مکان اعتکاف
40- اعتکاف تنها در مسجد صحیح است ، بنابراین اگر کسى در خانه خود یا در تکیه، یا حسینیه یا در حرم معتکف شود صحیح نیست و ازمساجد نیز تنها در این مساجد، اعتکاف صحیح است .
* مسجد الحرام
* مسجد النبى (ص)
* مسجد جامع کوفه
* مسجد بصره (در روایتى آمده است ، اعتکاف تنها در مساجدى صحیح است که پیامبر یا وصى پیامبر در آن نماز جماعت خوانده باشد و در دو مسجد اول پیامبر (ص) و حضرت على (ع) و در دو مسجد دیگر حضرت على (ع) نماز جماعت خوانده‌اند و اعتکاف در مسجد جامع نیز در برخى روایات دیگر آمده است (وسائل الشیعه، ج 7، ص 406).)
* و به قصد رجاء مى توان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد.(به قصد رجاء ؛ یعنى به نیت مطلوب بودن و به امید پاداش و ثواب.)( آیات عظام ، خوئى، گلپایگانى ، اراکى ، سیستانى ، صافى، مکارم: اعتکاف در مسجد جامع نیز صحیح است هر چند احتیاط آن است که در یکى از آن چهار مسجد معتکف شود.)
41- در این مسأله فرقى بین مردان و زنان نیست، بنابراین اگر دختران و بانوان بخواهند معتکف شوند، باید در یکى از همین مساجد باشد.
42- س: آیا اعتکاف در غیر مساجد جامع؛ مثل نماز خانه دانشگاه‌ها رجاءاً اشکال دارد یا نه؟ در صورت صحت، آیا احکام اعتکاف؛ از قبیل ترک محرمات جارى مى‌شود یا خیر؟
آیت الله خامنه‌اى: رجاءاً اشکالى ندارد.
آیت الله بهجت : ظاهراً جایز نیست و احکام اعتکاف را ندارد.
آیت الله فاضل:اعتکاف در مسجد جامع رجاءاً صحیح است و در غیر از مساجد جامع جایز نیست.
آیت الله سیستانى : مشروع نیست و احکام آن را ندارد.
آیت الله مکارم : اعتکاف باید فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است که قشرهاى مختلف شهر در آن شرکت کنند.
آیت الله تبریزى : اعتکاف باید در مسجد جامع شهر باشد و اعتکاف در غیر مساجد جامع صحیح نیست.
43- س : آیا انسان مى‌تواند نذر کند که در شهر دیگرى معتکف شود؟
آیت الله تبریزى : مانعى ندارد، باید روزه‌اش در آنجا صحیح باشد و نذر اعتکاف در شهر دیگر، نذر روزه نیست.
44- اگر در یک شهر، دو یا چند مسجد جامع وجود داشته باشد، در هر کدام که بخواهد مى‌تواند معتکف شود.
45- اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتکاف خود مشخص کند، چنین قصدى لغو است ، و لازم نیست حتماً در آنجا معتکف شود.
46- اگر معتکف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتکاف او باطل است. چون توقف او در مسجد ، حرام است. (آیت الله خویى: هر چه با حال جنابت در مسجد توقف کند، جزء اعتکاف نیست. )
47- اگر جاى شخص دیگرى را غصب کند، یا عمداً بر فرش غصبى بنشیند، هر چند گناه کرده است ولى اعتکافش باطل نیست . (آیات عظام گلپایگانى ، اراکى، صافى: بنابراحتیاط واجب اعتکافش باطل است .
آیت الله خویى: اگر جاى کسى را غصب کند اعتکافش اشکال دارد ولى اگر بر فرش غصبى بنشیند اعتکاف باطل نیست.
آیت الله مکارم: به احتیاط واجب، اعتکافش باطل نیست. )
48- اگر کسى از روى فراموشى یا جهل به مسأله ، بر فرش غصبى بنشیند، اعتکاف باطل نیست.
49- س : اگر جاى کسى را که معتکف بوده غصب کند، فرموده‌اند اعتکاف او باطل است، حال اگر جاهل بود یا عامد بود و حال پشیمان شده و جاى خود را عوض کند، اعتکاف او صحیح است یا خیر؟ در صورت عمد آیا کفّاره دارد یا خیر؟
آیت الله بهجت: در فرض مذکور اعتکاف او صحیح است و در صورت بطلان کفاره ندارد.
آیت الله خامنه‌اى: اعتکاف صحیح است و کفاره هم ندارد.
آیت الله سیستانى: عمداً هم اگر باشد اعتکاف صحیح است.
آیت الله فاضل: على اى حال اعتکاف صحیح است.
آیت الله مکارم : اگر جاهل به موضوع باشد، اعتکافش صحیح است ولى اگر غصب بودن را مى‌دانسته و حکم اعتکاف را نمى‌دانسته ، اعتکاف او صحیح نیست و توبه در اینجا مشکل را حل نمى‌کند.
آیت الله تبریزى : چنانچه غافل بوده ، اعتکافش صحیح است و اگر جاهل متردد بوده یا عامد بوده اعتکافش صحیح نیست. لکن کفاره ندارد.
50- س : اگر کسى را که زودتر از او در مسجد رفته، بیرون کند و جایش را بگیرد، اعتکافش صحیح است یانه؟
آیت الله صافى گلپایگانى: بنابر احتیاط ، اعتکاف او باطل مى‌شود، باید اگر اتمام اعتکاف بر او واجب شده، آن را تمام نماید و اگر اعاده آن، واجب است، پس از اتمام اعاده نماید.
آیت الله بهجت: اگر مکان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتکافش باطل است.
آیت الله مکارم : خالى از اشکال نیست.
