خطبه 97 نهج البلاغه بخش 3 : ضرورت اطاعت از اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اهل بيت عليهم السّلام

موضوع خطبه 97 نهج البلاغه بخش 3

3 ضرورت اطاعت از اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اهل بيت عليهم السّلام 

متن خطبه 97 نهج البلاغه بخش 3

أصحاب رسول اللّه

انْظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدًى وَ لَنْ يُعِيدُوكُمْ فِي رَدًى فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لَا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا

ترجمه مرحوم فیض

نگاه كنيد باهل بيت پيغمبر خود (امير المؤمنين و فرزندان او) و از طريقه ايشان جدا نشده رفتارشان را پيروى كنيد كه هرگز شما را از راه راست بيرون نمى برند، و به هلاكت و گمراهى بر نمى گردانند (آنان بهترين خلق و سزاوار پيروى هستند، چنانكه در قرآن كريم س 3 ى 110 مى فرمايد: كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ، وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتابِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ، مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ يعنى شما اهل بيت محمّد و پيروانتان بهترين مردم بوده ايد كه از عالم غيب بيرون آمده برگزيده شده ايد تا امر بمعروف و نهى از منكر كرده و بخدا ايمان آوريد، و اگر اهل كتاب ايمان آورده پيروى شما نمايند براى آنها از كفر بهتر است، بعضى از ايشان ايمان آوردند و بيشترشان فاسق مانده از راه حقّ بيرون رفته ايمان نياورند. خلاصه پيروى از غير آل محمّد موجب ضلالت و گمراهى است) پس اگر ايشان (در موضوع خطبه 97 نهج البلاغه بخش 3 خلافت و يا جهاد و يا امر ديگرى در خانه) نشستند (قيام ننمودند) شما (نيز در خانه) بنشينيد (از آنان پيروى نمائيد) و اگر برخاستند (در كارى قيام نمودند) شما هم برخيزيد (آنها را يارى و همراهى كنيد) و از ايشان پيش نيفتيد (به رأى خود رفتار نكنيد) كه گمراه و سرگردان خواهيد شد، و پس نمانيد (از اوامر و نواهيشان غفلت ننمائيد) كه هلاك و بيچاره مى شويد

ترجمه مرحوم شهیدی

به خاندان پيامبرتان بنگريد، و بدان سو كه مى روند برويد،

و پى آنان را بگيريد.

كه هرگز شما را از راه رستگارى بيرون نخواهند كرد

و به هلاكتتان بازنخواهند آورد.

اگر ايستادند بايستيد،

و اگر برخاستند، برخيزيد.

بر آنها پيشى مگيريد كه گمراه مى شويد،

و از آنان پس نمانيد كه تباه مى گرديد.

ترجمه مرحوم خویی

نظر نمائيد بسوى أهل بيت پيغمبر خودتان پس لازم شويد بسمت ايشان، و متابعت نمائيد أثر ايشان را، پس هرگز خارج نمى كنند ايشان شما را از هدايت، و هرگز بر نمى گردانند ايشان شما را بضلالت و هلاكت، پس اگر باز ايستند از طلب أمري باز ايستيد شما، و اگر بايستند بأمري بايستيد شما، و پيشى نگيريد بايشان پس گمراه شويد، و پس نيفتيد از ايشان پس هلاك شويد

شرح ابن میثم

انْظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ- فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ- وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ- فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدًى- وَ لَنْ يُعِيدُوكُمْ فِي رَدًى- فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا- وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا- وَ لَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا- وَ لَا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا

اللغة

السمت: الطريقة.

المعنى

ثمّ أردف فضيلته بالأمر باعتبار أهل البيت و لزوم سمتهم و اقتفاء أثرهم، و أشاره إلى جهة وجوب اتّباعهم بكونهم يسلكون بهم سبيل الهدى لا يخرجون عنه و لا يردونهم إلى ردى الجاهليّة و الضلال القديم، و فيه ايماء إلى أنّ اتّباع غيرهم يرد إلى ذلك و قوله: فإن لبدوا: أى إن سكنوا و أحبّوا لزوم البيوت على طلب أمر الخلافة و القيام فيه فتابعوهم في ذلك فإنّ سكونهم قد يكون لمصلحة يغيب علمها عن غيرهم و إن نهضوا في ذلك فانهضوا معهم، ثمّ نهاهم عن أن يسبقوا فيضلّوا: أى إلى أمر لم يتقدّموكم فيه فإنّ متقدّم الدليل شأنه الضلال عن القصد و أن لا يتأخّروا عنهم فيهلكوا: أى لا يتأخّروا عن متابعتهم في أوامرهم و أفعالهم بالمخالفة لهم فيكونوا من الهالكين في تيه الجهل و عذاب الآخرة. و الإماميّة تخصّ ذلك بالاثنى عشر من أهل البيت عليهم السّلام.

