كلمات كليدي : مصاحبه، تاثير پاسخ، مصاحبه ساخت يافته، مصاحبه ساخت نايافته، روان سنجي
نویسنده : الهام فرحناك
احتمالا یکی از مهم‌ترین روش‌های جمع‌آوری داده‌ها در جریان ارزیابی روانی، مصاحبه سنجشی است. مصاحبه(Interview) گفت‌وگویی است برای دستیابی به اهداف تعیین شده و از یک توالی معین و روشن برخوردار می‌باشد.[1]
مصاحبه، یک آزمون استاندارد نیست بلکه یک ابزار اولیه است برای ساختن فرضیه‌های آزمایشی متناسب با مراجعان.
اهداف مصاحبه
1- به دست آوردن یک تصویر روان‌شناختی از شخص.
2- شناسایی علت مشکلات جاری شخص.[2]
3- تشخیص.
4- صورت‌بندی یک طرح درمانی.[3]
سوابق تاریخی و توسعه
نخستین شکل کسب اطلاعات از مراجعان، از طریق مصاحبه بالینی بوده است. در آغاز، این مصاحبه‌ها در چارچوب پرسش و پاسخ و به شیوه پزشکی انجام می‌گرفت اما بر اثر تاثیر نظریه‌های روان‌کاوی به یک سبک بارزتر و انعطاف‌پذیرتر منجر شد.
1940 و 1950: پژوهش‌گران و متخصصان بالینی در خلال این سال‌ها به بررسی ابعاد مهم مصاحبه پرداختند.
1960: بسیاری از پژوهش‌ها تحت تاثیر عقاید راجرز(Rogers) که بر ضرورت درک کامل عناصر میان‌فردی برای ایجاد رابطه درمانی بهینه تاکید می‌کرد، انجام گرفت.
1970: علاقه به مصاحبه‌های ساخت‌دار افزایش یافت. جانسون (Johnson) و ویلیامز(Williams) نخستین فنون عملی فناوری رایانه‌ای برای جمع‌آوری داده‌های مصاحبه را به کار بردند.
1980: متخصصان، ترکیبی از مصاحبه‌های ساخت‌دار همراه با روش‌های بدون ساخت را به کار بستند.
1990: بر هزینه – کارایی تاکید شده است؛ بدین معنی که پروراندن اطلاعات با صرف کمترین زمان انجام شود. مناقشه بر سر حافظه‌های سرکوب شده، مصاحبه‌گران را مجبور کرد که روشن کنند آیا اطلاعات به دست آمده، معرف حال واقعی مصاحبه‌شونده است.[4]
مصاحبه خوب
1- از نظر متخصصان، هنگامی که بتوان از بیان نگرش کامل و واقعی از سوی مراجع اطمینان حاصل کرد به یک مصاحبه خوب دست یافته‌ایم.
2- از نظر مراجعان، هر اندازه که مصاحبه‌کننده هیجان‌های بیمار را که به طور ناقص گفته شده درک کند، آن مصاحبه، یک مصاحبه خوب است.
وظیفه مصاحبه‌گر، صرفا شنیدن سخنان مراجع نیست، بلکه او باید به تمام حرکات یا تغییراتی که در خلال مصاحبه در صورت یا اجزای بدن مصاحبه‌شونده به صورت ارادی یا غیرارادی ایجاد می‌شود توجه کرده و یادداشت کند و به هنگام جمع‌آوری و تقسیر داده‌ها، تشخیص و درمان، آن‌ها را به کار گیرد. مهرابیان برآورد کرده است؛ پیام دریافت شده 55% به بیان چهره‌ای، 38% به آهنگ صدا و تنها 7% به محتوای آن‌‌چه گفته می‌شود بستگی دارد.[5]
اگر مصاحبه برای تشخیص به کار می‌رود باید این اصل را در نظر گرفت که مجموعه علایم یک بیماری، از فرهنگی بر فرهنگ دیگر فرق می‌کند. به همین ترتیب گروه‌های مختلف با فرهنگ‌های مختلف ممکن است نشانه‌های بسیار متفاوتی از یک بیماری را از خود بروز دهند.[6]
مزیت‌ها و محدودیت‌ها
مزیت‌ها: مصاحبه به پژوهش‌گر اجازه می‌دهد که هدایت جلسه را کاملا به عهده گرفته و عمل مصاحبه را با بصیرت کامل ادامه دهد و در نتیجه اطلاعات مفیدتری جمع‌آوری کند. هم‌چنین میتوان از طریق ایجاد انگیزه مناسب در آزمودنی، اطلاعاتی را کسب کرد که در هیچ شرایطی امکان دسترسی به آن‌ها میسر نیست و البته مهم‌ترین مزیت مصاحبه، می‌تواند "قابلیت انعطاف‌پذیری" آن باشد.
