توبه و استغفار

قال امیرالمؤمنین(ع): «تَعَطَّرُوا بِالإستغفارِ لا تَفضَحکُم رَوائِحُ الذُّنوُبِ» (بحارالانوار ،ج6، ص22، باب20)

توبه اگر به شخص گنهکاری نسبت داده شود، به‌معنای بازگشت از گناه و اگر (همچنا‌که در قرآن و روایات بارها آمده) به خدا نسبت داده شود، در این صورت، به‌معنای بازگشت به رحمت است. یعنی همان رحمتی که به‌خاطر ارتکاب گناه، از گنهکار سلب شده بود، پس از توبه و بندگی خداوند، به او باز می‌گردد؛ به‌همین دلیل، یکی از نام‌های خداوند، توّاب یعنی بسیار بازگشت‌کننده به رحمت یا بسیار توبه‌پذیر است.[1]

وقتی که انسان بر اثر غفلت و نادانی و یا طغیان غرائز و هوای نفس، دچار گناه شد، باید خیلی زود، خود را در معرض رحمت الهی قرار دهد، از او آمرزش بخواهد و با آب توبه و استغفار، دل و جان خود را شستشو دهد؛ که سهل انگاری و امروز و فردا کردن در امر توبه، خود گناه دیگر و دلیل بر سرکشی بیشتر خواهد بود. آن‌چه از آیات قرآن استفاده می‌شود، این است که توبه به دو شرط پذیرفته می‌شود.

1. گناه بر اثر جهل و نادانی واقع شده باشد؛ نه با انگیزه کفر و طغیان.

2. انسان پس از ارتکاب گناه، بلافاصله پشیمان شود و هرچه زودتر توبه کند.

خداوند در این باره می‌فرماید:

«إنّما التّوبهُ علی اللهِ الذینَ یَعملُونَ السُّوءَ بِجهالهٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قریبٍ فاولئکَ یَتُوبُ اللهُ علیهِم و کان اللهُ علیماً حکیماً»[2]

جز این نیست که توبه از آنِ کسانى است که به نادانى، مرتکب کارى زشت مى‌شوند و زود توبه مى‌کنند. خدا توبه اینان را مى‌پذیرد و خدا دانا و حکیم است.[3]

اینکه خداوند برای توبه و استغفار عجله را شرط می‌داند، به‌خاطر اثر سوئی است که گناه بر جان و روح انسان دارد و او را از خداوند دور می‌کند؛ به‌همین خاطر در روایات بر این نکته تاکید شده که اگر خدای ناکرده از انسان، گناهی سر زد، با استغفار خود را معطّر سازید، تا گناهان، شما را رسوا نسازند. گاهی اوقات، برخی افراد، بر اثر کوتاهی در نظافت، کمی عطر به لباس خود می‌زنند؛ تا دیگران متوجه نشده و مورد اذیّت و آزار واقع نشوند؛ و شرمنده آنان نیز نشوند. گناه نیز انسان را بدبو می‌کند؛ به‌همین خاطر، تا انسان مرتکب گناهی شد، باید سریع با توبه و استغفار، خود را معطّر سازد؛ تا بوی بد گناهان او را رسوا نسازد و با توبه و استغفار خویش، خود را به خدا نزدیک سازد و خدا را از خود خوشنود کند.

[1]. مکارم شیرازی ، ناصر؛ اخلاق در قرآن، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ سوم، 1381، ج1، ص219.
[2]. نساء/17.
[3]. مهدوی کنی، محمدرضا؛ نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372، چاپ دوم، ص313.