استقلال اخلاق در داشتن ضمانت

30 مرداد 1386, 0:0

استقلال اخلاق در داشتن ضمانت اجرایی درباره معنای این نوع وابستگی اقوال مختلفی و جود دارد. برخی گفته‌اند منظور از وابستگی اخلاق به دین در تضمین این است که داوری‌های اخلاقی به خودی خود برانگیزاننده و محرک نیستند

و انگیزه لازم برای عمل به این داوری‌ها صرفاً از طریق باورهای دینی تأمین می‌شود.[1] این تفسیر از وابستگی در تضمین، حالتی افراطی داشته و تمامی انگیزه‌های عمل به باورهای اخلاقی را منحصر در باورهای دینی می‌داند.
برخی دیگر حالتی معتدل‌تر برای آن ذکر کرده و مدعی شده‌اند، باورهای دینی انگیزه بهتر و قوی‌تری برای عمل به باورهای اخلاقی به انسان‌ها می‌دهند. از نظر اینان بر خلاف تصور کسانی همچون سقراط و کانت، صرف شناخت افعال خوب و بد، نمی‌تواند علّت تامه انجام یا ترک آنها باشد؛ زیرا ممکن است کسی ارزش‌های اخلاقی را به خوبی بشناسد، امّا در عمل پای‌بند به آنها نباشد. اغلب انسان‌ها بدون تشویق یا تنبیه، چندان رغبتی به انجام کارهای خوب و ترک کارهای بد از خود نشان نمی‌دهند؛ لذا می‌توان گفت بدون دین واموزه‌های انگیزشی آن، همچون اعتقاد به معاد، این افراد التزامی به اصول وارزش‌های اخلاقی نخواهند داشت. چنین است که دین با ارائه انگیزه‌های متعالی موجب تشویق انسان‌ها به سوی انجام رفتارهای اخلاقی می‌گردد و یا با ترساندن از عذاب الهی ایشان را از انجام اعمال ناشایست باز می‌دارد.[2]
طرفداران اخلاق سکولار چند اشکال بر این نوع وابستگی وارد کرده‌اند. به اعتقاد ایشان سکولاریسم اخلاقی به معنای سکولارشدن یا سکولارکردن انگیزه‌ها هم هست. ایشان سکولاریسم در باب روان‌شناسی اخلاق را به دو معنا می‌دانند:
1.    معنای اول عبارت از این است که انگیزه دینی اساساً انگیزه‌ای اخلاقی نیست و فعلی که با این انگیزه از فاعل صادر شود ارزش اخلاقی ندارد. چنانچه کانت چنین اعتقادی داشت.
2.    معنای دوم عبارت از این ادعاست که انگیزه‌های دینی وانگیزه‌های صرفاً اخلاقی در برخی موارد هم‌پوشانی داشته و در برخی موارد از هم جدا می‌شوند. خلاصه آنکه انگیزه‌ها منحصر در انگیزه‌های دینی نیستند.[3]
این دو معنا از سکولاریسم اخلاقی، دواشکال بر اخلاق دینی، براساس دو فرض است. اشکال اول بر این فرض استوار است که انگیزه ارائه شده توسط اخلاق دینی، اساساً انگیزه‌ای غیراخلاقی بوده و هیچ‌گونه مصادقتی با اخلاق ندارد و فعلی که با انگیزه صرف اخلاقی انجام نپذیرفته باشد ارزش اخلاقی نخواهد داشت. بر اساس این دیدگاه، اخلاق دقیقاً از جایی شروع می‌شود که انسان مصلحت‌جویی را کنار گذاشته و تنها به خاطر خوبی خود فعل، آن را انجام دهد. به عبارت دیگر از نظر مستشکلین، حقیقت اخلاق «عدم تعلق خاطر به نفع خود» است. در حالی که اخلاق دینی هدف از رفتارهای اخلاقی را سود و نتیجه دنیوی واخروی حاصل از آن می‌داند. اشکال دوم بر این فرض استوار است که ممکن است در برخی موارد انگیزه‌های دینی با انگیزه‌های اخلاقی هم‌پوشانی داشته باشند؛ به عبارت دیگر این اشکال می‌پذیرد برخی از انگیزه‌های دینی می‌توانند انگیزه اخلاقی هم باشند. بدین ترتیب ماحصل اشکال دوم این می‌شود که انگیزه عمل اخلاقی منحصر در انگیزه‌های دینی نیست و ممکن است در عالم خارج، فعلی اخلاقی بدون انگیزه دینی صورت پذیرد.
