كلمات كليدي : حسابهاي درآمد ملي، توليد ناخالص ملي، توليد خالص ملي، درآمد ملي
نویسنده : احسان شریعتی نجف‌آبادی
تعریف
طی دو دهه اخیر، اقتصاد تعدادی از کشورها، خصوصاً کشورهای صنعتی از درجه پویایی بالایی برخوردار بوده و اقتصاد سایر کشورها نیز به تناسب به صورت مثبت و یا منفی تحت تأثیر این پویائی بالا قرار گرفته است. با توجه به اینکه وجود مقیاسی جهت سنجیدن وضعیت اقتصادی کشورها بیش از پیش ضروری می‌نمود لذا با تدوین یک طرح حسابداری ملی و ارائه یک مقیاس در سطح جهانی می‌توان وضعیت اقتصادی کشورها را با هم مقایسه و نسبت به اوضاع آن تصمیم‌گیری کرد و یا در مناسبات میان کشورها در آن دقت نمود.
حسابهای ملی نشان دهنده اطلاعات مربوط به اقتصاد کلان کشور است که به بررسی نمای کلی از اقتصاد کشور می‌پردازد. این نمای کلی عبارت است از:
تولید ناخالص ملی (GNP)که ارزش همۀ تولیدات کشور در یک دوره یکساله را بیان می‌کند؛
تولید خالص ملی (NNP) که همان تولید ناخالص ملی است؛ منتهی استهلاک از آن کسر می‌شود.
یکی از متغیرهایی که حسابهای ملی به آن دقت دارد درآمد ملی (NI) است که به اندازه گیری درآمد منابع اقتصادی می‌پردازد. درآمد ملی مجموع مزد، اجاره، بهره و سود را در یک دورۀ یکساله بیان می‌کند.[1]
تاریخچه
حسابهای ملی در طی مطالعات 300 ساله وارد علم اقتصاد شد. ابتداء فردی به نام ویلیام پتی William Petty در سال 1665 میلادی در انگلستان به تحقیق روی این مبحث پرداخت و بعدها توسط گریگوری کینگ Gregory king ادامه داده شد تا اینکه درآمد ملی انگلیس را در سال 1696 میلادی تخمین زدند. این روش بررسی درآمد سال، تا دهه 1930 میلادی به صورت جدی وارد عمل نشد؛ اما با ظهور نظریات کینز که لزوم دخالت بیشتر دولت و نقش پراهمیت دولت را در اقتصاد تقویت می‌کرد به صورت جدی‌تری به میدان آمد تا بتواند در مقابله با نوسانات تجاری به صورت بهتری اقدام به حل و فصل امور نماید. این رویکرد پس از جنگ جهانی دوم یک اصل شناخته شده تسریع گردید؛ که مسئولیت دولتها در حفظ تعادل اقتصادی و اشتغال کامل همراه با تأمین رشد مطلوب، تبیین می‌کرد. تا آنجا که امروزه اندازه‌گیری مستمر درآمد ملی به عنوان یکی از وظائف لاینفک دولتها شناخته می‌شود. همین امر سبب ایجاد نظام حسابهای ملی جامع در سازمانهای بین المللی گردید به گونه‌ای که سازمان ملل در سال 1953 با ارائه تعاریف و جداول حسابهای ملی را دسته‌بندی نمود که بعدها مورد تجدید نظر قرار گرفت. در نتیجه با ارائه یک روش بین المللی فراگیر به نام SNA (System of National Account) روش هماهنگی برای تمام کشورها ارائه شد. لازم به ذکر است که این روش در محدودۀ آماری کشور ما نیز به کار می‌رود.[2]
تاریخچه حسابداری ملی در ایران:
حسابهای ملی در ایران ابتداء در سال 1269 هجری شمسی توسط شخصی به نام ژرژجراد – تالبوت که مشاور ملی نخست وزیر انگلیس بود کلید خورد. وی برای بررسی عوائد حاصل از تنباکو (رژی) به ایران آمد و درآمد ملی ایران را حدود 360 میلیون تومان تخمین زد. بعد از او شخصی به نام شرف نفیسی وزیر کابینۀ فروغی و سپس سازمان ملل و بعد از آن کارشناسان اصل جهاد آمریکا اقدام به تخمین می‌کردند ولی از سال 1338 این وظیفه را اداره حسابهای اقتصادی و اداری آمار بانک مرکزی و از سال 1373 تا کنون این وظیفه را مرکز آمار ایران به عهده دارد.[3]
کارکردهای حسابهای ملی
اصول اساسی مربوط به حسابهای ملی که زمینه‌ساز و پایه تشکیل دهنده آن است از این قرارند:
أ) حسابهای ملی به گونه‌ای متغیرهای اقتصادی را دسته‌بندی کرده و جمع می‌زنند تا برای تحلیل اقتصادی مفید باشد. یعنی مخارج و درآمدهای شبیه به هم را کنار هم و مخارج متفاوت را از یکدیگر تفکیک کرده و آنرا به مخارج مصرف کننده، بنگاه اقتصادی، دولت و خارجیان دسته بندی می‌نمایند،[4] که می‌توان با آن ساختار اقتصادی جامعه را ساخت.
ب) این حسابها آن جریانی از درآمد و مخارج را اندازه‌گیری می‌کند که از تولید جاری کالاها و خدمات ناشی می‌شود.[5]
ت) این حسابها به سمت اندازه‌گیری تولید کل به عنوان یک شاخص (ولی مشخصا ناکامل) رفاه مربوط می‌شود.[6]
ث) تعیین سیاستهای اقتصادی: با اطلاع از اوضاع موجود، پیش‌بینی و تعیین هدف را در اقتصاد معین می‌کند.[7]
ج) تشخیص کمبودهای آماری و کنترل دقت آمارها.[8]
ح) تجزیه و تحلیل‌های بین‌زمانی: در دسترس بودن متغیرهای اقتصادی ملی برای چند سال متوالی امکان مقایسه آنها را در طی زمان فراهم می‌کند و می‌توان نرخ رشد سالانه اقتصادی را معلوم نمود و یا آن را برنامه‌ریزی کرد.[9]
خ) مقایسه مکانی: متغیرهای درآمد ملی کشورها را می‌توان باهم مقایسه نمود و موقعیت اقتصادی یک کشور را نسبت به کشوری دیگر سنجید.[10]