ترجمه شرح ابن میثم

انْظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ- فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ- وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ- فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدًى- وَ لَنْ يُعِيدُوكُمْ فِي رَدًى- فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا- وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا- وَ لَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا- وَ لَا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا

لغات

سمت: طريقت راه و روش

ترجمه

بنا بر اين شما رفتار اهل بيت پيغمبر (ص) را در نظر گرفته، حركت خود را در جهت حركت اولاد پيامبرتان قرار داده و ملازم آنها شويد، و از آنها پيروى كنيد. زيرا، آنان هرگز شما را از راه راست بيرون نبرده و بهلاكت نمى رسانند.

(بنا بر اين) اگر آنان جايى درنگ كردند شما نيز درنگ كنيد و اگر آنها بر كارى اقدام كردند شما نيز اقدام كنيد (در كار امامان (ع) چون و چرا نداشته باشيد) از اهل بيت پيغمبر (ص) جلو نيفتيد كه گمراه مى شويد و از آنها عقب نمانيد كه بهلاكت مى رسيد.

شرح

امام (ع) فضيلت خود را با دستور به تبعيّت از اهل بيت و سمت گيرى در جهت آن رسول و پيروى از آن بزرگواران تكميل مى كند. دليل وجوب اطاعت از اهل بيت را سالك بودن آنها بر راه خدا، و عدم انحراف از طريق حق، دانسته است بدين توضيح كه اهل بيت مردم را دوباره به جاهليّت و گمراهى باز نمى گردانند. در اين كلام اشاره ضمنى به اين حقيقت است كه اگر مردم از غير اهل پيامبر تبعيّت كنند، به دوران جاهليّت و ضلالت باز خواهند گشت.

قوله عليه السلام: فان لبدوا:

اگر اهل بيت پيامبر از گرفتن خلافت منصرف بودند و دوست داشتند كه از توسّل بزور در قبضه كردن مقام خلافت خوددارى كرده و در خانه بنشينند، و يا اگر براى گرفتن خلافت از دست غاصبان بپا خاستند (در هر دو حال) از آنها پيروى كنيد. زيرا انزوا و سكون آنها از پذيرش خلافت براى مصلحتى است كه علم آن از ديگران مخفى است. و اگر هم قيام كردند با آنها قيام كنيد و همراه آنها باشيد.

سپس امام (ع) در همين راستا، مردم را از سبقت گرفتن بر اهل البيت نهى مى كند، زيرا جلو افتادن بر آل رسول نتيجه اش ضلالت و گمراهى است.

در انجام امور مقدم شدن بر اهل البيت روا نيست، زيرا لازمه جلو افتادن بر دليل و راهنما، گمراه شدن و راه نبردن به مقصد مى باشد.

همچنين پا پس كشيدن و عقب ماندن از آل رسول نتيجه اش هلاكت و نابودى است.

از اوامر و افعالى كه آل رسول دستور مى دهند، نبايد عقب ماند، يعنى بمخالفت آنها نبايد پرداخت، زيرا مخالفت با آل پيامبر جز سرگشتگى در وادى جهالت و عذاب آخرت و هلاكت هميشگى نتيجه اى ببار نمى آورد.

شيعه اين ويژگى را به دوازده امام اختصاص مى دهد و آنها را واجب الاطاعة و امامان بر حق مى داند.

شرح مرحوم مغنیه

انظروا أهل بيت نبيّكم فالزموا سمتهم و اتّبعوا أثرهم فلن يخرجوكم من هدى، و لن يعيدوكم في ردى. فإن لبدوا فالبدوا و إن نهضوا فانهضوا. و لا تسبقوهم فتضلّوا، و لا تتأخّروا عنهم فتهلكوا.

اللغه

السمت: الطريق.

المعنى:

(انظروا أهل بيت نبيكم فالزموا سمتهم، و اتبعوا آثارهم). لأنهم مطهرون من الرجس بنص الآية 22 من سورة الأحزاب، و هم عدل القرآن كما نطق و صرح حديث الثقلين (فلن يخرجوكم من هدى، و لكن يعيدوكم في ردى). كيف و هم هداة الخلق الى الحق، و خزنة العلم و حفظة الدين (فان لبدوا فلبدوا، و ان نهضوا فانهضوا) فإنهم أعلم منكم بمواقع الصبر و النهوض (و لا تسبقوهم) الى بيان الحق و الشريعة (فتضلوا) على نهج السبيل (و لا تتأخروا عنهم) أي عن متابعتهم (فتهلكوا) و أنتم ظالمون. و تقدم الكلام عن ذلك مرات، آخرها في الخطبة 91.

