نگاهی بر روایات امام حسین (ع) (2)

كلمات كليدي : روايات امام حسين عليه السلام، چگونگي تشريع اذان، مذمت بدي و پوزش از ديگران، منع سفر بدهكار

نویسنده : سيد علي اكبر حسيني

سخن در باب عبادات و احکام مربوط به آن، بخش اعظم روایات امام حسین علیه السلام را به خود اختصاص داده است که در ذیل به مواردی از این روایات اشاره می‌شود:

4- عبادات و بیان برخی احکام آنها

1/4 بهترین عبادت

در روایتی از امام حسین علیه السلام آمده که فرمود: «جمعی خدا را از شوق بهشت می‌پرستند، این عبادت [عبادت] سوداگران است و گروهی خدا را از بیم دوزخ می‌پرستند، این عبادت [عبادت] بردگان است و عده‌ای هم خدا را از روی شکر [و قدرشناسی و شوق] می‌پرستند، این عبادت [عبادت] آزادگان و بهترین عبادت است.»[1]

2/4 وضوء

از امام حسین علیه السلام روایت شده که: «پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) هرگاه وضو می‌گرفت مقداری از آب وضو را بر پیشانی باقی می‌گذاشت تا [هنگام نماز] بر محل سجده جریان یابد.»[2]

3/4 چگونگی تشریع اذان

امام سجاد علیه السلام از پدر بزرگوارشان علیه السلام روایت کرده‌اند که ایشان فرمودند: «از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسیدند: اینکه مردم درباره‌ی تشریع اذان می‌گویند که علّت آن خوابی بود که عبدالله بن زید دید و آن را برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرد پس حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان داد که [از آن پس] اذان بگویند، آیا درست است؟

امام حسین علیه السلام در حالی که [از این حرف] برافروخته (و ناراحت) شده بود، فرمود: «وحی بر پیامبر شما نازل می‌شود و شما می‌پندارید که او اذان را از عبدالله بن زید گرفته است؟ در حالی که اذان سیمای دین شماست» سپس فرمود: از پدرم علی بن ابیطالب علیه السلام شنیدم که می‌فرمود: خداوند فرشته‌ای را به زمین فرستاد تا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را به معراج برد، سپس امام علیه السلام به تشریح داستان معراج پرداخت تا اینکه فرمود: پس خداوند فرشته‌ای را که پیش از آن وقت دیده نشده بود و پس از آن نیز دیده نشد برانگیخت پس اذان را دو به دو و اقامه را دو به دو ادا کرد. امام حسین علیه السلام چگونگی اذان را بیان نمود و سپس فرمود: جبرئیل علیه السلام به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: ای محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) برای نماز این گونه اذان بگو.»[3]

4/4 نماز

امام باقر علیه السلام فرمود: کسی که امام حسین علیه السلام را در حال نماز دیده است برای من نقل نمود که: «ایشان در یک جامه نماز می‌گزارد و امام حسین علیه السلام برای او نقل نموده که: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را دیده است که در یک لباس نماز می‌خواند.»[4]

5/4 صله رحم

حسن بن جهم از امام رضا علیه السلام روایت کرده که از آن حضرت علیه السلام شنیدم که می‌فرمود: «امام حسین علیه السلام فرمود: هر که دوست دارد اجل او به تأخیر بیفتد و عمری دراز یابد و روزیش فزونی گیرد باید صله‌ی رحم انجام دهد.»[5]

6/4 روزه

1/6/4 فواید روزه

در روایتی آمده «از امام حسین علیه السلام سؤال شد: چرا خدای سبحان روزه را بر بندگان خود واجب فرمود؟ فرمود: تا ثروتمندان درد گرسنگی را بچشند پس اضافه‌ی دارایی خویش را بر درماندگان صرف کنند.»[6]

2/6/4 افطار پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)

در روایتی دیگر از امام حسین علیه السلام نیز چنین آمده است: «هرگاه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روزه‌دار بود افطار خود را با خرما شروع می‌کرد.»[7]

7/4 حج

1/7/4 طواف وسعی

از شخصی به نام طرمّاح نقل شده که «از حسین بن علی علیه السلام شنیدم کهمی‌فرمود: در طواف خانه خدا همراه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم که باران بر ما بارید رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) رو به ما کرد و فرمود: عمل‌های خود را از سر گیرید؛ زیرا گناهان گذشته ما بخشوده شد.»[8]

