تضمين خدا در مقابل ترس‌‌افكنی شيطان

 بسياري از مفاهيم ديني به صورتي غير حقيقي و شيطان دوستانه معنا مي‌شوند. ترس از فردا يكي از اين مفاهيم است كه سرقتي است كه شيطان از مفاهيم حقيقي انسان نموده است و معناي آن را به ترس از آينده تقليل داده است. در اينجا مي‌خواهيم با اين نگاه به تأمل بيشتري درباره آيه هجدهم سوره حشر بپردازيم.

 ترس‌هایی كه به خورد ما می‌دهند

گوش‌هاي ما پر است از سخناني كه ديگران براي آينده ما تعريف مي‌كنند. اينان يا از بستگان ما يا از ارائه‌كنندگان كالاها و خدمات خود براي ما هستند. گويا همه دست به دست هم داده‌اند تا ما را وا دارند كه براي آينده بينديشيم. آينده‌اي كه ديگران براي ما مي‌جويند عبارت است از فردايي كه چند روز ديگر در دنياي ما ظاهر مي‌شود و اگر امروز به فكرش نباشيم، در آن وقت بدبخت خواهيم بود. نگاه به آينده در اين معنا خلاصه‌اي جز ترس و نگراني از بدبختي خود نيست كه اگر چاره‌اي براي آن نينديشيم نگون بخت خواهيم شد. چه كسي جز ابليس، دشمن نامرئي ما، مي‌تواند با القاي اين ترس‌ها به اسم آينده‌نگري ما را به اطاعت قدم به قدم از خود وا دارد؟ اطاعتي كه تحت اختيار خودمان است و مسئول همه عواقب آن خود ما خواهيم بود. اگر با او قدمي به پيش برويم، قدم‌هاي فراوان بعدي برايمان طراحي مي‌شود و همه اين قدم‌ها براي فرار از ترسي است كه از خطر نداشتن و بدبختي در آينده، براي ما ايجاد شده است و ادامه اين راه، ادامه دستورات اوست؛ دستوراتي كه بدي آن روشن و گاه از خبيثت‌ترين امور است.  (268 بقره) در مقابل، خدايي است كه اين ترس‌ها را براي ما ناپسند مي‌شمارد زيرا خود، رزق آينده ما را تضمين كرده ‌است.

 به جاي فقر، از مغفرت و فضل خود با ما سخن مي‌گويد؛ آنچه از ما مي‌خواهد توجه به آن است كه خودمان را در فرصت دنيا چگونه براي آينده آخرت آماده مي‌كنيم؛ آينده‌اي كه بر خلاف دنيا ابدي است و هرگز به انتها نمي‌‌رسد. شيطان، شما را از فقر مي‌‌ترساند، و شما را به كار زشت امر مي‌كند، و خدا شما را از سوي خود وعده آمرزش و فزوني رزق مي‌دهد و خدا بسيار عطا‌كننده و داناست. (268 بقره).

 رزق به جز امور مالي، ساير نيازها را نيز شامل مي‌شود. آنجا كه خدا سخن از تضمين شدن رزق خود می‌گوید، نمي‌خواهد بهانه‌اي براي تن‌ پروران و احمقان ايجاد كند. با كساني سخن مي‌گويد كه عاقلانه به فكر بهبود معيشت خود هستند؛ به عاقلاني كه خود نيز براي كسب روزي تلاش مي‌كنند تضمين داده است. به پيامبر خود فرموده كه به مردم اينچنين بگويد: (سوره سبأ، آيه 39) بگو: «در حقيقت، پروردگار من است كه روزى را براى هر كس از بندگانش كه بخواهد گشاده يا براى او تنگ مى‌گرداند. و هر چه را انفاق كرديد عوضش را او مى‌ دهد. و او بهترين روزى‌دهندگان است.» از اين روست كه بيش از آنچه نگران رسيدن روزي خود باشيم بايد نگران حلال بودن درآمد و نحوه درست خرج كردن آن باشيم.

قرآن نحوه كسب درست و خرج درست را به ما آموخته است. شخصي از امام صادق عليه السلام پرسيد: اگر خداوند جاي آنچه را انفاق شده پر مي‌كند، پس چرا من هر چه انفاق مي‌كنم جايگزينش نمي‌‌رسد؟! حضرت فرمود: اگر كسي از شما مال را از حلال خود كسب كرده باشد و در راه‌حلال خود مصرف كند هر درهمي را كه خرج كند جايگزين آن خواهد رسيد. (كافي، ج 2، ص 486) از اينجا متوجه مي‌شويم كه در نحوه درآمد و نحوه خرج كردن هايمان اشكالاتي وجود دارد كه اگر آنها را برطرف كنيم، هرچه خرج كنيم به ما برخواهد گشت.

  شايسته‌ترين نگرانی

در نظر خدا آنچه شايسته اصلي‌‌ترين نگراني (يعني نظارتي بدون هيچ سهل ‌انگاري) است، توجه به اعمالمان است كه در حقيقت براي فرداي حقيقي خود پيش مي‌فرستيم. نه تنها اعمال بدني ما، بلكه گفته‌ها و اعمال قلبي ما و نيز رضايت‌هاي ما از كارهاي خوب يا بد ديگران همگي جزو پرونده اعمال ما هستند كه براي فردايمان مي‌‌فرستيم. توجه انسان به تأثير زندگي در فردا، توصيه‌اي است كه فقط دوستان حقيقي به ما مي‌كنند و راهكارهايي كه ديگران مي‌دهند حداكثر در سطح دنيا كاربرد دارد. در نظر حق‌بينان اين موضوع در اولويت بررسي‌هاي روزانه هر كس بايد قرار بگيرد. در آيه هجدهم سوره حشر مي‌خوانيم:

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا داريد و هر كسى بايد بنگرد كه براى فردا [ى خود] از پيش چه فرستاده است و [باز] از خدا بترسيد. در حقيقت، خدا به آنچه مى‌كنيد آگاه است.  كلمه‌اي را كه قرآن به كار برده‌ است، نفس به صورت مفرد و نكره است و مثلاً النفوس نفرموده است. همين انتخاب كلمه نيز براي ما فايده معنايي دارد؛ يعني قرآن مي‌خواهد بگويد كساني كه به سرنوشت خود در آينده ابدي اهميت مي‌دهند كم هستند. گويا خواسته بفرمايد كه مي‌دانيم كسي به فكر اين حرف‌ها نيست پس لااقل يك نفر بايد پيدا شود اين كار را بكند (تفسير آيه در الميزان).