عشای ربانی(نان و شراب) the mass

كلمات كليدي : مسيحيت، نان و شراب، عهد عتيق، عهد جديد.

نویسنده : حبيب عباسي

مقدمه

نان شراب به عنوان یکی از ارکان اجزای اصلی عمل عشای ربانی دارای مفهوم خاصی در مسیحیت می‌ باشد.

به آیین عشای ربانی[1]، شام خداوند[2]، شکستن نان، مجلس سپاسگزاری شراکت هم اطلاق شده است. این عمل نماد حلول تجسد الهی قلمداد می‌‌شود. در اناجیل روایت شده است که عیسی(ع) در آخرین شب حیات خود که شب عید فِصح یهودیان بود به اتفاق شاگردان به سنت کتاب مقدس شام دسته جمعی (شام آخر) را صرف کردند.[3]

تاریخچه 

ابتدا به اصل ماجرای عشای ربانی آنگونه که در کتاب مقدس آمده است سپس به تحلیل آن می‌ پردازیم:

پس در روز او‌ّل عید فطیر شاگردان نزد عیسی آمده گفتند: “کجا می‌خواهی فصح را آماده کنیم تا بخوری؟” گفت: “به شهر نزد فلان کس رفته بدو گویید: ”استاد می‌گوید وقت من نزدیک شد فصح را در خانة تو با شاگردان خود صرف می‌‌نمایم. شاگردان چنانکه عیسی ایشانرا امر فرمود کردند فصح را مهیا ساختند.

چون وقت شام رسید با آن دوازده بنشست وقتی که ایشان غذا می‌خوردند او گفت: “هر آینه به شما می‌گویم که یکی از شما مرا تسلیم می‌کند!” پس بغایت غمگین شده هر یک از ایشان به وی سخن آغاز کردند که “ای سرور آیا من آنم؟” او در جواب گفت: “آنکه دست با من در قاب فرو برد همان کس مرا تسلیم نماید! هر آینه پسر انسان به همانطور که دربارة او مکتوب است رحلت می‌کند. لیکن وای برآنکسی که پسر انسان بدست او تسلیم شود! آن شخص را بهتر بودی که تولّد نیافتی!” یهودا که تسلیم کنندة وی بود به جواب گفت: “ای استاد آیا من آنم؟” به وی گفت: “تو خود گفتی!” چون ایشان غذا می‌خوردند عیسی نان را گرفته برکت داد پاره کرده به شاگردان داد گفت: “بگیرید بخورید این است بدن من.” پیاله را گرفته شکر نمود بدیشان داده گفت: “همة شما از این بنوشید. زیرا که این است خون من در عهد جدید که در راه بسیاری بجهت آمرزش گناهان ریخته می‌شود. اما به به شما می‌گویم که بعد از این از میوة مو دیگر نخواهم نوشید تا روزی که آنرا با شما در ملکوت پدر خود تازه آشامم.”[4]

عیسی بدیشان گفت: “من نان حیات هستم. کسی که نزد من آید هرگز گرسنه نشود هر که به من ایمان آرد هرگز تشنه نگردد. لیکن به شما گفتم که مرا هم دیدید ایمان نیاوردید. هر آنچه پدر به من عطا کند به جانب من آید هر که به جانب من آید او را بیرون نخواهم نمود. زیرا از آسمان نزول کردم نه تا به ارادة خود عمل کنم بلکه به ارادة فرستندة خود ارادة پدری که مرا فرستاد. این است که از آنچه به من عطا کرد چیزی تلف نکنم بلکه در روز بازپسین آنرا برخیزانم ارادة فرستندة من این است که هر که پسر را دید بدو ایمان آورد حیات جاودانی داشته باشد من در روز بازپسین او را خواهم برخیزانید.”

پس یهودیان دربارة او همهمه کردند. زیرا گفته بود: “من هستم آن نانی که از آسمان نازل شد گفتند: “آیا این عیسی پسر یوسف نیست که ما پدر مادر او را می‌شناسیم؟ پس چگونه می‌گوید از آسمان نازل شدم؟”عیسی در جواب ایشان گفت: “با یکدیگر همهمه مکنید. کسی نمی‌تواند نزد من آید مگر آنکه پدری که مرا فرستاد او را جذب کند من در روز بازپسین او را خواهم برخیزانید. در انبیا مکتوب است که همه از یَهُوَه تعلیم خواهند یافت. پس هر که از پدر شنید تعلیم یافت نزد من می‌‌آید نه اینکه کسی پدر را دیده باشد جز آن کسی که از جانب خداست او پدر را دیده است. آمین آمین به شما می‌گویم هر که به من ایمان آرد حیات جاودانی دارد. من نان حیات هستم. پدران شما در بیابان من‌ّ را خوردند مردند. این نانی است که از آسمان نازل شد تا هر که از آن بخورد نمیرد. من هستم آن نان زنده که از آسمان نازل شد. اگر کسی از این نان بخورد تا به ابد زنده خواهد ماند نانی که من عطا می‌کنم جسم من است که آنرا بجهت حیات جهان می‌‌بخشم.”