محدودیت‌ها: به دلیل برقراری تماس‌های شخصی، ممکن است بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده رابطه عاطفی به وجود آید در نتیجه اطلاعات جمع‌آوری شده توام با اظهار نظرهای شخصی باشند. اشتیاق مصاحبه‌شونده در جلب رضایت مصاحبه‌کننده یا تمایل مصاحبه‌کننده به کشف مواردی که حدس‌های وی را تقویت کنند از جمله عواملی است که می‌تواند دقت اطلاعات جمع‌آوری شده را خدشه‌دار کند. پژوهش‌گران توصیفی، این عوامل را "تاثیر پاسخ" می‌نامند.[7]
هم‌چنین برای پیشبرد یک مصاحبه دقیق نیاز به مطالعه و آموزش زیاد است و مصاحبه‌گر باید در مورد چگونگی اجرای مصاحبه، مطالعه کاملی داشته باشد، حتی بعد از کسب مهارت‌های لازم در سایه تمرین می‌تواند امیدوار باشد که توانایی دستیابی به اطلاعات دقیق و کافی را دارد.[8]
انواع مصاحبه
سبک مصاحبه، به جهت‌یابی نظری مصاحبه‌گر و ملاحظات عملی بستگی دارد که بر این اساس دو گونه مصاحبه شکل می‌گیرد.
1- مصاحبه ساخت‌یافته(مصاحبه بسته): مصاحبه‌ای کاملا هدایت شده و هدف‌نگر است و اغلب، از درجه‌بندی‌ها و فهرست‌های ساخت‌یافته استفاده می‌کند.
2- مصاحبه ساخت‌نایافته(مصاحبه باز): مصاحبه‌ای است که به طرفین مصاحبه امکان می‌دهد تا آزادانه از یک موضوع به موضوعی دیگر تغییر جهت دهند.[9]
تفسیر داده‌های مصاحبه
تفسیر و یکپارچه کردن داده‌های مصاحبه به صورت یک گزارش روانی، ناگزیر به قضاوت بالینی نیازمند است. در تفسیر داده‌های مصاحبه، چند اصل کلی را میتوان به کار بست:
بعد از آن که فرضیه‌ها پس از مصاحبه، تدوین شد میتوان داده‌ها را با تعیین این که آیا این فرضیه‌ها به وسیله اطلاعات خارج از مصاحبه تایید می‌شود یا نه، مورد ارزیابی قرار داد. اگر تایید شود، آن داده‌ها حفظ می‌شوند ولی آن داده‌هایی که تایید نشوند حذف می‌شوند.
هم‌چنین میتوان داده‌ها را به عبارات کوتاه تبدیل کرد و آن‌ها را به یکی از دو حوزه فرآیند که شامل رفتارهای غیرعادی، آهنگ صدا یا سطح تنش می‌باشد و حوزه محتوا که شامل افکار، اشتغال‌های ذهنی، علایق یا رویدادهای مهم زندگی است طبقه‌بندی کرد و سرانجام به توصیه‌های درمانی پرداخت.[10]