ادبیات معاصر ایران چون ریشه در اسطوره ندارد جهانی نشده است

نشست نقد و بررسی کتاب "دانشنامه اساطیر جهان" (نوشته‌ رکس وارنر با ترجمه‌ ابوالقاسم اسماعیل‌پور) عصر دیروز با حضور ژاله آموزگار، کتایون مزداپور و مترجم کتاب در شهرکتاب مرکزی برگزار شد. به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای این نشست ژاله آموزگار درباره کتاب دانشنامه اساطیر جهان گفت: این کتاب ما را به سفری شیرین و دور و دراز در زمینه اسطوره های جهان می برد؛ از ماورای استرالیا تا آمریکای شمالی و جنوبی. در این کتاب زیربنای باورهای مردمان در جای جای زمان به شیرینی شرح داده شده است. وی با اشاره به تعاریف مختلفی که از اسطوره وجود دارد، افزود: در برخی فرهنگها اسطوره جنبه افسانه ای دارد و در برخی جاها رویای هر کس اسطوره شخصی و رویای جمعی نیز اسطوره یک ملت دانسته شده است. اما باید گفت اسطوره در واقع داستان و سرگذشتی مینویی است که معمولاً اصل آن معلوم نیست و شرح پدیده ای طبیعی به صورت فرازمینی است که بخشی از آن از دین گرفته شده و با باورهای دینی پیوندی ناگسستنی دارد. آموزگار سپس به مباحث کتاب پرداخت و گفت: رکس وارنر (مولف دانشنامه اساطیر جهان) از مکتب اُهِمر در قبل از میلاد آغاز کرده و متذکر شده که در سده 19 میلادی همه اسطوره ها به صورت غیر تاریخی درآمدند. اما امروزه پذیرفته شده که اسطوره می تواند ریشه در تاریخ داشته باشد و اساساً اسطوره باوران اسطوره را راست می پندارند. یکی از دلایل وجودی اسطوره عدم اطلاع آن مردمان از واقعیت مسئله بوده است و در واقع اسطوره ها واکنشی از ضعفهای بشر است در برابر درماندگی و ناتوانایی هایش و یا تجسمی است از احساساتی که انسانها نسبت به امور نامطلوب دارند. به عبارت دیگر آنها هنگامی که اسطوره را تکرار می کنند، آرامش می یابند و گاهی هم عقده حقارت خود را با آن تسکین می دهند. این اسطوره پژوه با اشاره به زمان پیدایش اسطوره شناسی به عنوان یک علم، اضافه کرد: شاید تنها 100 سال از عمر این دانش می گذرد و اگر تحلیل دقیقی و فراگیرنده ای از اساطیر به عمل نمی آمد و این دانش به صورت علمی مجزا به کار گرفته نمی شد، بار سنگینی بر دوش علم باستان شناسی می افتاد. هر چند امروزه اسطوره ها سترون و اسطوره باوران کم شده اند اما می توان چند اسطوره را نام برد که هنوز در زیر چرخ دنده های مدرنیسم له نشده اند. ژاله آموزگار جای اسطوره های ایرانی را در کتاب وارنر همراه با یک کتابنامه برای این دانشنامه خالی توصیف کرد و همچنین از ابوالقاسم اسماعیل پور (مترجم کتاب دانشنامه اساطیر جهان) برای ترجمه و افزودن مقاله "ژان پیر دو مناش" به کتاب - که به اسطوره های ایرانی پرداخته است - قدردانی کرد. در این نشست همچنین کتایون مزداپور - اسطوره پژوه - یکی از ویژگیهای دانشنامه اساطیر جهان را در جمع بودن تمامی اساطیر جهان از همه جا و در یک جا ذکر کرد و گفت: در این کتاب ادیان، باورها و عقاید مردم مختلف جهان در یکجا گرد آمده و این اتفاقی است که من فقط در این کتاب دیده ام. وی افزود: در ایران و در زمانی که نمی دانیم کی بوده، نوعی اسطوره زدایی بسیار عمیق شروع شد و صورت گرفت و بعد از آن است که ما دیگر مثلاً خدای بد نداریم و به جای او اهریمن یا شیطان گذاشته شد؛ داستان زادن خدایان را دیگر نداریم و این اهریمن است که با اینکه حالت انتزاعی و ذهنی دارد اما خصلت اسطوره ای ندارد. در واقع می توان گفت این آئین ها هستند که نقش اساطیر را در ایران قدیم و جدید ایفا می کنند و شاید بیشتر از 23 جشن در سال داریم که بیشتر نیایش و ستایش است. مزداپور با اشاره به پیشنهادی که مدتها پیش برای جایگزینی کلمه افسانه به جای اسطوره شد، اضافه کرد: افسانه و اسطوره تفاوتهای معنایی دارند و نمی شود این دو را به جای هم به کار برد؛ اسطوره باورهای مقدس دیگران است و در آن مولفه ای با عنوان قداست وجود دارد. امروزه خیلی از آداب و رسوم در مرز بین مقدس و نامقدس وجود دارد اما تمایز افسانه و اسطوره به همین است. ابوالقاسم اسماعیل پور مترجم کتاب دانشنامه اساطیر جهان نیز در این نشست با اشاره به درون مایه های مشترک اساطیری در جهان و نیز رابطه میان اسطوره و ادبیات، گفت: درون مایه های مشترک در اساطیر جهان یکی از مهمترین مضامین کتاب را تشکیل می دهد و انگار که انسانها تجربیات مشترک داشته اند. اسطوره و ادبیات دو روی یک سکه اند و البته در اینجا منظور ادبیات ناب مانند شعر، داستان، رمان، نمایشنامه و گونه های دیگر است نه ادبیات در معنای رشته ای علمی و آکادمیک. ادبیات ناب زاده خیال است و اسطوره هم نوعی ادبیات ناب انسانهای اولیه است زیرا ریشه در خیال دارد. وی افزود: اسطوره رویای جمعی یک ملت و یک قوم است و مانند ادبیات زاده می شود و با ادبیات هم پیوندی ناگسستنی دارد. در قرن 18 اسطوره زدایی عمیقی روی می دهد اما تاثیرگذاری اسطوره در ادبیات از قرن 19 به این طرف و با تولد مکتب رمانتیسم اوج گرفت و تاثیر آن را در ادبیات قرن بیستم هم می بینیم؛ تی اس الیوت و ازرا پاوند بزرگترین شاعران قرن 20 از اسطوره ها متاثرند. اسماعیل پور با اشاره به تاثیر اسطوره ها در ادبیات ایران گفت: در ادبیات معاصر ایران و از دوره مشروطه به بعد نوعی اسطوره زدایی صورت گرفته و این به دلیل نیازهای اجتماعی است و در واقع نویسندگان بیشتر به جنبه های رئالیستی ادبیات توجه داشته اند در حالی که ادبیات کلاسیک از اسطوره بهتر بهره می گرفته است. به همین دلیل باید گفت ادبیات معاصر ما به دلیل اینکه ریشه در اسطوره ندارد جهانی نشده و بیشتر متاثر از غرب است. وی در پایان با یادی از مهرداد بهار و احمد تفضلی دو تن از اسطوره پژوهان سالهای گذشته ایران، یادآور شد کتاب دانشنامه اساطیر جهان را به یاد مرحوم مهرداد بهار ترجمه کرده و آن را به او تقدیم می کند.