كلمات كليدي : امام حسن، مِطْلاق
:
نمونههایی از این اخبار و روایات
1- مردی خدمت حضرت علی (ع) آمد و عرض کرد: آمدهام با تو دربارۀ دخترم مشورت کنم، چرا که فرزندانت: حسن و حسین (ع) و نیز عبدالله بن جعفر به خواستگاری او آمدهاند. امام علی (ع) فرمود: بدان که حسن همسران خویش را طلاق میدهد، دخترت را به ازدواج حسین درآور که برای دخترت بهتر است.
2- علی (ع) از ازدواجهای امام حسن (ع) دلتنگ میشد و در سخنرانی خود فرمود: فرزندم حسن، زنان خویش را طلاق میدهد، به او زن ندهید، مردی از قبیله هَمدان گفت: به خدا قسم دختران خود را به او خواهیم داد چرا که او فرزند پیامبر (ص) است اگر خواست نگه دارد و اگر هم خواست طلاق دهد.
پارهای روایات نیز به تعداد زنان آن حضرت اشاره کرده و به طور متفاوت بین 8 و 13 و شصت و چهار، هفتاد، نود، پنجاه و دویست و پنجاه، دویست و سیصد و چهار صد همسر برای آن حضرت ذکر کردهاند.
میدانیم که امام حسن مجتبی، در پاکترین و برجستهترین خاندان چشم به جهان گشود و تحت تربیت و پرورش امیرمؤمنان (ع) و فاطمۀ زهرا (س) بزرگ شد. آن حضرت از جهات مختلف شخصیتی برجسته و صفاتی ممتاز داشت، یک مرد الهی بود که در طول عمر 25 بار به زیارت خانه خدا رفت.
هیچ کس به کثرت عبادت و نیایش و تضرع به خداوند به پایۀ آن حضرت نمیرسید. شخصی که آیه تطهیر (احزاب/33) و آیه مودت (شوری/23) دربارۀ او و خاندان او نازل شده و در موقع عیادت رنگش زرد میشد و از خوف خداوند لرزه بر اندامش میافتاد. با این اوصاف خصوصیات چگونه ممکن است آن حضرت مرتکب فعلی شود که با وجود حلال و بودنش انجام دهنده آن مورد غضب الهی واقع میشود. همانگونه که امام صادق (ع) میفرمایند:
خداوند از خانهای که در آن طلاق صورت گیرد بیزار است.از کارهای حلال هیچ چیز بمانند طلاق مورد خشم خدا نیست و خداوند مرد طلاق دهندۀ هوسباز را دوست نمیدارد.
از سوی دیگر امام حسن مجتبی (ع) مردی کریم و بخشنده و بردبار بود و از این حیث نمونه دوران خود به حساب میآمد اما طلاق دادن زن، موجب دل شکستگی، خوار گشتن زنان میشود.
تمامی منابع تاریخی و روایی متفق هستند که امام حسن مجتبی (ع) غالب وقت خود را صرف تعبد و تهجد و اصلاح امور مسلمین میگذراند . با این وجود آن حضرت چنان وقت فراغت نداشتند که با سیصد یا چهار صد همسر معاشرت کنند.
نقد روایات
اخباری که در این مورد وارد شده است اغلب بدون سند میباشند و آنها که سند را آوردهاند یا آن را به ابوالحسن مدائنی و یا محمد بن عمر واقدی و یا ابوطالب مکی رساندهاند، که در هر دو حال روایات دارای اشکال است. زیرا این سه شخص نزد علمای رجال ضعیف شمرده شدهاند و یا اینکه این سه نفر روایت خود را از کسانی نقل کردهاند که هوادار بنیامیه بودهاند و یا مجهول و ضعیف هستند. مثلاً مدائنی از شخصی بهنام «عوانه» نقل کرده است و عوانه به نفع بنیامیه جعل حدیث میکرد. و همچنین به خاطر ضعف خود مدائنی در نقل روایت، مسلم در کتاب «صحیح» خود از وی روایت نقل نکرده است.
اما ابوطالب مکی همان کسی است که معتقد بود «لیس علی المخلوقین اضرّ من الخالق؛ کسی ضرر رسانندهتر از خالق بر مخلوق نیست»
گویا وی حشیش بیشتر استفاده میکرد و آن قدر در سخنرانیهای خود کلمات بیربط میگفت که مردم مانع از سخنرانی وی میشدند.