        یکی از قائلان اخلاق سکولار در این باره چنین می‌گوید:
شما فرض کرده‌اید تنها دلیل رفتار اخلاقی، انتظار ثواب و عقاب الهی است، چرا که انسان‌ها، به عنوان یک واقعیت محض و لی اسف‌بار، انگیزه‌ای برای ترک عمل خطا وانجام عمل صواب ندارند، مگر آنکه از خشم و غضب خداوند بترسند و در طلب ثواب او باشند؛ در حالی که بسیاری از مردم بی‌هیچ چشم‌داشتی به ثواب و عقاب الهی، عمل اخلاقی انجام می‌دهند.[4]
هم‌چنین در این خصوص گفته شده است: اگر چه ممکن است در یک جامعه دینی باورهای دینی به صورت ضمانت اجرایی ارزش‌های اخلاقی عمل کنند، امّا این به معنای آن نیست که ارزش‌های اخلاقی به خودی خود فاقد ضمانت اجرایی‌اند. چه بسا کسانی بدون اعتقادات دینی و با داشتن انگیزه‌های کاملاً متفاوت و متنوع، ارزش‌های اخلاقی را مراعات ‌کنند.
بیان اخیر تفسیر افراطی از ابستگی اخلاق به دین در بعد تضمین را انکار می‌کند، اما وابستگی آن به صورت موجبه جزئیه را می‌پذیرد، در حالی که بیان سابق تفسیر معتدل وابستگی اخلاق به دین را هدف قرار داده، بنابراین وابستگی به صورت موجبه جزئیه را نیز قبول ندارد.
برای واضح‌تر شدن مطلب می‌توانیم رابطه بین اقوال موجود در وابستگی اخلاق به دین در بعد تضمین واقوال موجود در نفی آن را چنین تقریر کنیم: عده‌ای از طرفداران اخلاق دینی، هر گونه انگیزه غیردینی برای عمل اخلاقی را انکار و دین را تنها پشتوانه روان‌شناختی ارزش‌های اخلاقی می‌دانند. عده‌ای نیز معتقدند باورهای دینی می‌توانند انگیزه‌ای برای رفتارهای اخلاقی ایجاد نموده و وجود انگیزه‌های دیگر را نیز منکر نیستند، امّا معتقدند دین می‌تواند انگیزه‌های بهتر و قوی‌تری برای عمل اخلاقی ارائه دهد.
در مقابل نافیان انگیزه دینی نیز دو گروهند: عده‌ای عمل بر اساس انگیزه دینی را مطلقا منافی با ارزش اخلاقی می‌دانند و هر گونه اتکای اخلاق به دین در بعد روان‌شناختی را منکر می‌باشند. گروهی نیز انحصار انگیزه عمل اخلاقی به انگیزه دینی را منکر شده و معتقدند انگیزه‌های دیگری نیز برای عمل اخلاقی می‌توانند و جود داشته باشند.
.........................................................................
[1]. ر.ک: ‌دین در ترازوی اخلاق، ابوالقاسم فنایی، (تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1384)، ص 101.
[2]. ر.ک: فلسفه اخلاق، محمدتقی مصباح یزدی، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، (تهران: بین الملل، 1380)، ص181 – 182.
[3]. ر.ک: ‌دین در ترازوی اخلاق، ابوالقاسم فنایی، (تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1384)، ص 101.
[4]. See: How could ethics depend to religion?, Janatan Berg, in A Companion to Ethics, ed. Peter Singer,(Oxford, Blackwell, 2000, p. 532.
.

