کتاب نقش رفتار انسان در تغییر سرنوشت

کتاب یاد شده در راستای تبیین اندیشۀ دینی در زمینۀ قضا و قدر و تأثیر اعمال بر تغییر سرنوشت در چهار فصل تنظیم شده است.

* فصل اول: مفهوم شناسی

در فصل نخست برای روشن شدن مراد از مفاهیم «قضا و قدر» و «فعل آدمی» به بررسی معانی و اقسام هر یک پرداخته شده است تا مبنایی برای فصول دیگر قرار گیرد و ارائۀ معانی آن ها در خلال مباحث بعدی رشتۀ مباحث را از دست خواننده نگیرد و مخاطب به راحتی به ارتباط مطالب با یکدیگر واقف گردد.

* فصل دوم: ادلۀ اثبات وجود سرنوشت و امکان تغییر آن

بعد از بحث مفهوم شناسی، از آن جا که بحث کلیدی کتاب «تأثیرگذاری تلاش انسان در تغییر سرنوشتش» می باشد قبل از هر چیز باید به پاسخ این سؤال پرداخت که: آیا اساساً سرنوشت، وجود حقیقی دارد یا امری خیالی و موهوم است؟ و در صورت اثبات مورد اول، بیان شود: آیا سرنوشت، قابل تغییر است یا نه؟؛ لذا در فصل دوم، ابتدا دلایل عقلی و نقلی بر اثبات وجود سرنوشت، تصریح گشته، سپس بحث ثبات و تغییر در سرنوشت، مورد تفحص قرار گرفته است. با این مَطلع که: آیا سرنوشت، امری ثابت است یا متغیر یا باید گفت: برخی از مراتب آن، قابل تغییر و برخی از آن ها چنین قابلیتی را ندارند؟.

قبل از پاسخ به این سؤال، رابطۀ سرشت و سرنوشت مورد بررسی قرار می گیرد تا معلوم شود آیا سرنوشت، همان سرشت و فطرت آدمی است که قابل تغییر است یا با آن تفاوت دارد؟ بعد از بیان رابطۀ مذکور، دلایل عقلی و نقلی دالّ بر امکان تغییر سرنوشت بررسی می گردد.

* فصل سوم: تأثیر فعل و تلاش انسان در سرنوشت

بعد از وضوح قابلیت تغییر سرنوشت انسان باید دانست: تأثیرگذاری فعل و تلاش آدمی در تغییر سرنوشت خود به چه میزان است؟ بدین جهت در فصل سوم به این مهم پرداخته شده است و برای تبیین هر چه بهتر آن، ابتدا دیگاه های مختلف دربارۀ تأثیر فعل انسان بر سرنوشت (نظریۀ جبر و تفویض و امرٌ بین الأمرَین) مورد بحث قرار گرفته تا بطلان دیدگاه جبریون و مفوّضه، و حقانیت نظریۀ امرٌ بین الأمرَین اثبات و بیان شود؛ در تقدیر الهی دست بشر در نحوۀ انتخاب فعل ، کاملاً باز و آزاد است و از این نظر افعالش مستند به خود اوست ولی از آن جهت که خداوند متعال خالق انسان است و همه چیزش وابسته به اوست، کارهای وی را به خداوند نسبت می دهیم. در نتیجه انسان با اختیار خدادادی می تواند تلاش کند و سرنوشت خویش را تغییر دهد.

سپس نقش عوامل معنوی اعمّ از اعمال صالح، فضایل اخلاقی و گناهان در تغییر سرنوشت بشر، بررسی و در ادامه، عوامل مؤثر در روزی مقدّر بیان می شود.

فصل چهارم: زمینه های شکل گیری فعل تأثیرگذار در سرنوشت

در فصل آخر کتاب نیز زمینه های شکل گیری فعل تأثیرگذار در سرنوشت که شامل: تصور، تصدیق، شوق، اراده، همت و... می باشد، پرداخته می شود تا هر کس تلاش کند این زمینه ها را بر اساس عقل و شرع تنظیم کند و بهترین سرنوشت در انتظارش باشد.