كلمات كليدي : بره خدا، سمبل مسيح، بره قرباني، نمادشناسي مسيحي، تصوير عيسي، مناجات نامه مسيحي
نویسنده : محمد بخارائي (رفايي)
کلمه "بره خدا" به عنوان سمبل مسیح در بعضی فقرات از کتاب مقدس مورد استفاده قرار گرفته است مانند انجیل یوحنا در کلام "یحیای تعمید دهنده" زمانی که عیسی را دید و گفت: «اینک بره‌ی خدا که گناه جهان را بر میدارد».[1] همچنین در مکاشفات یوحنا (5: 12) از این تعبیر استفاده شده است.[2] در انجیل یوحنا دو مرتبه و در مکاشفات چندین بار از بره به عنوان مسیح استفاده شده است. در قدیم بره در کنار صلیب نشان دهنده قربانی شدن مسیح بوده است. گونه رایج دیگری نیز در این رابطه وجود دارد که یک بره را نشان می‌دهد در حالی که بر روی کوه صهیون[3]، جایی که به اعتقاد بعضی فرقه ها چهار رود بهشت جاری می‌شود، ایستاده است.[4] (مکاشفات 14: 1 )[5]
در بخش های دیگری از عهد جدید (مانند یوحنا 10: 11) مؤمنان مسیحی با عنوان بره‌ها تعبیر شده‌اند: «من شبان نیکو هستم. شبان نیکو جان خود را در راه گوسفندان می‌نهد». در این موارد، سمبل چوپان که خدا باشد در حال هدایت بره‌های خود می‌باشد و یا در میان آنان ایستاده است.
پس از آنکه در سال 692 شورای سوم قسطنطنیه، شورای ششم جهانی، استفاده از نماد بره را برای نشان‌دادن عیسی ممنوع اعلام نمود، این نماد منحصر در کلیساهای شرق شد.[6]
عنوان بره خدا در آئین‌های مسیحی بسیار مورد استفاده قرار گرفته است و عنوان Agnus Dei هم در مناجاتها مورد استفاده قرار گرفته است و هم به عنوان یک نوع عبادتی که نیازمند تفکر و تعمق است.[7]
تفسیر
تعیین ریشه این تعبیر در مورد مسیح که در انجیل یوحنا آمده است بسیار مشکل است. ممکن است این تعبیر را نشات گرفته از کتاب اشعیا باشد (اشعیا 53) که خادم یهوه به بره شبیه شده است، و در کتاب اعمال رسولان نیز نزدیک به این عنوان و تشبیه به کار رفته است، در آنجا گفته شده که «او مظلوم شد اما تواضع نموده دهان خود را نگشود. مثل بره‌ای که برای ذبح می‌برند و مانند گوسفندی که نزد پشم برنده اش بی زبان است همچنان دهان خود را نگشود». (اشعیا 53: 7) اما این بخش به تنهایی نمی‌تواند این اصطلاح را روشن سازد، چون در انجیل یوحنا، مسیح گفته نشده که شبیه بره است، او خود بره است و بلکه بالاتر بره خداست. او گناهان دیگران را متحمل نمی‌شود بلکه آنها را از دیگران بر میدارد.[8]
انجیل یوحنا
عنوان "بره خدا" برای عیسی مسیح در انجیل یوحنا مورد استفاده قرار گرفته است، با این بیان " اینک بره خدا که گناه جهان را بر میدارد" (یوحنا 1.29) همین عنوان در روز بعد مجددا تکرار می‌شود "اینک بره خدا"[9] (یوحنا 1: 36) در زمانی که یوحنا با دو نفر از شاگردان خود ایستاده بود و عیسی را دید که راه می‌رود. آن دو شاگرد بلافاصله او را دنبال نمودند، و او را با عنوان ربّی (ای معلم) خطاب قرار دادند.[10]
به اعتقاد بسیاری از الاهی دانان مسیحی این دو بیان در مورد عیسی با عنوان "بره خدا" بسیار نزدیک به بیانهای دیگر ِ "یحیای تعمید دهنده" می‌باشد مانند (یوحنا 1: 34): «و من دیده شهادت می‌دهم که این است پسر خدا». و از این دیدگاه مسیحی‌شناسی، این بیانها و نزول روح‌القدس در شمایل کبوتر (یوحنا 1: 32) موجب تقویت یکدیگر هستند در تاسیس و تثبیت عنصر الهی شخصیت مسیح.[11]
در انجیل یوحنا، عیسی بعد از ظهر می‌میرد پیش از آنکه جشن عید پسح آغاز شود در حالی که بره های عید در حال قربانی شدن بودند.