جدیدترین ها در این موضوع

چگونه در مهمانی‌ها رفتار کنیم؟

رعایت آداب مهمانی می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد. 25 آبان 1394, 10:57

نقش ابراز علاقه و معاشرت درست در اسلام

نسان علاقه دارد كه مورد علاقه و محبت دیگران باشد. اگر آن‏ دوستداران، محبت‏خود را آشكار كنند، محبوب هم به محبان‏ علاقه‏ مند مى‏ شود و این محبت دو جانبه، زندگیها را از صفا و صمیمیت‏ بیشترى برخوردار مى‏سازد. ما اگر بدانیم كه خدا دوستمان دارد، ما هم‏خدا را بیشتر دوست‏خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم كه رسول‏ خدا(ص) و اهل بیت(ع) به ما شیعیان عنایت و محبت دارند و این ‏علاقه را بارها نشان داده و اظهار كرده‏اند، محبت عترت در دل ما بیشترخواهد شد. 25 آبان 1394, 10:54

اخلاق معاشرت اجتماعی، نمونه ای از سبک زندگی اسلامی

نمونه های بسیاری از سیره ی ائمه ی معصوم علیهم السلام درباره ی تشویق و تحریض مؤمنان به دوستی و برادری با هم، ایجاد پیوند برادری و دوستی بین آنها، اصلاح اختلافات و رفع کدورت ها گزارش شده است. 25 آبان 1394, 10:42

اخلاق معاشرت و ارتباط با خویشاوندان در اسلام

سنّتِ «صله رحم»، از نیکوترین برنامه های دینی در حیطه معاشرت است. گرچه شکل نوین زندگی و مشغله های زندگیهای امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است، ولی حفظ ارزشهای دینی و سنّتهای سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل تحکیم رابطه ها در خانواده ها است. بویژه در مناسبتهای ملّی، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این «سنّت دینی» است. 25 آبان 1394, 10:41

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد. 25 آبان 1394, 10:36

پر بازدیدترین ها

ویژگی های خانواده موفق از نظر اسلام

از دیدگاه اسلام انسانها از لحاظ ویژگیها ، توانایی و استعدادها متفاوت از یکدیگر هستند. بر این اساس در نظر گرفتن این تفاوتها را نیز در تربیت فرزندان در خانواده دارای اهمیت می‌داند. از نمونه احادیثی که ذکر شد و هزاران شواهد معتبر دیگر می‌توان به نقش اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام پی برد. اسلام سعادت و شقاوت فرد را تحت تاثیر خانواده چه در دوران قبل از تولد و چه بعد از تولد می‌داند. 18 خرداد 1394, 17:54

سبک زندگی در خانواده اسلامی

مفهوم «سبک زندگي» از جمله مفاهيم علوم اجتماعي و علم جامعه شناسي و مردم شناسي است که اخيراً و در دهه اخير بسيار مورد توجه عالمان علوم اجتماعي و مديران فرهنگي قرار گرفته است؛ سبک زندگي معنايي است که از به هم تنيدگي و پيوند و نظام وارگي و شبکه اي بودن عوامل متعددي که در شيوه هاي زندگي يا اقليم هاي زيستن انسان تأثير مي گذارند، به وجود آمده است. 18 خرداد 1394, 11:20

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

راهنمای خانواده در پیشگیری از انحرافات (4)

والدین و تمام اعضای خانواده میبایست در همهی شئون زندگی خانوادگی، بویژه در رفتار با زنان و دختران از آن بزرگان و پیشوایان دینی پیروی کرده تا خانوادهای رشد یافته و بالنده، و زنان و دخترانی باکرامت و پایبند به عفاف و حجاب و بدورازهرگونه انحراف و آسیب داشته باشیم. 1 تیر 1394, 11:25

بنياد هاي خانواده در مكتب اسلام. ازدواج و تحكيم خانواده. سبک زندگی

خانواده به عنوان اصلي ترين نهاد اجتماعي و زيربناي جوامع و منشأ فرهنگ ها و تمدن ها در تاريخ بشر بوده. اين کوچکترين نهاد، محبوب ترين نهاد در نزد خداست . 9 شهریور 1394, 9:45