آداب احترام به واردان در مجالس
قال الله تعالی: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا» مجادله/11.
در قرآن مجید کرارا در کنار مسائل مهم، به آداب معاشرت از جمله آداب اسلامى مجالس اشاراتى شده است: آداب تحیت و ورود به مجلس، آداب دعوت به طعام، آداب سخن گفتن با پیامبر(ص) و آداب جا دادن به تازه‌واردان به خصوص افراد با فضیلت و پیشگام در ایمان و علم. این بیان به خوبى نشان مى‌دهد که قرآن براى هر موضوعى در جاى خود اهمیت و ارزش ویژه‌ای قائل است و هرگز اجازه نمى‌دهد آداب انسانى به‌خاطر بى‌اعتنایى افراد زیر پا گذارده شود.
قرآن کریم خطاب به مؤمنان می‌فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ...»[1]
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هنگامى که به شما گفته شود مجلس را وسعت بخشید (و به تازه واردها جا دهید) وسعت بخشید، خداوند (بهشت را) براى شما وسعت مى‌بخشد...»
یکى از آداب مجلس این است که وقتى تازه واردى داخل مى‌شود، حاضران جمع و جورتر بنشینند و براى او جا باز کنند؛ مبادا شخص تازه وارد سرگردان، و احیانا خسته و شرمنده شود. این موضوع یکى از وسائل تحکیم پیوندهاى محبت و دوستى است؛ چون گاهى مجلس آن چنان مملو است که بدون برخاستن بعضى، جا براى دیگران پیدا نمى‌شود و یا اگر جایى پیدا شود، مناسب حال آنها نیست؛ لذا در ادامه‌ی آیه مى‌افزاید:
«وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا...»[2]
« و هنگامى که به شما گفته شود برخیزید، برخیزید...»
به این معنا که هنگام برخاستن علت‌جویی نکنید و ناراحت نشوید؛ چرا که گاهی تازه‌واردها از شما براى نشستن سزاوارترند؛ به خاطر خستگى مفرط، کهولت سن، یا به دلیل احترام خاصى که دارند و جهات دیگر. اینجاست که باید حاضران ایثار کنند و این ادب اسلامى را رعایت نمایند. همان‌طورکه در شأن نزول آیه مطرح شده، پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) به جمعى از کسانى که نزدیک او نشسته بودند دستور داد جاى خود را به جمعى از تازه‌واردان بدهند که از مجاهدان جنگ بدر بودند و از نظر علم و فضیلت بر دیگران برترى داشتند.
اشاره‌ی قرآن به اینست که اطاعت از این دستورات، رسیدن به یک هدف مقدس الهى و احترام به پیشگامان در ایمان و علم بوده است؛ پس اینکه گروهى این آداب را با طیب خاطر و از صمیم دل انجام مى‌دهند و گروهی دیگر با کراهت و ناخشنودى و یا براى ریا و تظاهر، در پایان آیه مى‌افزاید: «خداوند به آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.»
در کتب احادیث نیز صدها روایت درباره‌ی آداب معاشرت با دیگران از پیامبر گرامی اسلام و ائمه‌ی معصومین: نقل شده و نشان مى‌دهد که اسلام تا چه حد در این مسائل حساس، باریک‌بین و حتى سختگیر است. طرز نشستن، سخن گفتن، تبسم کردن، مزاح نمودن، اطعام کردن، نامه نوشتن، نگاه کردن به دوستان و... از جمله نکته‌های ریز و حساسی است که در روایات مورد توجه قرار گرفته و دستورهایى در هر زمینه داده شده است.[3]
امام صادق(ع) از امیر مؤمنان على(ع) نقل می‌کنند که فرمودند:
«لِیَجْتَمِعْ فِی قَلْبِکَ الِافْتِقَارُ إِلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِغْنَاءُ عَنْهُمْ یَکُونُ افْتِقَارُکَ إِلَیْهِمْ فِی لِینِ کَلَامِکَ وَ حُسْنِ سِیرَتِکَ وَ یَکُونُ اسْتِغْنَاؤُکَ عَنْهُمْ فِی نَزَاهَةِ عِرْضِکَ وَ بَقَاءِ عِزِّک»[4]
«باید در قلب تو نیاز به مردم و بى نیازى از آنها جمع باشد نیازت در نرمى سخن، و حسن سلوک تجلى کند، و بى‌نیازیت در حفظ آبرو و عزت نفس.»