از شخصی به نام عبدالرحمن بن اصبهانی نیز روایت شده که می‌گفت: «حسین بن علی علیه السلام حجّ و عمره را با هم به جا آورد؛ برای عمره خود طواف خانه‌ی خدا و سعی بین صفا و مروه را انجام داد؛ سپس ساعتی در حجر اسماعیل نشست آنگاه برخاست و برای حجّ خود هفت دور طواف و هفت دور سعی میان صفا و مروه انجام داد سپس فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) این‌گونه عمل می‌کرد.»[9]

2/7/4 حکم قطع طواف

برخی از منابع از حبیب بن مظاهر نقل کرده‌اند که: «طواف واجب خود را شروع کردم یک دور از آن را انجام داده بودم که ناگاه کسی به بینی‌ام خورد و خون از آن جاری شد؛ من از طواف خارج شدم و بینی‌ام را آب کشیدم سپس برگشتم و طواف را از سرگرفتم. جریان را برای امام حسین علیه السلام نقل نمودم فرمود: اشتباه کردی [که آن را از سر گرفته‌ای] بهتر بود بعد از بازگشت طوافت را ادامه می‌دادی سپس ادامه داده فرمود: [در عین حال] چیزی از کفّاره و ....] بر تو واجب نیست.»[10]

3/7/4 رمی جمرات

نقل شده که ابن‌عباس از امام حسین علیه السلام پرسید: ای اباعبدالله علیه السلام [فلسفه و] مقصود از سنگریزه‌هایی که به جمرات افکنده می‌شوند چیست؟ زیرا ما (مسلمانان) دیر زمانی است که پیوسته آنها را به جمرات می‌افکنیم. امام علیه السلام فرمود: «هیچ جمره‌ای نیست، مگر آنکه در زیر آن فرشته‌ای و شیطانی نهفته است؛ پس هرگاه مؤمنی رمی کند فرشته آن را می‌گیرد و به آسمان بالا می‌برد و هرگاه کافری رمی کند شیطان به او می‌گوید: به نشیمن‌گاه خود افکندی.»[11]

4/7/4 تلبیه

از عکرمه روایت شده که می‌گفت: «در خدمت امام حسین علیه السلام از مشعرالحرام رهسپار [سرزمین منی] شدیم از حضرت علیه السلام می‌شنیدم که پیوسته تلبیه می‌فرمود تا [اینکه در سرزمین منی] رمی جمره عقبه نمود؛ در این باره از ایشان پرسیدم فرمود: به همراه پدرم [علی بن ابیطالب علیه السلام] از مشعرالحرام رهسپار گشتیم پیوسته از او شنیدم که تلبیه می‌فرمود تا [در سرزمین منی] رمی جمره عقبه نمود؛ من نیز در این باره از ایشان پرسیدم فرمود: من همراه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) [از مشعرالحرام] رهسپار گشتیم پس پیوسته می‌شنیدم که تلبیه می‌فرمود تا اینکه [در سرزمین منی] رمی جمره عقبه نمود.»[12]

8/4 جهاد

در روایتی آمده که «از امام حسین علیه السلام سؤال شد: آیا جهاد مستحب است یا واجب؟ فرمود: جهاد بر چهار گونه است: دو گونه آن واجب است و سومی مستحبّی است که جز با واجب بر پا نمی‌شود و چهارمی مستحب است.

امّا یکی از آن دو جهاد واجب، جهاد شخص است با نفس [امّاره] خود، تا آن را از معصیت‌های خداوند باز دارد و این بزرگترین جهادهاست؛ و مجاهده‌ با آن کفّاری که هم مرز شما [اهل اسلام] هستند [چه به صورت دفاعی و یا در صورت فراهم بودن شرایط به صورت ابتدائی دومین جهاد] واجب است و امّا آن جهاد مستحبی که جز با واجب به پا نمی‌شود مجاهده با دشمنان می‌باشد که بر همه‌ی امّت واجب است؛ اگر همگی آن را ترک کنند عذاب به آنها می‌رسد و این عذاب عمومی همه را [از خوب و بد] فرا می‌گیرد [بنابراین نباید ترک شود] و گرنه این جهاد بر امام [بی امّت] مستحب خواهد بود [نه واجب] و حدّ این نوع جهاد آن است که امام علیه السلام همراه امّت خود به سراغ دشمنان برود و با آنان جهاد کند. و اما آن جهادی که بر همه مستحب است، تلاشی است که کسی برای به پاداشتن روشی عادلانه و نیکو و به پاداشتن سنّتی حسنه در جامعه و یا رشد و باروری و احیاء آن انجام ‌دهد؛ پس کار و تلاش در این راه از بهترین اعمال است زیرا آن، احیای سنّت [نبوی] است.» رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر که سنت حسنه‌ای را پدید آورد هم خود به پاداش آن می‌رسد و هم از پاداش تمام کسانی را که تا روز قیامت به آن عمل می‌کنند بی‌آنکه از پاداشهای آنان چیزی کاسته شود بهره‌مند می‌شود.»[13]

