آیات
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ [1]
مؤمنان برادر یكدیگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهید و تقواى الهى پیشه كنید، باشد كه مشمول رحمت او شوید!
روایات
الكافی
بَابُ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ وَ أَدَاءِ حَقِّهِ
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ أَنْ یُشْبِعَ جَوْعَتَهُ وَ یُوَارِیَ عَوْرَتَهُ وَ یُفَرِّجَ عَنْهُ كُرْبَتَهُ وَ یَقْضِیَ دَیْنَهُ فَإِذَا مَاتَ خَلَفَهُ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ [2]
امام باقر علیه السّلام فرمود: از حق مؤمن بر برادر مؤمنش اینست كه گرسنگى او را سیر كند و عورتش را بپوشاند و از گرفتاریش نجات بخشد و بدهیش را بپردازد و چون بمیرد نسبت بخانواده و فرزندانش از او جانشینى كند.
2- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَیْرٍ الْهَجَرِیِّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ قَالَ لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلَّا وَ هُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وِلَایَةِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ لَمْ یَكُنْ لِلَّهِ فِیهِ مِنْ نَصِیبٍ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا هِیَ قَالَ یَا مُعَلَّى إِنِّی عَلَیْكَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَ لَا تَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَا تَعْمَلَ قَالَ قُلْتُ لَهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ تَكْرَهَ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ وَ الْحَقُّ الثَّانِی أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ الْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِكَ وَ مَالِكَ وَ لِسَانِكَ وَ یَدِكَ وَ رِجْلِكَ وَ الْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَكُونَ عَیْنَهُ وَ دَلِیلَهُ وَ مِرْآتَهُ وَ الْحَقُّ الْخَامِسُ أَنْ لَا تَشْبَعَ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَرْوَى وَ یَظْمَأُ وَ لَا تَلْبَسَ وَ یَعْرَى وَ الْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَكُونَ لَكَ خَادِمٌ وَ لَیْسَ لِأَخِیكَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَكَ فَیَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَ یَصْنَعَ طَعَامَهُ وَ یَمْهَدَ فِرَاشَهُ وَ الْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَ تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَرِیضَهُ وَ تَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَةً تُبَادِرُهُ إِلَى قَضَائِهَا وَ لَا تُلْجِئُهُ أَنْ یَسْأَلَكَهَا وَ لَكِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَةً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ وَصَلْتَ وَلَایَتَكَ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَتَهُ بِوَلَایَتِكَ [3]
معلى بن خنیس گوید: بامام صادق علیه السّلام عرضكردم: حق مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود براى او هفت حق واجب است كه همه آنها بر عهده برادرش واجب است و اگر برخى از آنها را تباه و ضایع كند، از ولایت و اطاعت خدا بیرون رود، و خدا از او بهره (اطاعت و بندگى) ندارد. عرضكردم قربانت، آنها چیست؟ فرمود: اى معلى بن خنیس، من بر تو نگرانم و میترسم ضایع گذارى و مراعات نكنى و بدانى و عمل ننمائى. عرضكردم: لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ نیروئى جز از خدا نیست فرمود: آسانترین آن حقوق اینست كه: آنچه براى خود دوست دارى براى او هم دوست داشته باشى و آنچه براى خود نپسندى، بر او نیز نپسندى و حق دوم- آنكه از آنچه ناخرسند دارد دورى كنى و خوشنودى او را پیروى نموده فرمانش برى. و حق سوم- آنكه با جان و مال و زبان و دست و پاى خویش او را یارى كنى. و حق چهارم- آنكه چشم و راهنما و آئینه او باشى. و حق پنجم- آنكه تو سیر نباشى و او گرسنه یا سیرآب باشى و او تشنه یا پوشیده باشى و او برهنه. و حق ششم- آنكه اگر تو خدمتگزار دارى و برادرت ندارد. واجب است خدمتگزارت را بفرستى. كه جامه هایش را بشوید و غذایش را درست كند و بسترش را مرتب نماید. و حق هفتم- آنكه سوگندش را تصدیق كنى و دعوتش را بپذیرى و در بیماریش از او عیادت كنى و بر جنازه اش حاضر شوى و چون بدانى حاجتى دارد، در انجام آن سبقت گیرى و او را مجبور نسازى كه از تو بخواهد، بلكه خودت پیشدستى كنى، چون چنین كردى دوستى خود را بدوستى او پیوسته ئى و درستى او را بدوستى خود (و آنگاهست كه بآیه شریفه الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ عمل كرده ئى).
3- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَبِیهِ سَیْفٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْیَنَ قَالَ كَتَبَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا یَسْأَلُونَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَشْیَاءَ وَ أَمَرُونِی أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ فَسَأَلْتُهُ فَلَمْ یُجِبْنِی فَلَمَّا جِئْتُ لِأُوَدِّعَهُ فَقُلْتُ سَأَلْتُكَ فَلَمْ تُجِبْنِی فَقَالَ إِنِّی أَخَافُ أَنْ تَكْفُرُوا إِنَّ مِنْ أَشَدِّ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ثَلَاثاً إِنْصَافَ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتَّى لَا یَرْضَى لِأَخِیهِ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا بِمَا یَرْضَى لِنَفْسِهِ مِنْهُ وَ مُوَاسَاةَ الْأَخِ فِی الْمَالِ وَ ذِكْرَ اللَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ لَیْسَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَكِنْ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَیَدَعُهُ [4]
عبد الاعلى بن اعین گوید [برخى ] از اصحاب ما نامه نوشتند و از امام صادق علیه السّلام مطالبى پرسیدند و مرا امر كردند كه از آن حضرت در باره حق مسلمان بر برادرش بپرسم، من پرسیدم و حضرت پاسخم نگفت چون براى وداع خدمتش رفتم، عرضكردم: از شما پرسیدم و پاسخم نفرمودى، فرمود: میترسم كفران ورزید (و گردن ننهید) همانا از سخت ترین واجبات خدا بر خلقش سه چیز است: (1) انصاف دادن مرد از خود تا آنجا كه براى برادرش از خود نپسندد، جز آنچه را براى خود از او میپسندد. (2) مواسات نمودن با برادر نسبت بمال. (3) یاد خدا در هر حال و آن سبحان اللَّه و الحمد اللَّه نیست، بلكه آنست كه چیزى را كه خدا بر او حرام نموده رها كند.
4- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنْ أَدَاءِ حَقِّ الْمُؤْمِنِ [5]
امام صادق علیه السّلام فرمود خدا بچیزى بهتر از اداء حق مؤمن عبادت نشود.
5- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ لَا یَشْبَعَ وَ یَجُوعُ أَخُوهُ وَ لَا یَرْوَى وَ یَعْطَشُ أَخُوهُ وَ لَا یَكْتَسِیَ وَ یَعْرَى أَخُوهُ فَمَا أَعْظَمَ حَقَّ الْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ قَالَ أَحِبَّ لِأَخِیكَ الْمُسْلِمِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ إِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَ إِنْ سَأَلَكَ فَأَعْطِهِ لَا تَمَلَّهُ خَیْراً وَ لَا یَمَلَّهُ لَكَ كُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَكَ ظَهْرٌ إِذَا غَابَ فَاحْفَظْهُ فِی غَیْبَتِهِ وَ إِذَا شَهِدَ فَزُرْهُ وَ أَجِلَّهُ وَ أَكْرِمْهُ فَإِنَّهُ مِنْكَ وَ أَنْتَ مِنْهُ فَإِنْ كَانَ عَلَیْكَ عَاتِباً فَلَا تُفَارِقْهُ حَتَّى تَسْأَلَ سُمَیْحَتَهُ وَ إِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ إِنِ ابْتُلِیَ فَاعْضُدْهُ وَ إِنْ تُمُحِّلَ لَهُ فَأَعِنْهُ وَ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِأَخِیهِ أُفٍّ انْقَطَعَ مَا بَیْنَهُمَا مِنَ الْوَلَایَةِ وَ إِذَا قَالَ أَنْتَ عَدُوِّی كَفَرَ أَحَدُهُمَا فَإِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ فِی قَلْبِهِ كَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ وَ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّهُ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَزْهَرُ نُورُهُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا تَزْهَرُ نُجُومُ السَّمَاءِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ وَلِیُّ اللَّهِ یُعِینُهُ وَ یَصْنَعُ لَهُ وَ لَا یَقُولُ عَلَیْهِ إِلَّا الْحَقَّ وَ لَا یَخَافُ غَیْرَهُ [6]
و فرمود: حق مسلمان بر مسلمان اینست كه او سیر نباشد و برادرش گرسنه و او سیراب و برادرش تشنه و او پوشیده و برادرش برهنه، پس چه بزرگست حق مسلمان بر برادر مسلمانش و فرمود: براى برادر مسلمانت بخواه آنچه براى خود خواهى و چون محتاج گشتى از او كمك بخواه و اگر او از تو خواست عطایش كن و نسبت بهیچ خیرى نباید از او ملول شوى و نه او از تو ملول شود، تو پشتیبان او باش كه او پشتیبان تو است. چون غائب شود، در غیبتش او را نگهدار باش و چون حاضر شود از او دیدار كن و تجلیل و احترامش نما كه او از توست و تو از اوئى، و چون از تو بدش آید از او دورى مكن تا از او گذشت و كرم خواهى [تا كینه را از دلش بزدائى ] و اگر باو خیرى رسد، خدا را شكر كن و اگر بلائى باو رسد، بازویش بگیر و اگر برایش نیرنگى سازند، یاریش كن. و چون مردى ببرادرش اف بگوید، رشته دوستى میان آنها بریده شود، و چون بگوید تو دشمن منى، یكى از آن دو كافر شوند، و چون متهمش سازد ایمان در دلش آب شود مانند نمك در میان آب. راوى گوید: و بمن رسیده است كه آن حضرت فرمود: نور مؤمن براى اهل آسمان مانند ستارگان آسمان براى اهل زمین میدرخشد، و فرموده است: مؤمن دوست خداست، خدا یاریش كند و برایش بسازد و مؤمن جز حق بر خدا نگوید و از غیر او نترسد.
6- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یَتْبَعَهُ إِذَا مَاتَ [7]
امام صادق علیه السّلام فرمود: برخى از حقوق مسلمان بر برادرش اینست كه چون او را دید سلامش كند و چون بیمار شود عیادتش نماید و چون غائب شود خیر خواهیش كند و چون عطسه كند دعایش كند (یرحمك اللَّه گوید) و چون بمیرد تشییعش كند.
7- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْمَأْمُونِ الْحَارِثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا حَقُّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ قَالَ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ الْمَوَدَّةَ لَهُ فِی صَدْرِهِ وَ الْمُوَاسَاةَ لَهُ فِی مَالِهِ وَ الْخَلَفَ لَهُ فِی أَهْلِهِ وَ النُّصْرَةَ لَهُ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ إِنْ كَانَ نَافِلَةٌ فِی الْمُسْلِمِینَ وَ كَانَ غَائِباً أَخَذَ لَهُ بِنَصِیبِهِ وَ إِذَا مَاتَ الزِّیَارَةَ إِلَى قَبْرِهِ وَ أَنْ لَا یَظْلِمَهُ وَ أَنْ لَا یَغُشَّهُ وَ أَنْ لَا یَخُونَهُ وَ أَنْ لَا یَخْذُلَهُ وَ أَنْ لَا یُكَذِّبَهُ وَ أَنْ لَا یَقُولَ لَهُ أُفٍّ وَ إِذَا قَالَ لَهُ أُفٍّ فَلَیْسَ بَیْنَهُمَا وَلَایَةٌ وَ إِذَا قَالَ لَهُ أَنْتَ عَدُوِّی فَقَدْ كَفَرَ أَحَدُهُمَا وَ إِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ فِی قَلْبِهِ كَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ [8]
ابو المأمون حارثى گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: حق مؤمن بر مؤمن چیست؟ فرمود از جمله حق مؤمن بر مؤمن دوستى قلبى اوست و مواسات مالى و اینكه بجاى او از خانواده اش سرپرستى كند، و علیه ستمگرش از او یارى كند و چون در میان مسلمین نصیبى داشته و غائب باشد، نصیب او را برایش دریافت كند، و چون بمیرد از گورش زیارت كند و باو ستم نكند و با او غش نكند و خیانت نورزد و رهایش نكند و تكذیبش ننماید و باو اف نگوید و چون باو اف گوید: دوستى میان آنها نباشد و چون باو گوید: تو دشمن منى یكى از آن دو كافر شود، و چون متهمش سازد ایمان در دلش آب شود، همچون نمك در آب.
8- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ صَاحِبِ الْكِلَلِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ كُنْتُ أَطُوفُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَعَرَضَ لِی رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا كَانَ سَأَلَنِی الذَّهَابَ مَعَهُ فِی حَاجَةٍ فَأَشَارَ إِلَیَّ فَكَرِهْتُ أَنْ أَدَعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَذْهَبَ إِلَیْهِ فَبَیْنَا أَنَا أَطُوفُ إِذْ أَشَارَ إِلَیَّ أَیْضاً فَرَآهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَانُ إِیَّاكَ یُرِیدُ هَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَمَنْ هُوَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ هُوَ عَلَى مِثْلِ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَاذْهَبْ إِلَیْهِ قُلْتُ فَأَقْطَعُ الطَّوَافَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنْ كَانَ طَوَافَ الْفَرِیضَةِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَذَهَبْتُ مَعَهُ ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدُ فَسَأَلْتُهُ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ فَقَالَ یَا أَبَانُ دَعْهُ لَا تَرِدْهُ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ فَلَمْ أَزَلْ أُرَدِّدُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَانُ تُقَاسِمُهُ شَطْرَ مَالِكَ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَرَأَى مَا دَخَلَنِی فَقَالَ یَا أَبَانُ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ ذَكَرَ الْمُؤْثِرِینَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَنْتَ قَاسَمْتَهُ فَلَمْ تُؤْثِرْهُ بَعْدُ إِنَّمَا أَنْتَ وَ هُوَ سَوَاءٌ إِنَّمَا تُؤْثِرُهُ إِذَا أَنْتَ أَعْطَیْتَهُ مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ [9]
ابان بن تغلب گوید: با امام صادق علیه السّلام طواف میكردم: مردى از اصحاب بمن برخورد و درخواست كرد همراه او بروم كه حاجتى دارد، او بمن اشاره كرد و من كراهت داشتم امام صادق علیه السّلام را رها كنم و با او بروم، باز در میان طواف بمن اشاره كرد و امام صادق علیه السّلام او را دید، بمن فرمود: اى ابان این تو را میخواهد؟ عرضكردم: آرى. فرمود: او كیست؟ گفتم: مردى از اصحاب ماست، فرمود: او مذهب و عقیده تو را دارد؟ عرضكردم: آرى. نزدش برو، عرضكردم: طواف را بشكنم؟ فرمود: آرى. گفتم: اگر چه طواف واجب باشد؟ فرمود: آرى، ابان گوید: همراه او رفتم و سپس خدمت حضرت رسیدم و پرسیدم حق مؤمن را بر مؤمن بمن خبر ده، فرمود: اى ابان این موضوع را كنار گذار و طلب مكن، عرضكردم: چرا، قربانت گردم، سپس همواره تكراركردم و باو اصرار نمودم تا فرمود: اى ابان نیم مالت را باو میدهى، سپس بمن نگریست و چون دید كه چه حالى بمن دست داد فرمود: اى ابان، مگر نمیدانى كه خداى عز و جل كسانى را كه دیگران را بر خود ترجیح داده اند یاد فرموده؟ (آنجا كه فرموده است: وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ عرضكردم: چرا قربانت. فرمود: آگاه باش كه چون تو نیمى از مالت را باو دهى او را بر خود ترجیح نداده ئى، بلكه تو و او برابر شده اید، ترجیح او بر تو زمانى است كه از نصف دیگر باو دهى.
9- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عِیسَى بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَا وَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ طَلْحَةَ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِتُّ خِصَالٍ مَنْ كُنَّ فِیهِ كَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَقَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ مَا هُنَّ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ یُحِبُّ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ وَ یَكْرَهُ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یَكْرَهُ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ وَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ فَبَكَى ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ قَالَ كَیْفَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِذَا كَانَ مِنْهُ بِتِلْكَ الْمَنْزِلَةِ بَثَّهُ هَمَّهُ فَفَرِحَ لِفَرَحِهِ إِنْ هُوَ فَرِحَ وَ حَزِنَ لِحُزْنِهِ إِنْ هُوَ حَزِنَ وَ إِنْ كَانَ عِنْدَهُ مَا یُفَرِّجُ عَنْهُ فَرَّجَ عَنْهُ وَ إِلَّا دَعَا اللَّهَ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَلَاثٌ لَكُمْ وَ ثَلَاثٌ لَنَا أَنْ تَعْرِفُوا فَضْلَنَا وَ أَنْ تَطَئُوا عَقِبَنَا وَ أَنْ تَنْتَظِرُوا عَاقِبَتَنَا فَمَنْ كَانَ هَكَذَا كَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَسْتَضِی ءُ بِنُورِهِمْ مَنْ هُوَ أَسْفَلُ مِنْهُمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّهُمْ یَرَاهُمْ مَنْ دُونَهُمْ لَمْ یَهْنِئْهُمُ الْعَیْشُ مِمَّا یَرَوْنَ مِنْ فَضْلِهِمْ فَقَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ مَا لَهُمْ لَا یَرَوْنَ وَ هُمْ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِنَّهُمْ مَحْجُوبُونَ بِنُورِ اللَّهِ أَ مَا بَلَغَكَ الْحَدِیثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ خَلْقاً عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ وُجُوهُهُمْ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَضْوَأُ مِنَ الشَّمْسِ الضَّاحِیَةِ یَسْأَلُ السَّائِلُ مَا هَؤُلَاءِ فَیُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ تَحَابُّوا فِی جَلَالِ اللَّهِ [10]
عیسى بن ابى منصور گوید: من و ابن ابى یعفور و عبد اللَّه بن طلحه خدمت امام صادق علیه السّلام بودیم، حضرت بدون پرسش ما ابتدا كرد و فرمود: اى ابن ابى یعفور! رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: شش خصلت است كه در هر كس باشد، در برابر خدا و در جانب راست او باشد، ابن ابى یعفور گفت: آنها چیست قربانت گردم؟ فرمود: مرد مسلمان براى برادرش دوست داشته باشد آنچه را براى عزیزترین خاندانش میخواهد. و ناخوش داشته باشد براى برادرش آنچه را براى عزیزترین خاندانش ناخوش دارد و با او دوستى خالص و صمیمانه داشته باشد. ابن ابى یعفور گریست و عرضكرد: چگونه با او دوستى خالص داشته باشد؟ فرمود: اى پسر ابى یعفور! چون با او باین درجه از دوستى باشد، آنچه در دل دارد برایش توضیح میدهد. پس اگر او مسرور باشد این هم مسرور مى شود و اگر اندوهگین باشد، اندوهگین شود پس اگر بتواند باو گشایشى دهد، گشایش میدهد و گر نه برایش دعا میكند. سپس امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز از آن شماست (و آن دوستى و ناخوشى و مناصحتى است كه ذكر شد) و سه چیز از آن ما و آن شناختن شما فضیلت ما راست و گام برداشتن دنبال ما و منتظر بودن عاقبت ما (كه فرج و گشایش مسلمین در آنست). پس هر كس چنین باشد در پیشگاه خداى عز و جل قرار گیرد و كسانى كه در درجه پائین تر باشند از نور آنها پرتو گیرند و اما كسانى كه در جانب راست (رحمت) خدایند (و اینها همان كسانند كه در پیشگاه خدایند یا دسته دیگرى باشند مانند آنها) اگر كسانى كه در درجه پائین تر هستند ایشان را به بینند، خوشى زندگى بر آنها گوارا و تلخ گردد. بجهت فضیلتى كه براى آنها مى بینند. ابن ابى یعفور گفت: با آنكه در جانب راست خدایند چگونه نمى بینند؟ [دیده نمیشوند]؟ فرمود اى پسر ابى یعفور! آنها بنور خدا پوشیده شده اند، مگر این حدیث بتو نرسیده كه رسول خدا صلى اللَّه- علیه و آله میفرمود: براى خدا مخلوقى است در جانب راست عرش در برابر خدا و جانب راست او كه رخسارشان از برف سپیدتر و از خورشید فروزان تابان تر است، كسى كه میپرسد: اینها كیانند؟ در پاسخ گفته مى شود: اینها كسانى هستند كه در جلال خدا با یك دیگر دوستى كرده اند (یعنى دوستى آنها با یك دیگر بجهت عظمت و احترام خدا بوده، نه بجهت اغراض دنیوى).
10- عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ فَسَأَلَهُ كَیْفَ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ إِخْوَانِكَ قَالَ فَأَحْسَنَ الثَّنَاءَ وَ زَكَّى وَ أَطْرَى فَقَالَ لَهُ كَیْفَ عِیَادَةُ أَغْنِیَائِهِمْ عَلَى فُقَرَائِهِمْ فَقَالَ قَلِیلَةٌ قَالَ وَ كَیْفَ مُشَاهَدَةُ أَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ قَالَ قَلِیلَةٌ قَالَ فَكَیْفَ صِلَةُ أَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ فِی ذَاتِ أَیْدِیهِمْ فَقَالَ إِنَّكَ لَتَذْكُرُ أَخْلَاقاً قَلَّ مَا هِیَ فِیمَنْ عِنْدَنَا قَالَ فَقَالَ فَكَیْفَ تَزْعُمُ هَؤُلَاءِ أَنَّهُمْ شِیعَةٌ [11]
محمد بن عجلان گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام بودم كه مردى در آمد و سلام كرد، حضرت از او پرسید برادرانت كه از آنها جدا شدى چگونه بودند؟ او ستایش نیكو كرد و تزكیه نمود و مدح بسیار حضرت باو فرمود: ثروتمندان از فقرا چگونه عیادت كنند؟ عرض كرد: اندك. فرمود: دیدار و احوالپرسى ثروتمندانشان از فقرا چگونه است؟ عرضكرد: اندك، فرمود: دستگیرى و مالدادن توانگرانشان به بینوایان چگونه است؟ عرضكرد: شما اخلاق و صفاتى را ذكر میكنى كه در میان مردم ما كمیاب است فرمود: پس چگونه آنها خود را شیعه میدانند؟
11- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ الشِّیعَةَ عِنْدَنَا كَثِیرٌ فَقَالَ فَهَلْ یَعْطِفُ الْغَنِیُّ عَلَى الْفَقِیرِ وَ هَلْ یَتَجَاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسِی ءِ وَ یَتَوَاسَوْنَ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ لَیْسَ هَؤُلَاءِ شِیعَةً- الشِّیعَةُ مَنْ یَفْعَلُ هَذَا [12]
ابو اسماعیل گوید: به امام باقر علیه السلام عرض كردم: قربانت گردم، نزد ما شیعه بسیار است فرمود: آیا توانگر به فقیر توجه میكند، و آیا نیكوكار از بدكردار در میگذرد و با یك دیگر مواسات میكنند؟ عرضكردم: نه، فرمود: آنها شیعه نیستند. شیعه كسى است كه چنان كند.
12- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ص یَقُولُ عَظِّمُوا أَصْحَابَكُمْ وَ وَقِّرُوهُمْ وَ لَا یَتَجَهَّمُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً وَ لَا تَضَارُّوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ إِیَّاكُمْ وَ الْبُخْلَ كُونُوا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلِصِینَ [13]
امام باقر صلوات اللَّه علیه میفرمود: اصحاب خود را بزرگ دارید و احترام كنید و به یكدیگر رو ترش نكنید. زیان نزنید و رشك نبرید و از بخل بپرهیزید تا از بندگان مخلص خدا باشید.
13- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَ یَجِی ءُ أَحَدُكُمْ إِلَى أَخِیهِ فَیُدْخِلُ یَدَهُ فِی كِیسِهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ فَلَا یَدْفَعُهُ فَقُلْتُ مَا أَعْرِفُ ذَلِكَ فِینَا فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَا شَیْ ءَ إِذاً قُلْتُ فَالْهَلَاكُ إِذاً فَقَالَ إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یُعْطَوْا أَحْلَامَهُمْ بَعْدُ [14]
امام باقر علیه السلام به سعید بن حسن فرمود: آیا یكى از شما نزد برادرش مى آید و دست در كیسه او میكند و هر چه احتیاج دارد بر میدارد و او جلوگیرش نمیشود؟ عرضكردم: چنین كارى در میان ما سراغ ندارم. امام علیه السلام فرمود: پس چیزى نیست، عرض كردم: پس هلاكت است (یعنى معذب شوند؟) فرمود هنوز عقول آن مردم كامل نشده (و آداب دینى خود را فرا نگرفته اند).
14- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ رَفَعَهُ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ فَقَالَ سَبْعُونَ حَقّاً لَا أُخْبِرُكَ إِلَّا بِسَبْعَةٍ فَإِنِّی عَلَیْكَ مُشْفِقٌ أَخْشَى أَلَّا تَحْتَمِلَ فَقُلْتُ بَلَى إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَا تَشْبَعُ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَكْتَسِی وَ یَعْرَى وَ تَكُونُ دَلِیلَهُ وَ قَمِیصَهُ الَّذِی یَلْبَسُهُ وَ لِسَانَهُ الَّذِی یَتَكَلَّمُ بِهِ وَ تُحِبُّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ إِنْ كَانَتْ لَكَ جَارِیَةٌ بَعَثْتَهَا لِتَمْهَدَ فِرَاشَهُ وَ تَسْعَى فِی حَوَائِجِهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ وَصَلْتَ وَلَایَتَكَ بِوَلَایَتِنَا وَ وَلَایَتَنَا بِوَلَایَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ [15]
معلى بن خنیس گوید: از امام صادق علیه السلام در باره حق مؤمن پرسیدم فرمود: هفتاد حق است كه جز هفت حق را به تو نمیگویم، زیرا بتو مهربانم و میترسم تحمل نكنى، عرضكردم: چرا ان شاء اللَّه، فرمود: تو سیر نباشى و او گرسنه، و پوشیده نباشى و او برهنه و راهنماى او باشى و پیراهنى كه میپوشد و زبان گویاى او باشى و براى او بخواهى آنچه را براى خودخواهى و اگر كنیزى دارى او را بفرستى تا فرش وبسترش را مرتب كند و در شب و روز، در حوائج او كوشا باشد پس چون چنین كردى ولایت خود را بولایت ما رسانده ئى و ولایت ما را بولایت خداى عز و جل.
15- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ یَحِقُّ عَلَى الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِی التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَى التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ حَتَّى تَكُونُوا كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- رُحَمَاءَ بَیْنَكُمْ مُتَرَاحِمِینَ مُغْتَمِّینَ لِمَا غَابَ عَنْكُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَى مَا مَضَى عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص [16]
امام صادق علیه السلام فرمود: مسلمان برادر مسلمانست، باو ستم نكند و او را وانگذارد و نسبت به او خیانت نكند، و بر مسلمانان سزاوار است در پیوستگى با یك دیگر كوشش كنند و در كمك كردن بر مهربانى دو جانبه و مواسات با نیازمندان و عطوفت با یك دیگر تا چنان باشید كه خداى عز و جل بشما دستور فرموده كه: رُحَماءُ بَیْنَهُمْ با یك دیگر مهر ورزند با یك دیگر مهربانند و نسبت بامرى كه مربوط بآنهاست و فوت شده اندوهگین باشد، بر همان روشى كه گروه انصار در زمان رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله بودند.
16- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص حَقٌّ عَلَى الْمُسْلِمِ إِذَا أَرَادَ سَفَراً أَنْ یُعْلِمَ إِخْوَانَهُ وَ حَقٌّ عَلَى إِخْوَانِهِ إِذَا قَدِمَ أَنْ یَأْتُوه [17]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: بر مسلمان است كه چون آهنگ مسافرتى كند، برادرانش را آگاه سازد و بر برادران او است كه چون برگشت بدیدن او آیند.
باب إدخال السرور على المؤمنین
17- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ أَبِی الْیَقْظَانِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ قَالَ فَقَالَ حَقُّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِكَ لَوْ حَدَّثْتُكُمْ لَكَفَرْتُمْ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ خَرَجَ مَعَهُ مِثَالٌ مِنْ قَبْرِهِ یَقُولُ لَهُ أَبْشِرْ بِالْكَرَامَةِ مِنَ اللَّهِ وَ السُّرُورِ فَیَقُولُ لَهُ بَشَّرَكَ اللَّهُ بِخَیْرٍ قَالَ ثُمَّ یَمْضِی مَعَهُ یُبَشِّرُهُ بِمِثْلِ مَا قَالَ وَ إِذَا مَرَّ بِهَوْلٍ قَالَ لَیْسَ هَذَا لَكَ وَ إِذَا مَرَّ بِخَیْرٍ قَالَ هَذَا لَكَ فَلَا یَزَالُ مَعَهُ یُؤْمِنُهُ مِمَّا یَخَافُ وَ یُبَشِّرُهُ بِمَا یُحِبُّ حَتَّى یَقِفَ مَعَهُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا أَمَرَ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ قَالَ لَهُ الْمِثَالُ أَبْشِرْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَمَرَ بِكَ إِلَى الْجَنَّةِ قَالَ فَیَقُولُ مَنْ أَنْتَ رَحِمَكَ اللَّهُ تُبَشِّرُنِی مِنْ حِینِ خَرَجْتُ مِنْ قَبْرِی وَ آنَسْتَنِی فِی طَرِیقِی وَ خَبَّرْتَنِی عَنْ رَبِّی قَالَ فَیَقُولُ أَنَا السُّرُورُ الَّذِی كُنْتَ تُدْخِلُهُ عَلَى إِخْوَانِكَ فِی الدُّنْیَا خُلِقْتُ مِنْهُ لِأُبَشِّرَكَ وَ أُونِسَ وَحْشَتَكَ [18]
ابان بن تغلب گوید: از امام صادق علیه السلام حق مؤمن را بر مؤمن پرسیدم، فرمود: حق مؤمن بر مؤمن بزرگتر از اینهاست، اگر بشما گویم انكار میكنید، چون مؤمن از گورش در آید، تمثالى همراه او از گور خارج شود و باو گوید ترا مژده باد بكرامت و سرور از جانب خدا، مؤمن گوید: خدا ترا بخیر مژده دهد، سپس آن تمثال همراه او رود و او را همچنان مژده دهد: چون بامر هراسناكىگذرد. باو گوید: این براى تو نیست و چون به امر خیرى بگذرد گوید: این از تو است، همچنین پیوسته با او باشد و او را از آنچه میترسد ایمنى و بآنچه دوست دارد مژده دهد تا همراه او در برابر خداى عز و جل بایستد، سپس چون خدا بسوى بهشتش فرمان دهد، تمثال باو گوید ترا مژده باد، زیرا خداى عز و جل دستور بهشت برایت صادر فرمود، مؤمن گوید: تو كیستى خدایت رحمت كند كه از هنگامى كه از قبر بیرون آمدم همواره مرا مژده دهى و در میان راه انیس من بودى و از بپروردگارم بمن خبر دادى؟ تمثال گوید: من آن شادى هستم كه در دنیا ببرادرانت میرسانیدى، من از آن شادى آفریده شدم تا ترا مژده دهم و دلدار ترس تو باشم .
بحارالأنوار
أبواب حقوق المؤمنین بعضهم على بعض و بعض أحوالهم
1- لی، [الأمالی للصدوق ] الهمدانی [الْهَمَذَانِیُ ] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعِیصِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ أَحْبِبْ أَخَاكَ الْمُسْلِمَ وَ أَحْبِبْ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ إِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَ إِذَا سَأَلَكَ فَأَعْطِهِ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنْهُ خَیْراً فَإِنَّهُ لَا یَدَّخِرُهُ عَنْكَ كُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَكَ ظَهْرٌ إِنْ غَابَ فَاحْفَظْهُ فِی غَیْبَتِهِ وَ إِنْ شَهِدَ فَزُرْهُ وَ أَجِلَّهُ وَ أَكْرِمْهُ فَإِنَّهُ مِنْكَ وَ أَنْتَ مِنْهُ وَ إِنْ كَانَ عَلَیْكَ عَاتِباً فَلَا تُفَارِقْهُ حَتَّى تَسُلَّ سَخِیمَتَهُ وَ مَا فِی نَفْسِهِ وَ إِذَا أَصَابَهُ خَیْرٌ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَلَیْهِ وَ إِنِ ابْتُلِیَ فَاعْضُدْهُ وَ تَمَحَّلْ لَهُ [19]
امام باقر علیه السلام فرمود: برادر مسلمانت را دوست داشته باش! و دوست دار برایش آنچه براى خود دوست دارى و بد دار برایش آنچه براى خود بد دارى چون نیازمند او شدى از او خواهش كن و چون از تو خواهشى كرد به او بده و خیرى از او وامگیر كه او هم خیرى از تو وانگیرد پشت او باش كه پشت تو باشد اگر غائب شود حفظ الغیب او كن و اگر حاضر تو باشد او را تعظیم و احترام كن زیرا او از تو است و تو از اوئى و اگر بر تو گله مند است از او جدا مشو تا از علت نارضایتى و آنچه در دل دارد بپرسى، اگر خیرى به او رسد خدا را حمد كن و اگر گرفتار شود او را كمك ده وچاره جوئى كن.