پس یهودیان با یکدیگر مخاصمه کرده می‌گفتند: “چگونه این شخص می‌تواند جسد خود را به ما دهد تا بخوریم؟ ”عیسی بدیشان گفت: “آمین آمین به شما می‌گویم اگر جسد پسر انسانرا نخورید خون او را ننوشید در خود حیات ندارید هر که جسد مرا خورد خون مرا نوشید حیات جاودانی دارد من در روز آخر او را خواهم برخیزانید. زیرا که جسد من خوردنی حقیقی خون من آشامی‌دنی حقیقی است. پس هرکه جسد مرا می‌‌خور‌َد خون مرا می‌‌نوشد در من می‌‌ماند من در او. چنانکه پدرِ زنده مرا فرستاد من به پدر زنده هستم همچنین کسی که مرا بخور‌َد او نیز به من زنده می‌شود. این است نانی که از آسمان نازل شد نه همچنان که پدران شما من‌ّ را خوردند مردند بلکه هر که این نان را بخورد تا به ابد زنده مانَد.” این سخن را وقتیکه در کفرناحوم تعلیم می‌داد در کنیسه گفت.[5]

عشای ربانی در دید فرد مسیحی، تنها «یکی از اسرار هفتگانه» نیست بلکه این عمل یکی از مسائل اساسی ایمان شعائر عبادی مسیحیت است. مسیحیان هنگامی‌ که در این مراسم شرکت می‌‌کنند باور دارند که مسیح با جسم خود نزد آنان حاضر می‌‌شود. همچنین باور دارند همان طور که عهد خدا با قوم یهود توسط خون قربانیها بر کوه سینا استوار گردید به همان ترتیب عهد جدید بین خدا بشریت به وسیله خون عیسی مسیح محکم استوار شد.[6]

کلمه سرّ عبارت است از حادثه قابل مشاهده محسوسی که ضمن آن، خدا فیض نجات خود را عطا می‌ کند به دیگر سخن، نشانه پیدایی است برای عمل ناپیدایی که خدای متعال به آن می‌ پردازد.

از دیدگاه مسیحیان، کلیسا یا جامعه مسیحیت در جهان، نشانه چیزی است که خدا به وسیله عیسای انسان محقق ساخته پیوسته آن را در راه انسانها محقق خواهد ساخت. کارهای غیر آشکار مسیح در زندگی کلیسایی به وسیله اسرار آشکار می‌‌شود. به دیگر سخن هنگامی‌ که یک مسیحی در مراسم مربوط به یکی از اسرار شرکت می‌‌کند ایمان دارد که با این عمل به ملاقات مسیح که از مرگ برخاسته فیض خدای نجات بخش را به وی بخشیده می‌‌رود.[7]

این شام دسته جمعی در اناجیل به دو شکل توجیه می‌‌گردد. در اناجیل همگون، عیسی به نشان همبستگی خویش با شاگردانش نانی را که در سفره بود پاره می‌‌کند به شاگردان می‌‌دهد می‌‌گوید: «این بدن من است که برای شما تسلیم می‌‌شود، این کار را به یادبود من انجام دهید». به همین ترتیب بعد از شام پیاله‌ای از شراب را به آنان می‌‌دهد می‌‌گوید: «با خون خود که برای شما ریخته می‌‌شود پیمان تازه‌ای بستم این نشان آن است.»[8] [9]

در انجیل یوحنا این صفحه بازگو نمی‌‌شود بلکه عیسی از شام فصح یک تعلیم مهم نتیجه گیری می‌‌کند. عیسی(ع) خود را نان حیات می‌‌نامد می‌گوید: من نان حیات هستم. پدران شما در بیابان من‌ّ را خوردند مردند. این نانی است که از آسمان نازل شد تا هرکه از آن بخورد نمیرد...”[10] نتیجه مطلب آن است که اگر از جسم عیسی که همان مایه حیات است نخورید فاقد حیات هستید

در انجام این مراسم کشیش قطعات کوچک نان مخصوصی را که قبلا با شراب (یاآب) تقدیس شده در بین مومنین تقسیم می‌‌کنند با خواندن دعا، نان شراب در بدن مسیحیان به گوشت خون عیسی مبدل می‌‌گردد با او متحد می‌‌شوند.[11]

عقیده به حضور واقعی مسیح بتدریج رواج یافت. اولین بار که چنین مطلبی به صورت یک قاعده رسمی‌ ارائه شد در شورای نیقیه به سال 787 بود. در 855 میلادی، رهبانی فرانسوی از فرقه بندیکتیان به نام راترامنوس تعلیم داد که نان شراب از لحاظ معنوی جسم خون عیسی محسوب می‌‌شد، نه از نظر مادی. در حدود سال 1045، برانژه، شماس اعظم کلیسای تور در واقعیت موضوع قلب ماهیت شک نمود؛ به همین سبب، وی را تکفیر کردند لانفرانک صدردیربک در طی نامه‌ای خطاب به وی عقیده مومنان درست ایمان را به این نحو بیان کرد:

ما معتقدیم به جسم خاکی... در نتیجه قدرت آسمانی که در خور وصف وهم نیست... مبدل به جوهر جسم خداوند می‌‌شود حال آنکه ظاهر پاره‌ای از مشخصات همان وجود خارجی از نظر غایب می‌‌ماند تا مردم از مشاهده آن جوارج عریان خون آلود دچار هراس نشوند مومنان به ثمرات کاملتر ایمان نایل آیند، در عین حال جسم خداوند دست نخورده، تمام کمال، بدون آلودگی یا جراحتی در آسمان است.

