خانواده و اهمیّت آن در اسلام
قال رسول اللَّه(ص): «ما بنی فی الاسلام بناء أحبّ إلی اللَّه عزّوجلّ و أعزّ من التّزویج» (مکارم الاخلاق، ص196)
خانواده، کهن‌ترین و مهم‌ترین گروه انسانی است که در اثر تمایل طبیعی و محبّت فطری پدر و مادر نسبت به فرزندان خود، به‌عنوان یک واحد طبیعی به‌وجود آمده است. به‌تعبیر بهتر، زندگی خانوادگی یک امر طبیعی و براساس نظام خلقت است؛ نه مولود عادت و یا نتیجه تمدّن.
هرچند دانشمندان در رابطه با زندگی اجتماعی انسان، اختلاف نظر دارند، بعضی آن‌را طبیعی دانسته و به اصطلاح، انسان را مدنیٌّ بالطّبع می‌دانند. دسته دیگر، زندگی اجتماعی را امری قراردادی می‌دانند که انسان به اختیار خود و تحت تأثیر عوامل جبری خارجی (نه عوامل درونی) انتخاب کرده است؛ البته در باب زندگی خانوادگی، یک نظر بیشتر وجود ندارد و آن اینکه زندگی خانوادگی بشر، یک زندگی صددرصد طبیعی است.
زندگی خانوادگی، اساس سعادت بشر، بعثت انبیا و انزال کتب و شرایع آسمانی را تشکیل می‌دهد؛ زیرا مبدأ حیات خانوادگی، همسری مرد و زن است؛ که به‌وسیله آن، خانواده شکل می‌شود و با خانواده‌ها، امّت و با امّت‌ها، کاروان بشری تحقّق پیدا می‌کند. برای نظام بخشیدن به این مناسبات، شرایع آسمانی نازل و حدود و قیودی را برای تنظیم آن مقرّر کرده‌اند.[1]
از همین رو ازدواج و تشکیل خانواده از جمله مسائلی است که در اسلام مورد تأکید و توجّه جدّی قرار گرفته و در این خصوص روایات فراوانی وارد شده است. پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند:
«لَوْ خَرَجَ الْعُزَّابُ مِنْ مَوْتَاکُمْ إِلَی‌الدُّنْیَا لَتَزَوَّجُوا»[2]
اگر کسانی که در دنیا عَزَب و مجرّد بودند و از دنیا رفته‌اند، دوباره به دنیا برگردند حتما ازدواج می‌کنند.
حضرت علی(ع) فرموده‌اند:
«افضلُ الشَّفاعات أن تَشفَعَ بینَ إثنین فی نکاح حتّی یَجمَع اللَّه بینهما»[3]
بالاترین واسطه و میانجی‌گری، واسطه شدن بین دو نفر در امر ازدواج است؛ تا اینکه خداوند بین آنها جمع کند و آن‌دو را به یکدیگر برساند.
در قرآن نیز آیاتی از آن به امر ازدواج و تشکیل خانواده اختصاص یافته که به‌خاطر انگیزه‌های واهی این امر مقدّس را ترک نکنند:
«وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»[4]
مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درست‌کارتان را. اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بی‌نیاز می‌سازد؛ خداوند گشایش‌دهنده و آگاه است.
از آنجایی که مسئله فقر و نداشتن امکانات مالی، تقریباً یک عذر عمومی و بهانه همگانی برای فرار از زیر بار ازدواج و تشکیل خانواده است، قرآن به پاسخ آن پرداخته، می‌فرماید: از فقر و تنگدستی آنها نگران نباشید و در ازدواجشان بکوشید؛ چرا که"اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند آنها را از فضل خود بی‌نیاز می‌سازد." (إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ) و خداوند قادر بر چنین کاری هست؛ چراکه خداوند واسع و علیم است. قدرتش آن‌چنان وسیع است که پهنه عالم هستی را فرامی‌گیرد و علم او، چنان گسترده است که از نیّت هرکسی مخصوصاً آنها که به نیّت حفظ عفّت و پاکدامنی اقدام به ازدواج می‌کنند، آگاه است و همه را مشمول فضل و کرم خود قرار خواهد داد.[5]
خداوند عذر فقر و عدم امکانات مالی را برای فرار از زیر بار این مسئولیّت الهی و انسانی، ردّ کرده در قرآن صریحاً اعلام می‌کند که فقر نمی‌تواند مانع راه ازدواج گردد؛ بلکه چه بسا ازدواج سبب غنا و بی نیازی می‌شود.[6] در روایات نیز به این نکته اشاره شده که زن و فرزند و تشکیل خانواده، رزق و روزی را در پی دارد. امام صادق(ع) در این رابطه می‌فرمایند:
«الرزق مع النساء و العیال»[7]
رزق و روزی با زن و فرزند و تشکیل خانواده است.
پی نوشت:
-
[1]. طاهری، حبیب‌الله؛ سیری در مسائل خانواده، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1381، چاپ اول، ص22 و 23.
-
[2]. نوری، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل، قم، موسسة آل البیت، 1408هق، چاپ اول، ج14، ص157.
-
[3]. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج5، ص231.
-
-
[5]. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374، ج14، ص459.
-
-
[7]. کلینی، محمد بن یعقوب؛ پیشین، ج5، ص330.