2- فس، [تفسیر القمی ] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَ اللَّهَ فَرَضَ التَّحَمُّلَ [20] فِی الْقُرْآنِ قُلْتُ وَ مَا التَّحَمُّلُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ أَنْ یَكُونَ وَجْهُكَ أَعْرَضَ مِنْ وَجْهِ أَخِیكَ فَتَحَمَّلْ لَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ لا خَیْرَ فِی كَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ [21]
امام صادق علیه السلام فرمود: خدا در قرآن تحمل را واجب كرده گفتم: تحمل چه باشد؟ فرمود: اینست كه اگر تو آبرومندتر باشى از برادرت برای او تحمل كنى ( برای او و رفع نیازش رو بیندازی و از آبروی خودت خرج کنی)، و آن قول خداست (13: آل عمران) خیرى نیست در بسیارى از نجواى شما.
3- فس، [تفسیر القمی ] أَبِی عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَیْكُمْ زَكَاةَ جَاهِكُمْ كَمَا فَرَضَ عَلَیْكُمْ زَكَاةَ مَا مَلَكَتْ أَیْمَانُكُمْ [22]
امیر مؤمنان (ع) فرمود: خدا بر شما واجب كرده زكات آبرویتان را چنانچه زكات مالتان را.
4- فس، [تفسیر القمی ] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِلْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ سَبْعَ حُقُوقٍ فَأَوْجَبُهَا أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ حَقّاً وَ إِنْ كَانَ عَلَى نَفْسِهِ أَوْ عَلَى وَالِدَیْهِ فَلَا یَمِیلَ لَهُمْ عَنِ الْحَقِّ [23]
امام صادق علیه السلام : مؤمن را بر مؤمن هفت حقّ است ؛ واجبترین آنها این است كه آدمى حقّ را بگوید، هرچند علیه خود یا پدر و مادرش باشد و به خاطر آنها از حقّ منحرف نشود .
5- ب[قرب الإسناد]ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ لِخَیْثَمَةَ وَ أَنَا أَسْمَعُ یَا خَیْثَمَةُ أَقْرِئْ مَوَالِیَنَا السَّلَامَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ أَنْ یَعُودَ غَنِیُّهُمْ عَلَى فَقِیرِهِمْ وَ قَوِیُّهُمْ عَلَى ضَعِیفِهِمْ وَ أَنْ یَشْهَدَ أَحْیَاهُمْ جَنَائِزَ مَوْتَاهُمْ وَ أَنْ یَتَلَاقَوْا فِی بُیُوتِهِمْ فَإِنَّ لُقْیَاهُمْ حَیَاةٌ لِأَمْرِنَا ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا[24]
امام صادق علیه السلام به خیثمه فرمود: سلام ما را به دوستان ما برسان، و آنها را سفارش كن بتقوى از خداى بزرگ، و اینكه توانگرشان به فقیران سركشند و نیرومندشان بناتوانشان، و زنده هاشان بر جنازه مرده هاشان حضور یابند و اینكه در میان خانه هاشان با هم برخورد كنند، زیرا برخورد آنها زنده شدن امر ماست سپس دست بر داشت و گفت رحمت كند خدا كسى را كه امر ما را زنده كند.
6- ل، [الخصال ] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص یَلْزَمُ الْحَقُّ لِأُمَّتِی فِی أَرْبَعٍ یُحِبُّونَ التَّائِبَ وَ یَرْحَمُونَ الضَّعِیفَ وَ یُعِینُونَ الْمُحْسِنَ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلْمُذْنِبِ [25]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار حق بر امتم لازم است: توبه كننده رادوست داشته باشند، و ناتوان را رحم كنند، و به نیكوكار كمك دهند، و از گنهكار درگذرند.
7- ل، [الخصال ] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یُكَلِّفُ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ الطَّلَبَ إِلَیْهِ إِذَا عَلِمَ حَاجَتَهُ تَوَازَرُوا وَ تَعَاطَفُوا وَ تَبَاذَلُوا وَ لَا تَكُونُوا بِمَنْزِلَةِ الْمُنَافِقِ الَّذِی یَصِفُ مَا لَا یَفْعَلُ [26]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: مؤمن برادرش را واندارد تا از او چیزى بخواهد پس از آنكه نیاز او را داند، پشتیبان هم و مهربان هم باشید، به یکدیگر بخشش كنید و منافق گونه نباشید كه میگوید آنچه بدان عمل نمیكند.
8- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ أَتَانِی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَبَلِ فَدَخَلْتُ مَعَهُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ عِنْدَ الْوَدَاعِ أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ بِرِّ أَخِیكَ الْمُسْلِمِ وَ أَحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ وَ إِنْ سَأَلَكَ فَأَعْطِهِ وَ إِنْ كَفَّ عَنْكَ فَاعْرِضْ عَلَیْهِ لَا تَمَلَّهُ خَیْراً فَإِنَّهُ لَا یَمَلُّكَ وَ كُنْ لَهُ عَضُداً فَإِنَّهُ لَكَ عَضُدٌ وَ إِنْ وَجَدَ عَلَیْكَ فَلَا تُفَارِقْهُ حَتَّى تَسُلَّ سَخِیمَتَهُ وَ إِنْ غَابَ فَاحْفَظْهُ فِی غَیْبَتِهِ وَ إِنْ شَهِدَ فَاكْنُفْهُ وَ اعْضُدْهُ وَ وَازِرْهُ وَ لَاطِفْهُ وَ أَكْرِمْهُ فَإِنَّهُ مِنْكَ وَ أَنْتَ مِنْهُ [27]
محمد بن مسلم گوید: مردى از اهل جبل نزد من آمد و به همراه او نزد امام صادق علیه السلام رفتیم، و هنگام بدرود بآن حضرت گفت: بمن سفارش كن، فرمود تو را سفارش كنم بتقواى از خدا و نیكى كردن به برادر مسلمانت و بخواه برایش آنچه برا خود میخواهى و بد دار برایش آنچه براى خود بد دارى، اگر از چیزى خواهد باو بده، و اگر خوددارى كرد به او پیشنهاد كن، در هیچ خوبى از او دلتنگ مشو كه او هم از تو دلتنگ شود براى او بازو باش كه او هم بازوى تو باشد، و اگر از تو دلگیر شد از او جدا مشو تا خرده خرده كینه او را از دلش برآورى و اگر غائب شود در غیبتش جانب او را نگهدارى، و اگر حاضر باشد در آستانش باش و بازو و پشت او شوى، و با او مهربان باش و او را ارجمند دار زیرا تو از او باشى و او از تو.
9- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ الْكُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ لِیُعِنْ قَوِیُّكُمْ ضَعِیفَكُمْ وَ لْیَعْطِفْ غَنِیُّكُمْ عَلَى فَقِیرِكُمْ وَ لْیَنْصَحِ الرَّجُلُ أَخَاهُ كَنُصْحِهِ لِنَفْسِهِ وَ اكْتُمُوا أَسْرَارَنَا وَ لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَى أَعْنَاقِنَا الْخَبَرَ [28]
امام باقر علیه السلام فرمود: باید قوی شما كمك دهد به ضعیف شما، و توانگرتان توجه كند به فقیرتان و باید هر كس خیرخواه برادرش باشد مانند خودش، و نهان دارید اسرار ما را، و مردم را بر گردن ما سوار نکنید!
10- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ الْبُهْلُولِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ إِنَّ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْمَعْرُوفِ سِتّاً یُسَلِّمُ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودُهُ إِذَا مَرِضَ وَ یُسَمِّتُهُ إِذَا عَطَسَ وَ یَشْهَدُهُ إِذَا مَاتَ وَ یُجِیبُهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یُحِبُّ لَهُ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَكْرَهُ لَهُ مَا یَكْرَهُ لِنَفْسِهِ [29]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مسلمان برای برادر مسلمانش شش كار خوب را بایست انجام دهد: سلامش دهد چون به او برخورد، و عیادتش كند چو بیمار شود، و تحیتش گوید چون عطسه زند، و حاضرش شود چون بمیرد، و پذیرایش باشد چون دعوتش كند، و بخواهد برایش آنچه براى خود خواهد، و بد دارد برایش آنچه براى خود بد دارد.
11- سن، [المحاسن ] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ رَزِینٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ سِتُّ خِصَالٍ مَنْ كُنَّ فِیهِ كَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ الَّذِی یُحِبُّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَكْرَهُ لَهُ مَا یَكْرَهُ لِنَفْسِهِ وَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ وَ یَعْرِفُ فَضْلِی وَ یَطَأُ عَقِبِی وَ یَنْتَظِرُ عَاقِبَتِی [30]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: شش خصلت باشد كه هر كه دارد در برابر خدا باشد از سمت راست، راستى كه خدا دوست دارد مسلمانى را كه بخواهد براى برادرش آنچه براى خود خواهد، و بد دارد براى او آنچه براى خود بد دارد، و در باره ولایت باو نصیحت كند، و مقام مرا بشناسد، و بدنبال من گام بردارد، و چشم به سرانجام من داشته باشد.
12- سن، [المحاسن ] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ أَقْبَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا مَالِكُ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا حَقّاً یَا مَالِكُ تُرَاكَ فَقَدْ أَفْرَطْتَ فِی الْقَوْلِ فِی فَضْلِنَا إِنَّهُ لَیْسَ یَقْدِرُ أَحَدٌ عَلَى صِفَةِ اللَّهِ وَ كُنْهِ قُدْرَتِهِ وَ عَظَمَتِهِ فَكَمَا لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ عَلَى كُنْهِ صِفَةِ اللَّهِ وَ كُنْهِ قُدْرَتِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى فَكَذَلِكَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ عَلَى صِفَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ فَضْلِنَا وَ مَا أَعْطَانَا اللَّهُ وَ مَا أَوْجَبَ مِنْ حُقُوقِنَا وَ كَمَا لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ یَصِفَ فَضْلَنَا وَ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ مِنْ حُقُوقِنَا فَكَذَلِكَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ یَصِفَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ وَ یَقُومَ بِهِ مِمَّا أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَى أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ وَ اللَّهِ یَا مَالِكُ إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ یَلْتَقِیَانِ فَیُصَافِحُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ فَمَا یَزَالُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَاظِرٌ إِلَیْهِمَا بِالْمَحَبَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ إِنَّ الذُّنُوبَ لَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا وَ جَوَارِحِهِمَا حَتَّى یَفْتَرِقَا فَمَنْ یَقْدِرُ عَلَى صِفَةِ اللَّهِ وَ صِفَةِ مَنْ هُوَ هَكَذَا عِنْدَ اللَّهِ [31]
مالك بن اعین گوید امام صادق علیه السلام بمن رو كرد و فرمود: اى مالك شما براستى شیعه مائید، اى مالك می بینم كه درباره فضیلت ما پر میگوئى؟ راستى كسى نتواند وصف خدا كند عظمت و قدرتش را بگوید، و چنانچه آن را نتواند و براى خدا برترین نمونه است همچنان كسى نتواند وصف كند رسول خدا و فضیلت ما را و آنچه را خدا از حقوق ما واجب كرده، و همچنین نتواند وصف كند حق مؤمن را و بجا آورد آن را از آنچه خدا براى مؤمن بر برادرش واجب كرده است بخدا اى مالك چون دو مؤمن بهم برخورند و با هم دست بدهند پیوسته خدا تبارك و تعالى با مهر و آمرزش بآنها نگرانست و گناهانشان از چهره و اندامهاشان فرو ریزد تا از هم جدا شوند، پس چه كسى تواند وصف كند خدا را و وصف كند كسى را كه چنین مقامى نزد خدا دارد.
13- سر، [السرائر] مِنْ كِتَابِ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمُؤْمِنُونَ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ فَقُلْتُ كَیْفَ یَكُونُ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ قَالَ نَفَقَتُهُمْ بَعْضُهُمْ لِبَعْضِ [32]
امام صادق علیه السلام فرمود: بعضی مؤمنین خدمتكار بعضی دیگرند. راوى پرسید: چگونه خدمت كنند؟ فرمود: هزینه زنگی آنها را می پردازند.