شرح منهاج البراعة خویی

أنظروا أهل بيت نبيّكم، فالزموا سمتهم، و اتّبعوا أثرهم، فلن يخرجوكم من هدى، و لن يعيدوكم في ردى، فإن لبدوا فالبدوا،و إن نهضوا فانهضوا، و لا تسبقوهم فتضلوّا، و لا تتأخّروا عنهم فتهلكوا

اللغة

(لبد) الشي ء بالأرض من باب نصر التصق بها

المعنى

ثمّ نبّه على وجوب طاعته و ملازمته فقال (انظروا أهل بيت نبيكم) أراد به نفسه الشريف و الطّيبين من أولاده الأئمة الأحد عشر (فالزموا سمتهم) أى جهتهم و طريقتهم (و اتّبعوا أثرهم) و علل وجوب الاقتداء و الايتمام لهم بقوله (فلن يخرجوكم من هدى و لن يعيدوكم في ردى) أى ردى الجاهلية و الضّلال القديم، فانّهم خير امّة اخرجت للنّاس يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر، و فيه تعريض على أنّ متابعة غيرهم توجب الخروج من الهدى و العود إلى الرّدى أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى (فان لبدوا فالبدوا) أى إن قعدوا عن طلب الخلافة أو الجهاد و لزموا البيوت فتابعوهم (و إن نهضوا فانهضوا) أى إن قاموا بالخلافة فانصروهم (و لا تسبقوهم) فيما لم يأمروكم به و لا تفعلوا ذلك (فتضلّوا) لأنّ متقدّم الدّليل شأنه الضّلال عن القصد (و لا تتأخّروا عنهم) فيما يأمرونكم به و لا تخالفوهم (فتهلكوا) لأنّ المتخلف عن الهاد يتيه عن الرشاد فلا يدرى انه هلك في أيّ واد.

شرح لاهیجی

انظروا اهل بيت نبيّكم فالزموا سمتهم و اتّبعوا اثرهم فلن يخرجوكم من هدى و لن يعيدوكم فى ردى يعنى نگاه كنيد باهل بيت پيغمبر (صلی الله علیه وآله) شما پس لازم شويد و منفكّ نگرديد طريقه ايشان را و پيروى كنيد رفتار ايشان را پس هرگز بيرون نمى برند شما را از راه راست و نمى رسانند شما را بهلاكت فان لبدوا فالبدوا و ان نهضوا فانهضوا و لا تسبقوهم فتضلّوا و لا تتاخّروا عنهم فتهلكوا يعنى پس اگر درنگ كنند در مكانى پس شما نيز درنگ نمائيد و اگر برخيزند پس شما نيز برخيزيد و پيشى مجوئيد بر ايشان پس گمراه گرديد و واپس نمايند از ايشان پس هلاك شويد

شرح ابن ابی الحدید

انْظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدًى وَ لَنْ يُعِيدُوكُمْ فِي رَدًى فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لَا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا 

السمت الطريق و لبد الشي ء بالأرض يلبد بالضم لبودا التصق بها  

شرح نهج البلاغه منظوم

انظروا أهل بيت نبيّكم فالزموا سمتهم، و اتّبعوا أثرهم، فلن يخرجوكم مّن هدى، وّ لن يّعيدوكم فى ردى، فإن لبدوا فالبدوا، و إن نّهضوا فانهضوا، و لا تسبقوهم فتضلّوا، و لا تتأخّروا عنهم فتهلكوا

ترجمه

(من و فرزندانم همواره رهرو همين راه خواهيم بود پس شما نيز) نظر باهل بيت پيغمبرتان كرده، ملازم ايشان شده، و از آنان پيروى كنيد، زيرا كه آنان هر گز شما را از راه راست بيرون نبرده، و بهلاكت نمى رسانند پس (بنا بر اين) اگر آنان جائى درنگ كردند، شما نيز درنگ كنيد، و اگر اقدام كردند، شما نيز اقدام كنيد (در هر زمانى هر يك از آنان طبق دستورى كه خداوند برايشان تعيين نموده براه راست روانند، و شما را ياراى چون و چرا نيست، كه بگوئيد چرا على حقّ خود را نگرفت، و امام حسن (ع) با معاويه صلح كرد، و امام حسين (ع) جهاد فرمود) پس از آنان پيش نيفتيد كه گمراه مى شويد و پس نمايند كه هلاك مى گرديد

نظم

• شما بر عترت و آل پيمبرببايد ديده ها دوزيد يكسر
• بهر راهى كه آنان پا نهادندبهر مركز كه آنان ايستادند
• شما بايد كه در آن ره ملازمشويد و پيرويشان هست لازم
• كه تا خارج ز بيغوله غوايت شويد آئيد در راه هدايت
• درنگ آرند اگر اندر مكانىدرنگ آريد آنجا بى توانى
• و گر از مركزى كردند نهضت ز پى بايد شما را كرد ركضت
• پس و پيشى اگر ز آنان بجوئيدهلاك و گمرهى را راه پوئيد