رفعت مقام انسان؛ ثمره نیکی و احسان

یکی از اصول حاکم بر رفتار و منش اهل ایمان و تقوا، احسان و نیکی است. در آموزه های دینی مصادیق و آثار ارزشمندی برای احسان و نیکوکاری بیان شده است که ذیلابه برخی از آنها اشاره می‌‌نماییم.

مصادیق احسان و نیکوکاری:

1- کمک به مردم در هنگام سختی‌ها: ‌در روایات به طور مکرر نسبت به این موضوع تاکید شده است. امام صادق(ع) از نبی مکرم اسلام(ص) نقل می‌‌فرماید: «کسی که مومنی را یاری کند، خداوند هفتاد وسه مشکل از مشکلات او را حل می‌‌کند، یک مشکل در دنیا و هفتاد و دو مشکل در آخرت در هنگام بلیه عظمی»[1]. در روایتی دیگر از امام صادق(ع) آمده است: «کسی که به فریاد برادر مومن درمانده و سردرگریبان خود ـ در هنگام شدت گرفتاری‌اش ـ  برسد و ناراحتی او را برطرف و او را یاری کند تا به خواسته خود برسد، خداوند در برابر این کار برای او هفتاد و دو رحمت الهی می‌‌نویسد. یکی از این رحمت‌ها در دنیا شامل حال او می‌‌شود و امر معیشت او را اصلاح می‌‌کند و هفتاد و یک رحمت دیگر برای آخرت او برای سختی‌های روز قیامت ذخیره می‌‌شود»[2].‌

‌2- تلاش برای رفع نیازمندی‌های مردم: ‌از امام کاظم(ع) روایت شده است: خداوند در روی زمین بندگانی دارد که برای رفع نیازمندی های مردم می‌‌کوشند. اینان در روز قیامت (از سختی‌ها و بلاها) در امان‌اند. کسی که مومنی را شاد کند، خداوند روز قیامت دل او را شاد می‌‌کند«.[3] امام صادق(ع) نیز می‌‌فرمایند: «برآوردن حاجت مومن بهتر از آزاد کردن هزار برده و بهتر از صدقه دادن هزار بارِ اسب در راه خداست»[4]. در بیان دیگری می‌‌فرمایند: «به خدا و محمد و علی ایمان نیاورده است کسی که هر گاه برادر دینی‌اش برای رفع نیازی به او مراجعه کند با چهره‌ای خندان با او برخورد نکند، اگر رفع حاجتش به دست اوست باید به انجام آن بشتابد و اگر کار از دست او خارج است سراغ دیگری رود و از طریق دیگران مشکل او را حل کند»[5]. مطابق این روایت، نیکوکاری و احسان به دیگران و کوشش برای رفع مشکل برادران ایمانی، شرط اسلام و ولایت است و ایمان به خدا و رسول و ولایت از این راه شناخته می‌‌شود.

3- گرامی داشتن مومنان: ‌امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) می‌‌فرماید: «کسی که برادر مسلمان خود را با سخنی ملاطفت آمیز و با رفع مشکلش گرامی بدارد، تا هنگامی که در این حال است، در سایه رحمت خداوند قرار دارد»[6].

4- خدمت به مردم: ‌امیرالمومنین علی(ع) از قول رسول خدا(ص) می‌‌فرماید: «هر مسلمانی که گروهی از مسلمانان را خدمت نماید، خداوند در بهشت به تعداد آنها به او خدمتکار می‌‌بخشد»[7]. سیره عملی انبیا و اولیای الهی نیز پیوسته خدمت به مردم بود.

امام زین العابدین(ع) از راهی که می‌‌گذشت اگر کلوخی می‌‌دید از مرکب پایین می‌‌آمد و آن را با دست خود از مسیر راه مردم برمی داشت، آن گاه سوار می‌‌شد و به راه خود ادامه می‌‌داد.

آثار احسان و نیکوکاری: ‌احسان به دیگران پیامدهای بسیاری دارد که به برخی از مهمترین آنها اشاره می‌‌نماییم. 

1- همراهی خداوند: ‌مطابق آیات قرآن کریم، خداوند همواره همراه نیکی کنندگان است و آنها را در مشکلات یاری می‌‌کند: «ان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون؛ در حقیقت، خدا با کسانی است که پروا داشته‌اند و (با) کسانی (است) که آنها نیکوکارندم»(نحل/128) 

2- محبوبیت در پیشگاه خداوند و بین مردم: ‌در قرآن کریم آمده است: «و الله یحب المحسنین؛ خداوند نیکوکاران را دوست می‌‌دارد»(آل عمران/134). از امیرالمومنین علی(ع) نیز روایت شده است: «با احسان دل دیگران به دست می‌‌آید... احسان و نیکی به دیگران سبب محبت است... آن که احسانش زیاد شود، مردم او را دوست می‌‌دارند»[8].

3- بزرگی و عظمت: ‌حضرت علی(ع) می‌‌فرماید: «نیکی عین آقایی است... به مردم نیکی کن تا ارج و قَدرت افزون گردد... هرگاه نیکی ها افزون و تحمل زیاد شود، جلالت و بزرگی محقق می‌‌شود... بزرگی و بلندی مرتبه، با احسان است»[9].

4- جلب نعمت و دفع بلا: ‌کسی که به دیگران نیکی می‌‌کند، دیگران نیز در مقابل به او نیکی می‌‌کنند و از این راه نعمت های وی زیاد و بلاها از او دفع می‌‌گردد. علی(ع) می‌‌فرماید: «نیکی کن تا به تو نیکی کنند... نیکی و احسان نعمت ها را جاری و بلاها را برمی گرداند»[10].

 5- سرکوبی دشمنان و اصلاح آنان: ‌معمولا مردم چنین می‌‌پندارند که بهترین راه برای از میان برداشتن دشمنی ها و کارهای ناشایست، مقابله به مثل است، حال آنکه بر اساس مبانی دینی، بهترین راه برای مقابله با زشت کاری ها نیکی کردن است، البته این روش همیشه و در مورد همه افراد کارایی ندارد اما در بیشتر موارد موفقیت آمیز است. سیره پیامبر اکرم(ص) نیز بر همین اصل استوار بود، چنان که به هنگام فتح مکه همه مشرکان را بخشید. علی(ع) می‌‌فرماید: «نیکی کردن تو به دشمنان و حسودانی که با تو حیله کرده اند، برای آنان بسیار ناراحت کننده تر از زشت کاری تو به آنهاست و این کار آنان را به اصلاح فرامی‌‌خواند»[11]