داریوش، پدر ناسیونالیسم ایرانی

سه شنبه 11 مهر ماه 1396

روزنامه ابتکار

داریوش هخامنشی پسر ویشتاسپ از بزرگان پارس در نخستین روز از جشن‌های مهرگان در سال 522 پیش از میلاد، شاه ایران شد. در دوران حکومت 36 ساله داریوش بزرگ، قلمرو ایران از دره سند تا سواحل لیبی در افریقا، و از شمال دریای مرمره در اروپا تا کوه‌های پامیر در آسیا شامل همه خاورمیانه امروز، آسیای میانه، قسمتی از آسیای جنوبی، قفقاز، مصر و قسمتی از سودان بود که به استان‌های متعدد (ساتراپی) تقسیم شده و مستقیماً زیر نظر حکومت مرکزی و بر پایه قوانین واحد اداره می‌شدند و به آن قسمت که سه طایفه ایرانی در آن سکونت داشته، دارای نیاکان و فرهنگ مشترک بوده و آیین‌های نوروز را گرامی داشته و یکسان برگزار کرده‌اند «ایران زمین» گفته‌اند. مادها از «ری» به سمت غرب و شمال‌غربی از جمله کردها و آذری‌ها، پارس‌ها از منطقه ری به جنوب تا جزایر خلیج‌فارس و از شرق تا آن سوی هندوکش و انتهای بدخشان، و پارتها در شمال شرقی؛ مصر ساتراپی ششم ایران بود.

طرز نشستن، لباس داریوش بزرگ، صندلی و چوبدست او نشانه تمدن عظیم و پیشرفته ایرانیان در 25 قرن پیش است که جهان را شگفت‌زده کرده است. باید دید که چه عواملی ما را به قهقرا برده است و درصدد جبران برآمد. کوروش بنیادگذار کشور ایران بوده است، ولی ناسیونالیسم ایرانی با داریوش به دنیا آمده است. کوروش، جهانی فکر می‌کرد و یک جامعه مشترک‌المنافع متساوی‌الحقوق به مرکزیت «ایران زمین» به وجود آورده بود و مداخله در امور داخلی اعضای اتحادیه را روا نمی‌داشت.

داریوش در کتیبه‌هایی که از او باقی مانده‌اند با ستایش اهورامزدا (خدا) که زمین و آسمان و بشر و شادی‌ها را آفریده است، شاهی خود بر این سرزمین پهناور را که مردان خوب و اسبان خوب (مقصود ارتش خوب) دارد از عنایات او دانسته است و در یکی از کتیبه‌هایش از اهورامزدا خواسته است که «ایران زمین» را از آفت دروغ و بلای خشکسالی در امان دارد.

از کارهای مهم داریوش ایجاد آبراهی میان دریای سرخ و رود نیل بود که خلیج‌فارس را به دریای مدیترانه متصل سازد. کار مهم دیگر او دستور ساختن تخت جمشید بود که شاه‌نشین ایران زمین باشد (پایتخت اداری ایران شهر شوش بود). ایجاد یک سپاه همیشه آماده در مرکز که تا رسیدن سایر واحدهای ارتش از شهرستان‌ها و نقاط دور دست کشور، بتواند در برابر هرگونه تهاجم ناگهانی ایستادگی کند اقدام مهم دیگر او بود. ضرب سکه زر و سیم، مخصوصاً سکه‌های طلای تقریباً خالص موسوم به دریک ـ داریک ـ در سال 515 پیش از میلاد ابتکار مهم داریوش اول بود. تأسیس پستخانه، دادگاه، کودکستان و دبستان (منحصر به پسران) و وضع قوانین و تعرفه مالیاتی و ایجاد یک نیروی دریایی در خلیج‌فارس چند نمونه دیگر از کارهای داریوش به شمار می‌آید. آمریکایی‌ها 23 قرن بعد هنگام تأسیس پستخانه دولتی (فدرال) این کشور همان شعار داریوش را بر سر در آن حک کردند که باد و باران مانع کار چاپارها نخواهد شد. داریوش میان شوش و ساحل مدیترانه نوعی جاده آسفالته کشیده بود که اخیراً قسمتی از آن به دست آمده است. اقدام نظامی بی‌سابقه داریوش انتقال 24 هزار سوار و پیاده با کشتی از شرق مدیترانه به ساحل آتن در یونان (800 کیلومتر مسافت) بود.

داریوش که با آتوسا دختر کوروش بزرگ ازدواج کرده بود در سال 486 پیش از میلاد درگذشت و پسرش خشایارشا نوه کوروش بر جای او نشست که سیاست پدر را عیناً دنبال کرد. داریوش در نقش رستم مدفون شده است. برخی مورخان شاه شدن داریوش را 16 مهر (هشتم اکتبر)، آخرین روز آیین های مهرگان (روز اصلی مهرگان) نوشته اند. در آن زمان مراسم مهرگان شش روز ادامه داشت. آیین های مهر (جشن های مهرگان) پس از نوروز مهمترین اعیاد ملی ایرانیان بوده است.

از زمان داریوش بود که مدارس، پس از آیین‌های مهرگان آغاز بکار کرده‌اند که این رسم از طریق یونان به سراسر جهان منتقل شده است. گرچه در بعضی کشورها به ملاحظات اقلیمی، مدارس چند روز جلوتر آغاز بکار می‌کنند. هدف اصلی از مدارس در ایران عهد هخامنشی عمدتاً تدریس اخلاقیات، تندرستی، سواری و تیراندازی و سرانجام انتخاب مستعدترین کودکان برای خدمت در ارتش بود. به نوشته مورخان رومی (به نقل از یونانیان)، آموزگاران ایرانی در دبستانها به کودکان می‌آموختند که اقتدار و عظمت وطن و حفظ تمدن آنان بستگی به آن دارد که دوست و متحد باشند و ارتشی شکست ناپذیر داشته باشند.

روزهای ماه در ایران باستان دارای نام خاص بودند که روز شانزدهم هر ماه روز مهر بود. بنابراین روز مهر در ماه مهر (شانزدهم) مهمترین روز آیین های مهرگان بوده است. آیین‌های مهر (جشن مهرگان) پس از نوروز مهم‌ترین اعیاد ملی ایرانیان بوده است که نوروز با بهار و شکوفه و نوید برکت آغاز می‌شد و مهرگان به خاطر پایان جمع‌آوری محصول و آغاز شش ماهه شب‌های طولانی‌تر و سرما.