند،‌یا عمدا آن را نگوید ، یا به جاى حرفى حرف دیگر بگوید ،‌مثلا به جاى “ض” ،”ظ” بگوید ، یا جایى که باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر وزبر بدهد ویا تشدید را نگوید نماز او “باطل “ است. همان‌گونه که قبلا اشاره شد این فتوا ونظر همه فقها مى‌باشد اما با توجه به کثرت فتاوى نظریات چندتن از مراجع عظام ذیلا درج مى‌گردد. 1- آیت الله بروجردى (ره)،توضیح المسائل مسئله 1009 2- آیت الله خوئى (ره)،توضیح المسائل مسئله 1009 3- آیت الله خمینى (ره)،توضیح المسائل مسئله 1000 4- آیت الله بهجت ،توضیح المسائل مسئله 823 5- آیت الله سیستانی،توضیح المسائل 6- آیت الله مکارم ،توضیح المسائل 7- آیت الله خامنه‌اى ،توضیح المسائل 8- آیت الله نورى همدانى ،توضیح المسائل مسئله 1001 همان‌گونه که قبلا اشاره شد این نظریه و فتاوى مربوط به تعداد محدودى از فقها نیست بلکه همه فقها بالاتفاق وبه اجماع به این نکته مهم یعنی”باطل” اشاره کرده و در صورت عدم صحت قرائت بطلان نماز را اعلام نموده‌اند. به راستى چرا با توجه به پویایى فقه شیعه و آزادى عمل فقها ومجتهدین در ارائه نظریات هیچ فقیهى به خوداجازه نداده که غیرآن را اعلام نماید. شاید به این دلیل که انسان در این ارتباط ملکوتى ،معنوى وروحانى “نماز” علاوه بر پیرایستگى باطن و حضور قلب ،‌آراستگى و ادب کلام وگویش وگفتار رانیز باید به دقت رعایت نماید تا خدشه وخللى در کلام وارد نشود براى مثال‌:” الله الصمد”( یعنى خداوند بى‌نیاز است)، “ولى الله السمد”(معناى نامناسب و بسیاربدى دارد زیرا واژه سمد در عربى به معناى زباله و آب نامطبوع مى‌باشد.) البته ممکن است اگر حرفى درنماز صحیح تلفظ نشود معناى ناپسندى نداشته باشد ولى معناو مفهومى هم نداشته باشد مانند اینکه گفته شود”سرات الزین” اینجا کلام معنایى ندارد واز انسان عاقل ،‌ عالم وسالم کلام بى‌معنا بعید است . حال با کمى دقت دلیل بطلان نماز توسط فقیه در صورت عدم تلفظ صحیح حروف روشن مى‌شود که نمازگزار نمى‌تواند در نماز این ارتباط رسمى ، معنوى وملکوتى حروف را در نماز به گونه‌اى تلفظ کند که یا معنا ندارد ویا یک گویش ناپسند وزشت تلقى شود. چه کسانى از این قاعده وحکم مستثنى هستند؟ 1- جاهل :کسى که‌علم وآگاهى نسبت به موضوعى ویژه ندارد که به دو گروه تقسیم مى‌شوند: الف : جاهل قاصر: جاهل قاصر در این موضوع کسى است که هیچ‌گونه اطلاع وآگاهى به او نرسیده و در یک شرایط خاص زندگى مى‌کند مانند آن شبان وچوپانى که در زمان حضرت موسی(ع) زندگى مى‌کردوخدا رامانند یک انسان قدرتمندکه عالم تحت سیطره اوست تصور مى‌کرد ومولانا این محاوره وگفتگو را چنین سراییده : دید موسى یک شبانى را به راه کوهمى گفت اى خدا و اى اله تو کجایى تا شوم من چاکرت چارقت دوزم کنم شانه سرت تا جایى که موسى به او مى‌رسد وبه اونهیب مى‌زند: گفت موسی: هاى خیره سر شدی خود مسلمان ناشده کافر شدى شبان از برخورد موسى سخت ناراحت شده وسر به بیابان مى‌گذارد و مى‌رود اما به ناگاه خطابى از خدا مى‌شنودکه چرا بنده ما رااز ما جدا کردى لذا در بیابان به دنبال او مى‌دود او را پیدا مى‌کندو عذر خواه مى‌شود و مى‌گوید: هیچ آدابى وترتیبى مجو هرچه مى‌خواهد دل تنگت بگو حال با کمى تامل وتوجه این سوال پیش مى‌آید حضرت موسى که داراى علم است قدرت خداوندرادیده ومى‌داند که اوخالق هستى است وهیچ قالب مادى براى او متصور نیست آیا مى‌تواند این گونه (مانند یک شبان ) باخداوند به گفتگو بپردازد و او را چنین توصیف کند؟ قطعا جواب منفى است زیرا او دانا وعالم است و شبان جاهل ،‌او توان وفرصت شناخت خدا را آنچنان که هست دارد ولى درک وشناخت شبان از خداوند در قالب یک انسان تصور است و کسى تابه حال او را آگاه نکرده و فضا وموقعیت مناسب جهت درک این موضوع نداشته است. ب - جاهل مقصر: پیشرفت علم وتکنولوژى ودریافت‌هاى علمى گوناگون از زمین تا فضا ،‌علوم ارتباطات وشبکه جهانى ،رسانه‌هاى جمعى ، همه وهمه انسان امروز را از فراسوى جهان در لحظه‌هاى زمان از اطلاعات مورد نیاز آگاه ساخته و دروازه‌هاى علوم مختلف را به روى وى گشوده است. او که مدارج تحصیلى را طى کرده در دوران تحصیل با بعضى از زبان‌هاى دیگر از جمله عر بى آشنا شده و داراى توانمندى گویش خوب و صحیح به لحاظ سلامت جسم ودستگاه تکلم مى‌باشد آیا مى‌تواند ادعاى جهل وعدم اطلاع وآگاهى از نحوه یک گویش صحیح را بنماید؟ فلذا با توجه به موارد فوق جاهل مقصر شناخته شده (کوتاهى کرده) و در پیشگاه خداوند مسئول مى‌باشدالبته ضمن اینکه جهت فراگیرى آن هیچ درنگى جایز نیست هیچ مانعى نیز براى جبران مافات نیست وخداوند آمرزنده ومهربان است. 2- عدم توانمندی: کسى که به هردلیل دستگاه تکلم وگویش او معیوب وناقص است مثلا نوک زبانى تکلم مى‌کند ویک یا چند حرف را نمى‌تواند خوب تلفظ کند ویا آنقدر مسن است که توان ادا وتلفظ صحیح حروف را ندارد و یا به گونه‌اى مریض است که حس گویایى و تکلم ندارد برمبناى آیه شریفه ( لا یکلف الله نفسا الا وسعها) انشاء الله عقابى متوجه او نیست وخداوندهیچ‌گاه تکلیف مالایطاق نمى‌کند. مسلمانان وگویش‌ها قریب یک میلیارد ونیم مسلمان در سراسر جهان زندگى مى‌کنند وهرکدام فرهنگ‌ها ،‌گویش‌ها و الفباى خاص خود را دارند براى مثال مسلمانان هند ،پاکستان ، چین ، روسیه ،آمریکا ، آفریقا ،آلمان ، فرانسه و دیگر کشورها هر کدام داراى الفبا وحروف مخصوص به خود هستند که چه بسا هیچ شباهتى با الفباى عربى که زبان کلام وحى وامور عبادى است ندارد اما درکنگره بزرگ حج در آن همایش بزرگ الهى که مسلمانان از هر مرز وجغرافیا و رنگ و نژاد وزبان در آن شرکت مى‌کنند پروانه‌وار به دور خانه خدا مى‌چرخند وهمه با هم با یک کلام واحد وآواى ملکوتى زیبا این شعار ونغمه الهى را مى‌سرایند “لبیک اللهم لبیک ، ان الحمد والنعمه لک والملک ،‌لا شریک لک لبیک “ این در صورتى است که ما ایرانیان و فارسى زبانان تعداد 28 حرف عربى را در دل زبان خود داریم که روزمره با آنها تکلم مى‌کنیم ولى اگر کشورهاى مسلمان این ویژگى را ندارند فلذا جاى هیچ عذر وبهانه‌اى براى ما نمى‌ماند. البته لازم است نسبت به ادا وتلفظ 9 حرف آن که عبارتنداز : ث، ح،ذ، ص، ض، ط، ظ، ع ، غ دقت بیشترى مبذول شود که در حقیقت عمده بحث بر روى تلفظ این حروف مطرح گردیده که اولا باید اهمیت موضوع بیان شود و ثانیا نحوه گویش وتلفظ این حروف از طریق مبادى آموزشى ورسانه‌اى به سمع و نظر همگان برسد. امید است خداون متعادل ما را به وظایف بندگى وشکرگزارى از نعم بى‌شمار خود که راس همه آ‌نها نمازاست موفق بدارد.

روزنامه رسالت