14- ضا، [فقه الرضا علیه السلام ] اعْلَمْ یَرْحَمُكَ اللَّهُ أَنَّ حَقَّ الْإِخْوَانِ وَاجِبٌ فَرْضٌ لَازِمٌ أَنْ تفدونهم [تَفْدُوهُمْ ] لأنفسكم [بِأَنْفُسِكُمْ ] وَ أَسْمَاعِكُمْ وَ أَبْصَارِكُمْ وَ أَیْدِیكُمْ وَ أَرْجُلِكُمْ وَ جَمِیعِ جَوَارِحِكُمْ وَ هُمْ حُصُونُكُمُ الَّتِی تَلْجَئُونَ إِلَیْهَا فِی الشَّدَائِدِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لَا تُمَاطُوهُمْ وَ لَا تُخَالِفُوهُمْ وَ لَا تَغْتَابُوهُمْ وَ لَا تَدَعُوا نُصْرَتَهُمْ وَ لَا مُعَاوَنَتَهُمْ وَ ابْذُلُوا النُّفُوسَ وَ الْأَمْوَالَ دُونَهُمْ وَ الْإِقْبَالَ عَلَى اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ بِالدُّعَاءِ لَهُمْ وَ مُوَاسَاتِهِمْ وَ مُسَاوَاتِهِمْ فِی كُلِّ مَا یَجُوزُ فِیهِ الْمُسَاوَاةُ وَ الْمُوَاسَاةُ وَ نُصْرَتَهُمْ ظَالِمِینَ وَ مَظْلُومِینَ بِالدَّفْعِ عَنْهُمْ وَ رُوِیَ أَنَّهُ سُئِلَ الْعَالِمُ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُصْبِحُ مَغْمُوماً لَا یَدْرِی سَبَبَ غَمِّهِ فَقَالَ إِذَا أَصَابَهُ ذَلِكَ فَلْیَعْلَمْ أَنَّ أَخَاهُ مَغْمُومٌ وَ كَذَلِكَ إِذَا أَصْبَحَ فَرْحَانَ لِغَیْرِ سَبَبٍ یُوجِبُ الْفَرَحَ فَبِاللَّهِ نَسْتَعِینُ عَلَى حُقُوقِ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخِ الَّذِی یَجِبُ لَهُ هَذِهِ الْحُقُوقُ الَّذِی لَا فَرْقَ بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ فِی جُمْلَةِ الدِّینِ وَ تَفْصِیلِهِ ثُمَّ مَا یَجِبُ لَهُ بِالْحُقُوقِ عَلَى حَسَبِ قُرْبِ مَا بَیْنَ الْإِخْوَانِ وَ بُعْدِهِ بِحَسَبِ ذَلِكَ أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام أَنَّهُ وَقَفَ حِیَالَ الْكَعْبَةِ ثُمَّ قَالَ مَا أَعْظَمَ حَقَّكِ یَا كَعْبَةُ وَ وَ اللَّهِ إِنَّ حَقَّ الْمُؤْمِنِ لَأَعْظَمُ مِنْ حَقِّكِ [33]
فقه الرضا: بدان خدایت رحمت كناد كه حق برادران واجب و فرض است و باید جان و گوش و دیده و دست و پاى و همه اندام خود را فداى آنها كنید، آنان دژهاى شمایند كه در سختیهاى دنیا و آخرت بآنها پناه برید، بر آنها فخر نفروشید و از آنها دور نشوید، و با آنها مخالفت نكنید و غیبت آنها را نكنید و یارى و كمك بآنها را واننهید و جان و مال خود را براى آنها دریغ نكنید، و براى دعاء بآنها رو بدرگاه خدا عز و جل آورید، و با آنها همراهى و برابرى كنید در آنچه رواست، و یاریشان كنید چه ستمكار باشند و چه ستم كش بوسیله دفاع از آنها (یعنى جلو ستم آنها را بگیرید و جلو ستم بر آنها را مترجم).
و روایت است كه پرسش شد از امام علیه السلام از اینكه كسى صبح كند و غمناك باشد و سبب غم خود را نداند؟ فرمود: چون این حال باو رسد باید بداند كه برادرش غمگین است، و همچنین اگر شادمان صبح كند بى سببى براى شادى، و از خدا یارى خواهیم براى اداى حقوق برادران و آن برادر كه چنین حقوقى دارد آنست كه در كلیات دین و فروع آن با تو فرقى ندارد، و حق واجب باعتبار نزدیكى و دورى برادرانست بهمدگر.
روایت دارم از امام علیه السلام كه برابر كعبه ایستاد و گفت: چه بزرگ است حقت اى كعبه، و بخدا كه حق مؤمن از حق تو بزرگتر است.
15- نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمُؤْمِنُ مِرْآةٌ لِأَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یَنْصَحُهُ إِذَا غَابَ عَنْهُ وَ یُمِیطُ عَنْهُ مَا یَكْرَهُ إِذَا شَهِدَ وَ یُوَسِّعُ لَهُ فِی الْمَجْلِسِ [34]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن آینه برادر مؤمن خویش است: در غیابش خیرخواه اوست، و در حضورش ناراحتیهایش را برطرف مى سازد و در مجلس براى او جا باز مى كند.
16- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْجِعَابِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ ثَلَاثُونَ حَقّاً لَا بَرَاءَةَ لَهُ مِنْهَا إِلَّا بِالْأَدَاءِ أَوِ الْعَفْوِ یَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَ یَرْحَمُ عَبْرَتَهُ وَ یَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَ یُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ یَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ وَ یَرُدُّ غِیبَتَهُ وَ یُدِیمُ نَصِیحَتَهُ وَ یَحْفَظُ خُلَّتَهُ وَ یَرْعَى ذِمَّتَهُ وَ یَعُودُ مَرْضَتَهُ وَ یَشْهَدُ مَیِّتَهُ وَ یُجِیبُ دَعْوَتَهُ وَ یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ وَ یُكَافِئُ صِلَتَهُ وَ یَشْكُرُ نِعْمَتَهُ وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ وَ یَحْفَظُ حَلِیلَتَهُ وَ یَقْضِی حَاجَتَهُ وَ یَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ وَ یُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ وَ یُرْشِدُ ضَالَّتَهُ وَ یَرُدُّ سَلَامَهُ وَ یُطِیبُ كَلَامَهُ وَ یَبَرُّ إِنْعَامَهُ وَ یُصَدِّقُ إِقْسَامَهُ وَ یُوَالِی وَلِیَّهُ وَ لَا یُعَادِیهِ وَ یَنْصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظْلُوماً فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَیَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَ أَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَیُعِینُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ وَ لَا یُسْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ یُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَكْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا یَكْرَهُ لِنَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ إِنَّ أَحَدَكُمْ لَیَدَعُ مِنْ حُقُوقِ أَخِیهِ شَیْئاً فَیُطَالِبُهُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیَقْضِی لَهُ وَ عَلَیْهِ [35]
از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: مسلمان بر برادر مسلمانش سى حق دارد كه از آنها برى نشود جز به اداى آنها یا گذشت حق دار: از لغزشش درگذرد، به اشكش رحم آورد، عورتش را بپوشاند (یعنى هر عیبى را) و لغزش او را ببخشد و عذرش را بپذیرد، و در غیبتش از او دفاع كند، و پیوسته اندرزش دهد، و دوستى او را حفظ كند، و آنچه بر عهده گرفته رعایت كند، و در بیماریش عیادتش كند، و بر سر مرده اش حضور یابد، و دعوتش را بپذیرد، و هدیه اش را قبول كند و صله اش را عوض دهد، و نعمتش را قدردانى كند، و خوب یاریش كند، و همسرش را نگهدارى كند، و حاجتش را برآورد و درخواستش را بانجام رساند، عطسه اش را تحیت گوید، و گمشده اش را رهنمائى كند، و سلامش را جواب دهد و خوش به او گوید و انعامش را به نیکی پاسخ گوید، و سوگندش را باور كند، و دوستش را دوست بدارد و با او دشمنى نكند و یاریش كند چه ظالم باشد و چه مظلوم یارى او در ستمكاریش اینكه او را از ستمش برگرداند، و در مظلومى او اینكه كمكش كند حقش را بستاند، و او را تسلیم دشمن نكند، و واگذارش نكند بترك یارى او و دوست بدارد برایش هر خیرى كه براى خود دوست دارد و بد دارد برایش هر بدى كه براى خود بد دارد.
سپس فرمود: (على علیه السلام) كه شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وأله وسلم میفرمود یكى از شماها از حق برادرش چیزى كم گذارد و روز قیامت از او مطالبه شود و برایشان حكم صادر گردد.