كلمات كليدي : نگرش، مقياس هاي نگرش، آزمون نگرش، نظرسنجي، رفتار كلامي، رفتار غيركلامي، روان سنجي
نویسنده : سلمان نعمتي
نگرش فرد نسبت به یک موضوع، مستقیما قابل مشاهده نیست. به همین دلیل می‌گویند که، ساخت نگرش فرضی است. منظور از فرضی بودن نگرش این است که وجود آن از روی مشاهده رفتارهایی که آن را تأیید می‌کنند، استنباط می‌شود. بدین صورت که یک رشته باورهای ارزشی مربوط به یک موضوع معین در اختیار فردی گذارده و نظر او را در مورد آنها می‌پرسند. آنچه مقیاس نگرش‌سنج نامیده می‌شود همین سری باورهاست که فرد به آنها پاسخ می‌دهد. با به دست آوردن جمع کل پاسخ‌ها یا ارزش آنها، معلوم می‌شود که نگرش فرد نسبت به موضوع مورد نظر تا چه اندازه مثبت یا منفی است.[1] در واقع آزمون‌های نگرش، تعدادی پرسش یا اظهار نظر درباره موضوعی است که فرد به آنها پاسخ می‌دهد و از روی الگوی این پاسخ‌ها می‌توان به استنتاج از نگرش‌های فرد پرداخت.[2]
تاریخچه و تبارشناسی
ارزیابی نظرها و نگرش‌ها اصولا نخستین بار به عنوان مساله‌ای در روان‌شناسی اجتماعی مطرح شد. نگرش فرد نسبت به گروه‌های مختلف به وضوح تلویحاتی از لحاظ روابط گروهی او دارد. به همین سیاق ارزیابی و پیش‌بینی نظرات عامه مردم در زمینه انواع مسائل، مؤسسات و شیوه‌های کار، هم از نظر روان‌شناسان اجتماعی و هم از نظر مدیران، سیاست‌مداران و سایر مسئولان اجرایی حایز اهمیت است.[3]
انواع پرسش‌های نگرشی
پرسش‌های نگرشی دو نوعند: نوع اول که زیاد رایج است و جنبه شناختی و احساسی نگرش را می‌سنجد، جمله‌ای است که مطلبی را(مثبت یا منفی) درباره موضوع نگرش بیان می‌کند و آزمودنی باید موافقت یا مخالفت خود را با آن ابراز دارد. نوع دوم که کمتر از آن استفاده می‌شود، رفتار فرد را در موقعیت معینی بررسی می‌کند. در اینجا از آزمودنی خواسته می‌شود که معلوم کند در چنان شرایطی آیا همان رفتار از او سر می‌زند یا نه.[4]
روش‌های اندازه‌گیری نگرش
برای اندازه‌گیری نگرش‌ها از روش‌ها و فنون متعددی بهره‌گیری می‌شود که مهمترین آنها عبارتند از: انواع مقیاس‌ها، مصاحبه زمینه‌یاب، فنون پوشیده، روش‌های فیزیولوژیایی و مشاهدات رفتاری.[5]
مقیاس‌های نگرش
این نوع مقیاس‌ها از نوع ابزار مداد – کاغذی و مبتنی بر شیوه خودسنجی است که برای اندازه‌گیری جهت و شدت نگرش افراد، مورد استفاده قرار می‌گیرند.[6] یک مقیاس نگرش شامل سؤال یا جمله‌ای است که آزمودنی باید پاسخ خود را به صورت موافق یا مخالف یا صادق بودن آن جمله در مورد خود مشخص کند.[7] مهمترین مقیاس‌های نگرش عبارتند از:
· مقیاس فاصله‌های یکسان‌نما یا تورستون[8]
· مقیاس آمادگی برای عمل
· مقیاس مجموع درجه‌بندی یا لیکرت[9]
· مقیاس فاصله اجتماعی یا بوگاردوس[10]
· مقیاس تراکمی یا گاتمن.
تفاوت نظرسنجی و مقیاس نگرش
ویژگی خاص نظرسنجی این است که در آن با پرسش‌های ویژه‌ای سروکار داریم که لزومی ندارد بین آنها رابطه‌ای وجود داشته باشد. در این موارد به جای آنکه بر مبنای پاسخ‌های فرد یک نمره کل محاسبه شود، پاسخ‌های هر سؤال به طور جداگانه مورد توجه قرار می‌گیرد. ولی در مقیاس‌های نگرش معمولا یک نمره کل به دست می‌آید که نمودار جهت و درجه شدت نگرش فرد نسبت به یک موضوع است.[11]
کاربردها
هم نظرسنجی‌ها و هم مقیاس‌های نگرش به صورت وسیعی برای مقاصد مختلف به کار رفته‌اند که نمونه مشهور آن را در سنجش افکار عمومی می‌بینیم. علاوه بر پیش‌بینی نتایج انتخابات که توسط بنگاه‌های نظرسنجی تجارتی انجام می‌شود، روش نظرسنجی به‌طور منظم در بررسی مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی که مورد توجه عامه مردم هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین اندازه‌گیری نگرش‌ها و روحیه کارکنان از کاربردهای مهم این آزمون‌ها است. با استفاده از این روش‌ها می‌توان درجه کارآمدی دوره تحصیلی یا کارورزی را بررسی کرد.[12]
مسائل روش‌شناختی
سنجش نگرش‌ها، هم دشوار است و هم بحث‌انگیز. به نظر اغلب محققان، جای تردید است که نظرات شفاهی، نمودار نگرش واقعی باشند. این مساله تا حدودی به رابطه رفتار کلامی با رفتار غیرکلامی یا قابل مشاهده اشاره دارد. به عبارت دیگر مساله این است که، آیا عمل شخص با بیان او یا با نمره او در مقیاس نگرش مطابقت دارد یا نه. عدم توافق نگرش‌های کلامی و رفتار قابل مشاهده در بسیاری از بررسی‌ها مورد توجه قرار گرفته است. به علاوه محققان یادآور شده‌اند که رفتار قابل مشاهده نیز همیشه نمودار راستین نگرش نیست.[13]
اعتبار
مقیاس‌های نگرش و نظرسنجی را می‌توان با استفاده از ملاک‌های مختلفی اعتباریابی کرد که از آن جمله، عضویت در گروه‌های شناخته‌شده، ارزیابی آشنایان نزدیک و داده‌های زیست‌نامه‌ای که از طریق مصاحبه‌های تحلیلی یا موردپژوهی به دست آمده‌اند است. اما محققان، به علت مشکلات عملی دسترسی به این قبیل داده‌های ملاک، اغلب به راه‌‌حل‌های تصنعی رایج متوسل شده‌اند؛ مثلا تعیین اعتبار با توجه به همسانی درونی و یا همبستگی مقیاس با سایر مقیاس‌های نگرش.[14]