آیت الله فاضل: بلى اعتکاف او صحیح است و بطلان آن محل منع است.
51- س : آیا گذاشتن وسائل یا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مى‌شود؟
آیت الله مکارم:هرگاه به موقع در مسجد حضور یابند بعید نیست موجب حق سبق باشد.
آیت الله بهجت: مى‌شود.
تعریف مسجد جامع
52- س: تعریف مسجد جامع چیست؟
آیت الله گلپایگانى: مسجد جامع مسجدى است که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد.
آیت الله خامنه‌اى : مسجدى که براى اجتماع زیادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى یا اهالى محله‌اى نداشته باشد؟
53- س: مسجد جامعى در شهرى ساخته شده ، بعد از آن ، مسجد بسیارى بزرگترى ساخته شده و آن نیز مسجد جامع معروف گشته، کدامیک از این دو مسجد، شرعاً مسجد جامع مى‌باشد،و ملاک در تعیین مسجد جامع چیست ، با توجه به اینکه گاهى در این مسجد نمازجمعه خوانده مى‌شود و گاهى در آن و حکم اعتکاف در این دو مسجد چیست؟
آیت الله خویى: در صدق جامع بودن مسجد شرط نیست که تنها یک مسجد باشد، پس تعدد مسجد جامع در یک شهر ضررى نمى‌زند و اعتکاف درهر دو صحیح است، اگر جامع نامیده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد.
54- جامع بودن مسجد را از این راهها مى‌توان فهمید: (نظر آیت الله صافى در این مسأله به دست نیامد.)
* خود انسان یقین کند.
* به طورى بین مردم مشهور باشد که جامع بودن آن معلوم شود. ( آیت الله سیستانى : یا اطمینان حاصل شود. )
* دو نفر عادل بگویند. ( آیات عظام خویى ، فاضل، مکارم: یک نفر عادل هم بگوید کفایت مى‌کند.)
* و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند، با حکم حاکم نیز معلوم مى‌شود. ( آیت الله گلپایگانى ، آیت الله اراکى: به هر حال ، حکم حاکم کفایت مى‌کند. آیت الله مکارم: حکم حاکم بنابراحتیاط واجب کافى نیست. )
55- اگر انسان در جایى به اعتقاد اینکه مسجد جامع است معتکف شود، بعداً معلوم شود مسجد نیست (مثلاً تکیه یا حسینیه است) یا مسجد جامع نیست، اعتکاف باطل است .
حدود مسجد
56- پشت بام و سرداب و محراب مسجد، و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مى‌آید ، مگر آنکه بدانیم؛ جزو مسجد نیست .
( آیت الله سیستانى : در صورتى که نشانه‌اى بر اینکه جزء مسجد است وجود داشته باشد حکم مسجد را دارد.
آیت الله صافى : افزوده‌هاى مسجد ، تا معلوم نشود جزء مسجد است حکم مسجد را ندارد. ) (در صورت شک ، چنین جاهایى ، حکم مسجد را دارد)
57- به جز سه مکانى که در مسأله قبل گفته شد، جایى را که انسان نداند جزو مسجد است یا از متعلقات آن، (مثل حیاط مسجد) حکم مسجد را ندارد و اعتکاف در آنجا صحیح نیست.
( آیت الله سیستانى : اگر نشانه‌اى بر مسجد بودن آن وجود نداشته باشد.
آیت الله مکارم: مگر آنکه ظاهر حال دلالت داشته باشد که جزو مسجد است .)
58- س : مسجدى که علاوه بر شبستان ، داراى حیاط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مى‌خوانند ، آیا احکام مسجد بر آنها جارى است یا نه، و در صورتى که قصد بانى معلوم نباشد، ساختن مستراح و امثال آن در یک طرف آن صحن چه صورت دارد، دلیل و قرینه بر عدم مسجدیت لازم است یا نه؟
آیت الله گلپایگانى : با شک در آنکه صحن را جزء مسجد قرار داده، اگر اماره‌اى بر مسجد بودن نباشد، محکوم( اماره = نشانه، علامت.) به مسجدیت نیست، و اماره بر عدم ، لازم نیست.
اعتکاف در دو مسجد
59- یک اعتکاف باید در یک مسجد باشد، پس اعتکاف در دو مسجد که بخشى از وقت را در یکى و بخشى از آن را در دیگرى بماند صحیح نیست، خواه آن دو مسجد، متصل به هم باشند یا جداى از هم، آرى اگر به گونه‌اى(آیت الله مکارم : اعتکاف در دو مسجد متصل به هم اشکال ندارد. ) وصل به یکدیگر باشد، که یک مسجد شمرده شود، صحیح است .
60- اگر در مسجد معتکف شود ولى مانعى از ادامه ماندن در آن مسجد پیش آید، اعتکاف باطل است و( آیت الله مکارم : اعتکاف باطل نیست و ادامه آن را در مسجد دیگرى به پایان ببرد.) چنانچه آن اعتکاف، واجب باشد، باید در مسجدى دیگر و اگر مانع برطرف شد، در همان مسجد، بار دیگر معتکف شود، یاقضا کند.
61- اعتکافى را که به سبب پیش آمدن مانع به هم خورده است، نمى‌توان پس از آنکه مانع برطرف شد، ادامه دهد . چه در آن مسجد یا مسجد دیگر ، بنابراین اگر پس از یک روز اعتکاف در مسجد، مانع پیش آمد، نمى‌تواند(آیت الله مکارم : به حاشیه مسأله قبل مراجعه شود.) به مسجد دیگرى برود و بقیه ایام را در آن مسجد بماند، یا بعد از آنکه مانع برطرف شد، برگردد و بقیه را در همان مسجد بماند.