فاعل بالرضا

كلمات كليدي : قصد، علم تفصيلي به فعل، اختيار

نویسنده : مهدي افضلي

یکی از اقسام علت فاعلی، فاعل بالرضا است. در فاعل بالرضا، افزون بر این‌که فعل از روی شعور صادر می‌شود، فاعل نیز در انجام آن مختار است. البته علم فاعل به فعلش علم تفصیلی است، ولی این علم تفصیلی پیش از انجام فعل تحقق ندارد، بلکه پس از انجام فعل حاصل می‌شود،‌ پیش از انجام فعل علم او به نحو اجمالی است. علم اجمالی ناشی از علم به ذات و کمالات آن است، ولی علم تفصیلی با تحقق فعل محقق می‌شود. از باب نمونه فاعلیت انسان نسبت به صورت‌های خیالی که در نفس خویش ایجاد می‌کند از نوع فاعل بالرضاست؛ زیرا انسان اولا در ایجاد این صور مختار است، ثانیا آنرا از روی شعور صادر می‌کند، ولی علم تفصیلی او به این صورت‌ها عین همین صورت‌ها است، پیش از آن تنها علم اجمالی دارد که پیرو علم به ذاتش حاصل می‌شود.

حکیمان اشراقی فاعلیت خداوند متعال نسبت به اشیا را از سنخ فاعلیت بالرضا می‌دانند. زیرا به تلقی ایشان علم تفصیلی حق تعالی به اشیاء عین وجود آن‌هاست. خداوند پیش از ایجاد به تبع علم به ذاتش به اشیاء علم اجمالی دارد، اما پس از ایجاد علم تفصیلی پیدا می‌کند.