9/4 دعا

1/9/4 نیایش حضرت علیه السلام کنار کعبه

در برخی از منابع نقل شده که امام حسین علیه السلام در رکن حجر الأسود دامن کعبه را گرفته بود و با خداوند به مناجات برخاسته عرض می‌کرد: «ای معبود من به حقّ من که نعمتم بخشیدی و سپاسگزارم نیافتی و مبتلایم نمودی و شکیبایم ندیدی پس تو ای مهربان نه با ناسپاسی من نعمت خود را گرفتی و نه با ناشکیبایی‌ام سختی و بلای خود را پیوسته داشتی؛ آری ای محبوب دل من؛ از کریم جز بزرگواری و کرم بر نیاید.»[14]

2/9/4 دعای امام حسین علیه السلام در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)

از فردی به نام شریح نقل شده که می‌گفت «در مدینه وارد مسجد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شدم پس حسین بن علی علیه السلام را در سجده دیدم که گونه خود را به خاک گذاشته می‌گفت: «سرور من؛ آقای من؛ آیا اعضای مرا برای گرزهای آهنین دوزخ آفریده‌ای؟ آیا احشاء مرا برای نوشیدن مایع گداخته دوزخ آفریده‌ای؟ معبودا اگر مرا به گناهانم مؤاخذه فرمایی تو را به بزرگواریت بازخواست خواهم نمود و اگر مرا به همراه گنهکاران محبوس داری از محبّتی که به تو دارم آنان را آگاه خواهم ساخت؛ سرور من فرمانبرداری بندگان تو را سودی نبخشد و نافرمانی من تو را زیانی نرساند؛ پس آن را که به تو سودی نرساند به من عطا فرما و آن را که به تو زیانی نزند بر من ببخشای به راستی که تو رحم کننده‌ترین رحم کنندگانی.»[15]

3/9/4 نیایش پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)

امام سجاد علیه السلام حدیثی از امام حسین علیه السلام نقل کرده‌اند که فرمود: «در هنگام تضّرع به درگاه خداوند عادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بر این بود که دو دست مبارک خود را به همان‌گونه که بینوای درمانده با دلی شکسته و خضوع [تمام] طعاممی‌طلبد بالا می‌برد و دعا می‌فرمود.»[16]

4/9/4 در زیارت اهل قبور

از امام حسین علیه السلام نقل شده که فرمود: «هر کس به قبرستان وارد شود و بگوید: خدایا، ای پروردگار این ارواح فانی شده و اجساد تباه گشته و استخوانهای پوسیده‌ای که با ایمان به تو از دنیا رفته‌اند، اکنون از جانب خود نسیم و بوی خوش راحتی و از جانب من تحیّت و سلام بر آنان فرود آور. خداوند به شمار همه‌ی خلایق از آدم تا قیام قیامت حسنات برای او بنویسید.»[17]

10/4 امر به معروف

شیخ طوسی با سند خود نقل کرده که امام حسین علیه السلام فرمود: «برای چشم با ایمان حلال نیست که ببیند خدا معصیت می‌شود و او دگر سو را بنگرد مگر اینکه گناه را دگرگون سازد و از بین ببرد»[18]

5- داد و ستد

در روایتی از امام حسین علیه السلام آمده: «دو نفر با هم اختلاف پیدا کردند یکی از آنان به دیگری شتری فروخته بود و با او شرط کرده بود [که در زمان نحر شتر] سر و پوست این حیوان از آن او [فروشنده] باشد. اما زمانی که شتر نحر شد آنها با هم [بر سر پوست شتر و سر آن] اختلاف پیدا کردند. پس جهت حل و فصل خصومت خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام رسیدند؛ [پس از اقامه دعوا نزد حضرت علیه السلام] ایشان حکم کردند که به مقدار سر و پوست شتر، فروشنده با خریدار شریک است.»[19]

