حرکت اولی و ثانوی

كلمات كليدي : حركت، حركت اولي، حركت ثانوي، حركت در اعراض، اعراض مفارق، اعراض لازم، حركت در جوهر، حركت در حركت

نویسنده : حسن رضايي

حرکت در زبان فارسى به معنای جنبش، در لغت فرانسه معادل Mouvement است و معادل انگلیسی آن واژه های Movement ,Motion, Move می‌باشد. این واژه در مقابل سکون قرار دارد و از نظر قدما تعاریف گوناگون دارد.[1] مشهورترین تعریف حرکت عبارتست از نحوه وجودی که شی به واسطه آن به تدریج از قوه به سوی فعل می‌رود.[2] تدریجی بودن حرکت، یک امر بدیهی است و با کمک حس شناخته می‌شود[3] و مراد از آن این است که هر یک از حدود و اجزای فرضی وجود آن، فعلیت جزء فرضی پیشین و قوه جزء پسین می‌باشد.[4]

حرکت اولی

حرکت اولی عبارتست از حرکتی که به تبع جوهر در اعراض لازم[5] شیء روی می‌دهد و حرکت ثانوی نیز حرکتی است که در اعراض مفارق[6] روی می‌دهد.[7]

پس از اثبات وقوع حرکت در جواهر که به صورت صریح از زمان صدر المتالهین در فلسفه وارد شد، در مورد اعراضی که بر جوهر عارض می‌شوند و تغییرات در آنها گفته شده است که دو نوع تغییر در آنها وجود دارد. در اعراض لازم که ما آنها را ثابت و ساکن می‌پنداریم، چون این اعراض همراه با جوهر اشیاء ایجاد می‌شوند و موجود به یک وجود می باشند، تغییر و تحول در آنها به تبع تغییرات در جوهر می‌باشد و تحول در یکی یه معنای تحول و تغییر در دیگری است؛ زیرا اعراضی که لازمه وجود شیء هستند مانند اعراضی که لازمه ماهیت شیء هستند با جعل موضوعشان و به جعل واحد، ایجاد می‌شوند بدون آنکه میان آنها و موضوعشان جعل دیگری صورت بپذیرد، بنابراین جوهر واعراض لازم ان، موجود به یک وجود می باشند . حال اگر یکی متحول و دیگری ثابت باشد، موجود به دو وجود خواهند بود و این بر خلاف فرض است.[8] و نیز معنای تغییر و دگرگونی در موضوع، آن است که موضوع لحظه به لحظه نو می‌شود. پس آنچه در این لحظه است، غیر از آن چیزی است که در لحظه قبل بود و یا در لحظه آینده تحقق خواهد یافت و اگر این موضوع متغیر و بی‌قرار، یک وصف ثابت و برقرار داشته باشد، لازمه‌اش آن است که یک وصف آن به آن، از موضوعی به موضوع دیگر منتقل شود و چنین چیزی در صفات و اعراض شیء قابل پذیرش نیست.[9]این حرکت را در فلسفه، "حرکت اولی و نخستین" نامیده‌اند.

حرکت ثانوی

اما علاوه بر این حرکت، تغییر وتحول دیگری نیز در اعراض روی می‌دهد. در اعراض مفارق که به واسطه حرکت بر موضوعات خود عارض می‌شوند، حرکت دیگری نیز روی می‌دهد که به آن "حرکت در حرکت" و "حرکت دوم" گفته می‌شود.[10]مانند سیبی که زرد می‌شود. در این سیب علاوه بر حرکت اعراض آن که به تبع جوهر آن روی می‌دهد و گاهی به چشم نیز نمی‌آید، حرکت دیگری نیز روی می‌دهد که همان تغییر رنگ آن است و حرکتی است که بر روی حرکت نخست میان اعراض سیب روی داده است.[11]