از نظر آموزه هاي قرآني دنيا ،مکاني براي آزمون و رشد بشري است. به اين معنا که انسان‌ها همواره در دنيا گرفتار سنت امتحان و ابتلا هستند تا توانايي و استعدادهاي خود را بروز دهند. بی‌گمان انسان در زمان بروز مشکلات و سختی‌هاست که دست به ابتکار عمل مي زند و اختراع و اکتشافاتي مي کند. از اين رو گفته اند، احتياج، مادر اختراع است.
بنابراين نبايد توقع داشت که زندگي دنيا بي مشکلات و مصيبت ها و دردها و رنج ها باشد. خداوند در آيه 2 سوره عنکبوت به صراحت از اين سنت ياد مي کند. پس اينکه اميد داشته باشيم روزي را بي مشکل و رنج و مصيبتي بگذرانيم بي معنا و انتظاري باطل است و به جاي آنکه توقع بي جايي داشته باشيم يا نوميد شويم و به گوشه اي رويم و صبر منفي را در پيش گيريم که نتيجه آن افسردگي و خودکشي و مانند آن خواهد بود، بايد در انديشه راه برونرفتي باشيم تا هم از مشکل و تهديد براي خود فرصتي بسازيم و هم توانايي و استعدادهاي خود را بشناسيم و آن را فعليت بخشيده و ظهور دهيم.
صبر، کليد حل مشکلات
خداوند در آيات قرآن بارها راه هاي برونرفت از مشکلات و مصيبت ها و آزمون هاي الهي را بيان کرده است. شايد مهم ترين و کليدي ترين راهکاري که خداوند براي تعامل با مشکل و مصيبت و امتحان بيان کرده، راهکار صبر است. البته مراد از اين صبر همان مقاومت و استقامت مثبت و تحمل آگاهانه است که اوج آن حلم است که با حکمت و مصلحت و عقلانيت همراه است. صبر به آدمي کمک مي کند تا به دور از هر گونه جزع و فزع و حزن و اندوه و ترس و خوفي، با عقل و تدبير، موقعيت و وضعيت خود را بسنجد و نقاط ضعف و قوت خود را شناسايي کند و به دور از هر گونه هيجان و رفتارهاي احساسي، راه برونرفت از مشکل و مصيبت را بيابد.
خداوند در آياتي از جمله 45 و 153 سوره بقره و 128 سوره اعراف از صبر به عنوان ابزاري براي ياري جستن از خداوند براي برونرفت از مشکلات ياد مي کند. البته در روايات تفسيري از معصومان(ع) نقل شده که يکي از مصاديق صبر، روزه است. به اين معنا که انسان براي اينکه به مقام صبر دست يابد و آستانه تحمل خويش را افزايش دهد بايد از روزه به عنوان يکي از مهم ترين عبادات بهره گيرد. در همين آيات، نماز نيز در کنار صبر مورد تأکيد قرار مي گيرد. اين بدان معناست که انسان مي تواند با بهره گيري از عبادات از جمله نماز و روزه خود را به شرايط مطلوب روحي و رواني برساند تا در برابر فشارها و مشکلات تاب تحمل خود را از دست ندهد و به سرعت واکنش هيجاني از خود بروز ندهد.
کسي که از نظر شخصيت خود را در وضعيت مطلوبي قرار مي دهد که رفتارهايش به دور از هيجانات شديد احساسي و عاطفي است، مي تواند با عقل و درايت و تدبر بيشتر وضعيت و موقعيت سنجي خوب و مطلوبي داشته باشد و راهکار و راه برونرفت را بيابد.
آرامش و اطمينان و اعتماد به نفس و تحقيق و بررسي همه جانبه موضوع و موضع خويش، از جلوه هاي صبري است که از طريق عبادات به دست مي آيد. از اين رو در حوزه رفتار اجتماعي نيز برخوردهايش به دور از هر گونه پرخاشگري و تنش و تندي و بي ادبي و مانند آن خواهد بود.
البته بايد توجه داشت که عبادات، نه تنها باعث افزايش ظرفيت بشر در برخورد با حوادث و رخدادهاي تلخ و مصيبت هاي بزرگ و مشکلات شگفت مي شود، بلکه موجب مي شود تا نگاه انسان به جهان و مسائل و مشکلاتش تغييرکند. انساني که مالکيت و ربوبيت خداوندي را پذيرفته است، نگاه و رويکردش به مشکلات و مسائل آن غير از کسي است که اين گونه نمي انديشد و باور ندارد. وقتي انسان بپذيرد خداوندي حکيم و دانا همه زندگي اش را مديريت مي کند و هيچ برگي به اذن او جابجا نمي شود، هر مشکل و مصيبتي را برخاسته از علت و حکمت الهي مي داند و آن را يا بلا و عذابي مي شمارد که بايد به سبب دستاورد نامطلوب خود از علل ايجادي آن استغفار کند و يا آن را ابتلا و آزموني مي شمارد که بايد از آن بهره گيرد و خود را به هدف آزمون برساند.
ضرورت توکل در کنار عزم و اراده
البته بهترين کاري که انسان مي تواند انجام دهد پس از عزم و اراده براي حل مشکل، توکل بر خداست. خداوند در آيه 159سوره آل عمران مي فرمايد: فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَي اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ؛ پس هر گاه در هرکاري عزم و اراده بر انجام گرفتي بر خداوند توکل کن؛ زيرا خداوند توکل کنندگان را دوست مي دارد. اين بدان معناست که تنها عزم و اراده انساني کافي نيست؛ بلکه بايد توجه داشت که اين خداوند است که مديريت و ربوبيت هستي را به عهده گرفته و بايد کاري کرد که مصلحت و حکمت الهي در آن است و تا خداوند مصلحت و حکمت نبيند آن چيز تحقق خارجي نخواهد يافت و يا تأثيري نخواهد داشت.
اين گونه نگرش به زندگي به انسان، هم اميد به رفع مشکل مي دهد و هم او را براي اعمال بهتر و سخت تر آماده مي کند. به ويژه اگر انسان بداند که جهان آفرينش و زندگي انسان در دنيا به گونه اي سامان گرفته که هر مشکل و سختي با دو آساني همراه است. يعني هر مشکلي راه حلي دارد و هرگز شمار مشکلات و سختي ها بيشتر از آساني ها نيست؛ يعني نسبت ميان مشکل و آساني دو به يک به نفع آساني است؛ چنانکه خداوند در آيات 5 و 6 سوره انشراح به آن اشاره کرده است.
به هر حال آموزه هاي اسلامي به ما مي آموزد که هر مشکلي راه برونرفتي دارد و همه آنها بنا به علت و حکمتي است که بايد آن را شناخت و مي توان با بهره گيري از دو اصل عبادت و توکل اين مشکلات را برطرف کرد.
روزنامه كيهان، شماره 21069 به تاريخ 7/3/94، صفحه 6 (معارف)