کتاب مکاشفه یوحنا
در کتاب مکاشفه بیش از 20 مورد اشاره به بره شیر مانند شده است ( که ذبح شده ولی زنده است) که ارائه کننده پیروزی است، گویا که مسیح زنده است.[12]
در کتاب مکاشفه اولین بار که از تعبیر بره استفاده شده است (مکاشفه 5: 1 تا 5: 6) تنها بره (که از قبیله یهودا و از نسل دوود است) است که سزاوار همراه‌داشتن طومار قضاوت است و می‌تواند مهر و موم آنرا بشکند.[13]
در مکاشفه (21: 14) گفته شده که بره، دوازده رسول و حواری دارد.[14]
کتاب مکاشفه به عنوان "مکاشفه عیس مسیح" ارائه شده است و از این رو به اعتقاد بسیاری، تمرکز بر روی بره به عنوان نجات دهنده و قضاوت کننده، می‌تواند ارائه دهنده نقش دوگانه عیسی باشد: او انسان را با قربانی‌شدن نجات می‌دهد، و در همین حال آنها را برای حساب رسی در قیامت فرا می‌خواند.
در مکاشفات یوحنا گفته شده که بره به قتل رسیده است به عنوان کفاره گناهان.[15] این در حالی است که تعابیر انجیل یوحنا اگرچه به آن نزدیک است ولی این گونه صحبت از عمل نجات‌دهنده مسیح در آنجا رایج نیست.
مسیح شناسی
در آموزه های مسیحی عنوان بره خدا اشاره دارد به نقش و کارکرد خاص عیسی مسیح به عنوان قربانی که متحمل گناه بندگان شد تا آنها رهایی یابند. استدلالات مسیحی این تعبیر را از تعبیر "بز فراری" که در عهد عتیق آمده و اشاره دارد به مجازات شدن به خاطر گناه دیگران بدون اینکه آنها بدانند یا بخواهند جدا می‌کند. این آموزه‌ها تأکید می‌کنند که عیسی انتخاب نمود تا رنج ببرد به عنوان نشانه اطاعت کامل در برابر اراده پدر.[16]
"بره‌ی شیر مانندی که بالا می‌رود تا پس از قربانی‌شدن، پیروزی را ارائه دهد"، بارها در مکاشفات یوحنا دیده می‌شود.[17]
مفهوم بره خدا بسیار با آموزه های مسیح شناسی یوحنا تطبیق دارد. موضوع بره قربانی که پیروزمندانه بر می‌خیزد، به عنوان مسیح دوباره حیات یافته، در آموزه‌های مسیح شناسی باستان به کار گرفته شد. برای مثال در سال 375 سنت آگوستین نوشته است: "چرا یک بره با اشتیاق خود؟ چون او مرگ را تجربه کرد در حالی که گناهکار عدم عدالت بود. چرا یک شیر با بازگشت خود؟".[18]
آموزه‌های مسیح‌شناسی کشیش آنسلم در قرن یازدهم مشخصا موضوع بره قربانی را از مفهوم "فرار بز" در عهد قدیم که مربوط می‌شود به مجازات بخاطر گناه دیگران و کسیکه قربانی دیگری می‌شود، بدون اینکه دانسته باشد یا اراده نموده باشد جدا کرده و متمایز نشان می‌دهد.
