نویسنده : محمود اکبری
شرایط احکام
احکام شرایطى دارد که خود به سه قسمت تقسیم مى‌شود:
1. شرایط وجوب: و آن را شرایط تکلیف هم مى‌گویند که در صورت بودن آنها تکالیف الهى بر انسان واجب مى‌گردند و آنها عبارتند از: بلوغ، عقل و قدرت.
2. شرایط صحت: و آن شرایطى است که رعایت کردنش موجب صحت عمل و انجام‌دادنشان داراى ثواب است و ترکشان در واجبات، باعث عقاب خواهد شد. مثل نیت در نماز که بدون آن نماز باطل است و یا طهارت در نماز مستحبى که شرط صحت نماز است.
3. شرایط قبولى یا شرایط کمال: و آن شرایطى است که رعایت کردن و انجام دادنشان ارزش و ثواب عمل را بیشتر مى‌کند، ولى ترکشان موجب عقاب نخواهد شد. به عبارت دیگر، در شرایط صحت، سخن از کامل بودن اجزا و شرایط عبادت است، برخلاف شرایط قبولى که در آن سخن از کمال عبادت است. مثلا به خانه‌اى که براساس اصول معمارى ساخته نشده، مى‌گویند: این که خانه نیست; یعنى، خانه کامل نیست و یا شخصى که نمازش را در مسجد نمى‌خواند، نمازش نماز نیست; یعنى، کامل نیست; گاهى عبادت، انسان را از کیفر مى‌رهاند، ولى محبوب خدا نمى‌سازد.
شرایط قبولی اعمال از دیدگاه آیات و روایات
در آیات و روایات شرایطى براى قبولى اعمال و عبادات بیان شده که نمونه‌هایى از آنها از این قرار است:
الف) شرط اعتقادى (ایمان به خدا)
«من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیوة طیبة»[1]
«هر کس -از مرد یا زن کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، قطعا او را با زندگى پاکیزه‌اى حیات [حقیقى] مى‌بخشیم.»
و در سوره توبه (آیه 53) خطاب به منافقان مى‌فرماید:
انفاق شما پذیرفته نیست، چون اعتقاد قلبى به خدا و رسول خدا ندارید.
ب) شرط سیاسى: ولایت
امام باقر (علیه السلام) در مورد ولایت می فرماید:
« من دان الله بعبادة یجهد فیها نفسه ولاامام له من الله فسعیه غیر مقبول»
هر کس براى خدا عبادتى انجام دهد و در این کار خود را به سختى بیفکند، ولى به امام معصوم اعتقاد نداشته باشد، تلاشش بى‌فایده است.
ج ) شرط اخلاقى: تقوا
قرآن داستان قربانى فرزندان آدم را ذکر مى‌کند و مى‌فرماید: قربانى یکى پذیرفته شد و دیگرى پذیرفته نشد و سپس مى‌فرماید:
«انما یتقبل الله من المتقین»
« خدا تنها اعمال اهل تقوا را مى‌پذیرد.»
د) شرط اقتصادى: اداى حق مردم
رسیدگى به نیازمندان و اداى حقوق محرومان به درجه‌اى است که قبولى عبادات بستگى به آن دارد; از امام رضا(ع) نقل شده که فرمودند:
«من صلى ولم یزک لم تقبل صلواته»[2]
«کسى که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش مقبول نیست»
ه) شرط اجتماعى: خیرخواهى نسبت‌به دیگران
از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمودند:
«من اغتاب مسلما، او مسلمة ولم یقبل الله صلاته ولاصیامه اربعین یوما ولیلة الا ان یغفر له صاحبه.» [3]
«کسى که غیبت زن و مرد مسلمانى را بکند تا چهل روز نماز و روزه‌اش را خدا نمى‌پذیرد، مگر اینکه آن شخص او را ببخشد.»
و نیز آن حضرت فرمود:
«یا اباذر ایاک وهجران اخیک فان العمل لایتقبل مع‌الهجران»[4]
اى اباذر! از قطع رابطه و قهر کردن با برادر دینى بپرهیز، چرا که عمل این گونه اشخاص پذیرفته نیست.»
و) شرط خانوادگى: خوشرفتارى
امام صادق(ع) فرمود:
«من نظر الى ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاة»[5]
نگاه خشمگین به پدر و مادر هم مانع قبولى عبادت است، گرچه والدین در حق آنها کوتاهى کرده باشند.
نشانه قبولى اعمال
امام صادق(ع) مى‌فرماید:
«من احب ان یعلم اقبلت صلو’ته ام لم تقبل فلینظر هل منعته صلواته عن الفحشاء والمنکر فبقدر ما منعته قبلت منه». [6]
«هرکسى که دوست دارد، بفهمد که آیا نمازش پذیرفته شده یا نه، باید حال خود را ملاحظه کند که اگر نماز، او را از فساد و منکرات باز مى‌دارد، حتما قبول شده و اگر از مقدارى از فساد دورى مى‌کند، مقدارى ازنمازش قبول شده و اگر از هیچ یک از مفاسد و منکرات پرهیز نمى‌کند، نماز او هیچ قبول نشده است.»
پی نوشت:
-
-
مهدى نراقى، جامع السعادات، ج2، ص234. [2]
-
طبرسى، مکارم الاخلاق، ص554. [3]
-
بحارالانوار، ج79، ص198. [4]
-
-
امام خمینى(ره)، الرسائل، ص94; وسائل الشیعه ج18 ص95. [6]