6-ازدواج

نقل شده «روزی جمعی از دوستان سیدالشهداء وارد منزل آن حضرت علیه السلام شدند آنان در منزل امام علیه السلام فرش‌ها و پرده‌های نو مشاهده کردند پس گفتند: در منزل شما چیزهایی می‌بینیم که در خانه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نبود امام علیه السلام فرمود: ما با زنانی ازدواج کردیم که عادت ما آن است که مهریه زنان را پس از ازدواج به آنها بپردازیم و چون همسران ما امکانات مالی پیدا می‌کنند برای خود لوازم خانه می‌خرند اینها به ما تعلق ندارد.»[20]

7- تقبیح گناهان

1/7 مذمت بدی و پوزش از دیگران

در روایتی از امام حسین علیه السلام آمده: «کاری مکن که از آن پوزش بخواهی زیرا مؤمن نه بد می‌کند و نه عذر می‌طلبد و منافق هر روز بد می‌کند و عذرمی‌خواهد.»[21]

2/7سوگند زیاد

از امام حسین علیه السلام روایت شده که فرمود: «از سوگند بسیار بپرهیزید زیرا قسم آدمی از چهار خصلت سرچشمه می‌گیرد: یا به سبب خواری‌ای است که در خود می‌یابد و این احساس ذلت او را بر تصدیق مردم [به وسیله قسم]برمی‌انگیزد و یا از ناتوانی در منطق است که سوگندها را پر کننده خلأها و پیوندساز سخنان بی‌ربط خود می‌کند و یا به جهت بدبینی‌ای است که از مردم نسبت به خود سراغ دارد و می‌داند که سخنش را جز با سوگند نمی‌پذیرند و یا از آن‌روست که زبان خود را بی‌اندیشه به کار می‌گیرد.»[22]

3/7 واقعیّت غیبت

نقل شده «شخصی نزد امام حسین علیه السلام از کسی غیبت کرد؛ امام علیه السلام فرمود: ای فلانی دست از غیبت بردار؛ زیرا غیبت، نان خورش سگهای دوزخ است.»[23]

8- اهتمام به حق الناس

-منع سفر بدهکار با خود

نقل شده که «امام حسین علیه السلام پیش از یکی از سفرهایش به منادی فرمان داد تا ندا دهد: کسی که بدهکاری دارد در این سفر با ما همراه نشود. مردی گفت: زن من تعهّد نموده که بدهی‌ام را بپردازد؛ حضرت علیه السلام فرمود: ضمانت زن که دستش بسته است [کاری از او بر نمی‌آید] چه ارزشی دارد؟»[24]

9-حدود

امام صادق علیه السلام به واسطه اجداد بزرگوار خود علیه السلام از امام حسین علیه السلامروایت فرمودند که: «همانا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) با سوگند و یک شاهد عادل قضاوت فرمود و علی علیه السلام (نیز) در عراق بر همین مبنا قضاوت می‌کرد.»[25]

10-دیگر موارد

1/10 ادب

نقل شده که از «امام حسین علیه السلام پرسیدند: ادب چیست؟ فرمود: «این است که از خانه‌ی خود بیرون آیی و با هیچ کس برخورد نکنی مگر آنکه او را برتر از خود ببینی.»[26]

2/10 آداب خلال و خوردن

امام رضا علیه السلام به واسطه اجداد بزرگوار خود علیه السلام از امام حسین علیه السلام نقل کرده‌اند که ایشان فرمود: «هرگاه دندانها را خلال می‌کردیم امیرمؤمنان علیه السلام به ما دستور می‌داد تا آب نیاشامیم مگر آنکه دهان خود را سه بار شسته باشیم.»[27]

3/ 10 شکر

امام حسین علیه السلام فرمود: «شکرگزاری تو برای نعمت پیشین، نعمت تازه را سبب می‌شود.»[28]

4/10 سلام

از اباعبدالله الحسین علیه السلام نقل شده که فرمود: «سلام هفتاد حسنه دارد شصت و نه حسنه از آن سلام کننده و یکی از آن جواب دهنده سلام.»[29]

5/10 پوشش

امام حسین علیه السلام فرمود: «کسی که لباس شهرت بپوشد خداوند در روز قیامت از او روی برمی‌گرداند.»[30]-[31]