آنسلم تاکید کرده که به عنوان بره خدا عیسی انتخاب کرد تا در کالواری[19] رنج بکشد به عنوان نشانه اطاعت کامل نسبت به اراده پدر.[20]
جان کالون دیدگاه میسح شناسانه مشابهی را در باره "بره به عنوان عامل خدا" ارائه نمود. او استدلال می‌کند عیسی در محاکمه خود در دادگاه پیلاطس می‌توانست به طور موفقیت آمیزی برای اثبات بی گناهی خود استدلال کند، اما در عوض بخاطر اطاعت از پدر خود را تسلیم مصلوب شدن نمود، چرا که او نقش خود را به عنوان بره خدا می‌دانست.[21]
در مسیح شناسی جدید ارتدوکس شرق، سرجیو بلگاکویچ[22] استدلال می‌کند که نقش عیسی به عنوان بره خدا توسط پدر از پیش تعیین شده بود، و حتی قبل از خلقت جهان، به عنوان نشانی از محبت و بدین طریق پدر لازم می‌داند که پسر به عنوان عامل فرستاده شود تا بشریت را که با سقوط آدم تحقیر شده است نجات دهد.[23]
در مسیح شناسی کاتولیک رومی، کارل رانر[24] اضافه می‌کند که خون بره خدا، و آبی که از پهلوی وی جاری شد در کالواری دارای ماهیت پاک کننده‌ای بوده است، مشابه آبی که در غسل تعمید به کار می‌رود. در این قیاس، خون بره، گناهان بشریت را در غسل تعمیدی دوباره پاک نموده است و آنها را از سقوط آدم نجات بخشیده است.[25]
عبادت و موسیقی
در جشن مذهبی مناسک رومی و نیز در عشای ربانی کلیسای انگلیکن، کلیسای لوتری، و مناسک غربی کلیسای ارتدوکس agnus dei عنوان نیایشی است که به صورت سرود بره خدا خوانده می‌شود.
هنر
در نمادشناسی مسیحی، Agnud Dei نمادی تصویری از عیسی به عنوان بره است، که از قرون وسطی معمولا پرچمی با علامت صلیب همراه خود دارد. این صلیب عموما بر روی کتف بره و طرف دست راست آن قرار گرفته است. گاهی اوقات بره در حالی نشان داده می‌شود که کتابی با هفت مهر و موم همراه دارد که از آن آویزان شده است. این اشاره به تصویری است که در کتاب مکاشفه آمده است (مکاشفه 5.1 تا 5.13). گاهی اوقات، بره در حالی به تصویر کشیده شده است که از قسمت قلب خود در حال خونریزی می‌باشد، که نشانگر این است که خون عیسی مسیح ریخته شد تا گناهان را از جهان پاک کند.
در آثار هنری مسیحی کهن، این نماد از همان ابتدا نمایان بوده است و در کلیساهای متعددی به چشم می‌خورد. بعضی از این تصویر دوازده گوسفند را به نشانه دوازده حواری نشان می‌دهند که در کنار بره خدا واقع شده اند مانند کلیسای سانتی کاسما[26] در روم (526-530).
با وجود اینکه تصویر عیسی به عنوان بره خدا دارای ریشه ای کهن می‌باشد، این تصویر در نمادشناسی آئینی به کار رفته در کلیسای ارتدوکس شرق مورد استفاده قرار نگرفته است. دلیل این مطلب این است که تصاویر عیسی در کلیسای ارتدوکس بیشتر انسانی و بشری است تا نمادی تا از این طریق اعترافی باشد به ایمان ارتدوکسی که قائل به تجسم یافتن لوگوس می‌باشد.
در کلیسای کاتولیک رومی نیز تصویر عیسی به صورت بره ای که صلیب همراه دارد توسط پاپ در مراسمی مذهبی برکت داده می‌شود.