این عقیده را چهارمین شورای لاتران (1215) به عنوان یکی از مهمترین اصول دین اعلام کرد شورای ترانت به تاریخ 1560 افزود که هر ذره‌ای از نان مقدس، هر قدر هم کوچک باشد حاوی تمام جسم، خون روح عیسی است. به این نحو یکی از کهن‌سالترین رسوم دین اقوام بدوی (که عبارت از خوردن خدا باشد) امروزه در جوامع متمدن اروپایی آمریکایی شیوع دارد مورد احترام عده زیادی از مردمان است.[12]

لوتریها تعلیم می‌‌دهند که مسیح «درون همراه تحت» این عناصر حاضر است ولی با عقیده تبدل جوهر موافق نیستند. پیروان کلیسای انگلستان نیز معتقدند که مسیح در عشاء ربانی حضور دارد ولی با همدیگر در چگونگی آن اختلاف دارند از این لحاظ آنها مانند کلیساهای ارتدکس‌اند. بیشتر کلیساهای دیگر مسیحی معتقدند که نان شراب نماد مسیح مرگ فدایی اوست.[13]

هر یک از کلیساهای مسیحی در شعایر آیین‌های عشای ربانی ابتکاراتی پدید آورده است ولی دو عنصر اساسی در همه مراسم ثابت است: 1- خواندن دو یا سه مقطع از کتاب مقدس 2- خوردن قربانی مقدس هنگام تبرک نان شراب. در این هنگام، پیشوای مراسم، سخنان عیسی در شام آخر را تلاوت می‌‌کند. در کلیسای کاتولیک ارتدکس، جز اسقف یا جانشین او یعنی کشیش نمی‌‌تواند پیشوای مراسم باشد علاوه بر خواندن کتاب مقدس خوردن قربانی، همخوانی دعای توسل شکر همراه با موعظه مصافحه نیز انجام می‌‌شود. بسیاری از پروتستان‌ها عشای ربانی را بسیار مهم می‌شمارند به‌طوریکه می‌‌گویند باید برای اجرای درست کامل آن مراسم کاملا آماده شد به همین دلیل آن را تنها در برخی از مناسبت‌ها برگزار می‌‌کنند. ارتدوکس‌ها مراسم عشای ربانی را در روزهای یکشنبه اعیاد برگزار می‌‌کنند ولی کاتولیک‌ها می‌‌گویند عشای ربانی قلب عبادت روزانه است به همین دلیل آن مراسم را هر روز برپا می‌‌دارند.[14]

هزار معجزه به نام مقدس نسبت دادند مدعی شدند که شر اهریمنان را دفع می‌ کند، علاج امراض است، مانع از بروز حریق می‌‌شود با مسدود کردن حلقوم دروغگویان آنها را رسوا می‌‌سازد. هر مسیحی مکلف بود که اقلا سالی یک بار در مراسم قداس شرکت جوید اولین بار که جوان مسیحی مبادرت به چنین امری می‌‌کرد مراسم با ابهت تشریفات خاص برگزار می‌‌شد.[15]

شیوه اجرای مراسم عشاء ربانی نیز از کلیسائی تا کلیسایی دیگر همچنین در درون یک کلیسا، از اجتماع تا اجتماع دیگر بسیار متفاوت است. در یک طرف طیف، مراسم عشاء ربانی آنگونه که پاپ در شب عید کریسمس در رم برگزار می‌‌کند غالبا از تلویزیون در سراسر جهان پخش می‌‌شود، دیده می‌‌شود. در همه موارد عشائ ربانی حقایق نهفته یکسانی روشن می‌‌شود. مسیحیان حیات مرگ عیسی را به یاد می‌‌آورند. به یاد می‌‌آورند که خداوند در حوادث معمولی زندگی، مانند خوردن آشامی‌دن، حضور دارد.[16]

تقریباً همه مسیحیان اتفاق نظر دارند که دو سرّ اصلی عبارتند از تعمید عشای ربانی. مسیحیان کاتولیک ارتودکس پنج سرّ دیگر بر اینها می‌‌افزایند مجموع اسرار را هفت عدد می‌‌دانند. فرقه‌های پروتستان در تعداد اسرار اختلاف دارند ولی اکثریت قاطع آنان دو سرّ اول یعنی تعمید عَشای ربانی را قبول دارند. شمار اندکی از کلیساهای پروتستان، مانند «کویکرها» «سپاه نجات» هیچ یک از اسرار را نمی‌‌پذیرند.[17]