همچنین این سخنان بیشتر در قرون دوم و سوم هجری نقل شدهاند و قرائن تاریخی نشان میدهند که تا پیش از روی کار آمدن عباسیان و خلافت منصور دوانیقی چنین مطالبی نه از سوی دوستان و نه از سوی دشمنان اهل بیت (ع) نقل نشده بود. تا اینکه منصور برای مقابله و خنثیسازی جنبشها و قیامهای ضد حکومتی سادات حسنی این اتهامها را علیه امام حسن مجتبی پایهریزی کرد. مسعودی در این باره میگوید: منصور در یکی از سخنرانیهای خود در خراسان پس از دستگیری عبدالله بن حسن، در میان مردم اقدام به دشنام به علی (ع) و فرزندان آن حضرت کرد و گفت: پس از علی حسن به خلاقت برخاست ولی او در مقابل مالهای عرضه شده از طرف معاویه خلافت را به معاویه واگذار کرد و از معاویه نیرنگ خورد و آنگاه به سوی زنان رو آورد و هر روز با یکی ازدواج میکرد و روز دیگر آن را طلاق داده و بار دیگری ازدواج مینمود و به همین منوال بود تا اینکه در بستر از دنیا رفت.
منصور علاوه بر دشنام به امام علی (ع) و فرزندان آن حضرت اتهاماتی نیز به امام حسن میزند و حتی شهادت آن حضرت را مرگ در بستر تعبیر میکند.
اگر امام زنان بیشتری داشت و وقت خود را صر خوشگذرانی با زنان میکرد در این صورت در جریان مجادلات با معاویه و هواداران بنیامیه حتماً به این امر در جهت تخریب و تضعیف موقعیت امام استناد میکردند. و منابع تاریخی نیز انها را نقل میکردند.
دیگر اینکه لازمۀ چنین ازدواجهای زیاد وجود فرزندان متعدد است در حالی که تعداد فرزندان آن حضرت را برخی 15 و برخی 13 نفر ذکر میکنند. و برخی نیز 11 نفر ذکر میکنند.
صاحب کتاب المحبر (متوفای 245 ه ( نیز فقط سه داماد برای امام حسن مجتبی ذکر میکند. یکی امام سجاد (ع) که ام عبدالله را تزویج کرد و دومی عبدالله بن زبیر است که ام الحسن را تزویج کرد و سومی عمروبن منذر شوهر ام سلمه است. اگر امام زنان بیشتری داشت لازمهاش وجود فرزندان دختر زیاد بود که به طبع آن امام، باید تعداد زیادی نیز داماد میداشتند.
روایاتی نیز در مورد تعداد زنان آن حضرت وارد شده که آنها را بین 8 الی 13 نفر نام میبرند. برخی از این تعداد کنیز و ملکیمین بودند. و داشتن این تعداد زن در آن محیط امری عادی و طبیعی بود چنان چه خیلی از مردان در دوره امام حسن مجتبی (ع) بیش از این تعداد همسر در اختیار داشتند.
نام همسران امام حسن (ع) که در منابع به آنها اشاره شده است.
1- خوله فزاری، دختر منظور فزاری مادر حسن بن حسن (حسن مثنی)
2- جعده دختر اشعث بن قیس (همان زنی که امام مسموم کرد.)
3- عایشه خثعمی
4- ام کلثوم، دختر فضل بن عباس
5- ام اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله
6- ام بشیر دختر ابو مسعود انصاری
7- هند دختر عبدالرحمان بن ابوبکر
8- زنی از دختران عمروبن اهیم منتصری
9- زنی از قبیله ثقیف
10- زنی از دختران زراره
11- زنی از بنی شیبان بعد از اینکه معلوم شد از خوارج بوده امام او را طلاق دادند.
12- ام عبدالله دختر شلیل بن عبدالله
13- ام قاسم که کنیز بود.
این تعداد را غیر شماره 4 ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از مدائنی نقل میکند. ملاحظه میشود که آنها که تعداد زنان امام را خودشان با ارقام بالا ذکر میکنند در نوشتن نام بیش از سیزده و یا دوازده نفر را ذکر نمیکنند.