كلمات كليدي : سوئيفت، بازار مالي بين المللي، بانكداري الكترونيكي، ارتباط بين بانكي، امنيت و سرعت
نویسنده : حسين كفشگر جلودار
سوئیفت یک شبکه بین‌المللی ارتباط مالی بین بانکی است که تسهیلات و خدماتی ویژهای را از طریق مراکز رایانه‌ای در سراسر دنیا ارائه می‌دهد.[1] سوئیفت در واقع مخفف کلمه (Society Worldwide Interbank Financial Telecommunication) است که به فارسی می‌توان آن‌را به «جامعه جهانی ارتباط بین بانکی» ترجمه کرد.[2]
این سیستم، به‌صورت چند کاربره است و مؤسسه آن به‌صورت شرکت تعاونی اداره می‌شود. بانک‌های عضو، در آن دارای سهام بوده و در سود مؤسسه سهیم هستند. سوئیفت راه مطمئنی برای تبادل انواع پیغام‌ها، سفارش خرید، فروش، رساندن راهنمایی‌هایی جهت نحوه تحویل، ارسال یا موارد مشابه است. هدف اولیه از ایجاد سوئیفت، جایگزینی روش‌های ارتباطی غیر استاندارد کاغذی و یا انتقال پیام از طریق تلکس در سطح بین‌المللی با یک روش استاندارد جهانی بود؛ اما از بدو تأسیس تا به‌حال دچار تحول اساسی در روش‌ها و مکانیزم‌های مورد استفاده خود گردیده است.[3]
قبل از به‌وجود آمدن سوئیفت، مبادلات پولی در سطح بین‌المللی از امنیت، اطمینان و استاندارد لازم برخوردار نبود و در این زمینه، خلأ وسیعی احساس می‌شد. به‌دنبال این احساس، که سرویس مالی بین‌المللی دارای استاندارد بسیار بالا از لحاظ ایمنی و قابلیت اطمینان نبوده است، بررسی‌ها و مطالعات اولیه آن توسط اداره‌ای در مرکز بلژیک با پشتیبانی 239 بانک از 15 کشور انجام شد. هدف از این مطالعات، تسهیل ارتباطات اطلاعاتی که در سراسر دنیا پخش شده و ایجاد یک زبان مشترک و استاندارد برای نقل و انتقال مالی بین‌المللی بوده است. سرانجام، سوئیفت در سال 1974 با حضور اعضای اصلی و شرکا از 17 کشور جهان و با 50 مشتری بنیان‌گذاری شد و مرکز آن در بروکس قرار داشت. در سال 1975، قوانین امنیتی و اعتباری سوئیفت وضع شد و اعضای مالی پشت صحنه سوئیفت تعیین شدند. در این زمان، 510 مشتری از 17 کشور عضو شدند؛ ولی پیغام مالی رد و بدل نشد. در سال 1976، اولین مرکز عملیاتی سوئیفت راه‌اندازی شد و در سال 1977 آلبرت پرنس بلژیک اولین پیغام را از طریق سوئیفت ارسال کرد. در سال 1980 برای اولین بار پای کشورهای آسیایی به سوئیفت باز شد و کشورهای هنگ کنگ و سنگاپور به‌عنوان پیشتاز کشورهای آسیایی شروع به فعالیت و کار با سوئیفت کردند. در حال حاضر بالغ بر 187 کشور و 6000 بانک و مؤسسه مالی در سراسر دنیا عضو شبکه سوئیفت هستند. هسته اصلی آن در کشور بلژیک می‌باشند و کشورهای آمریکا، هلند، هنگ کنگ و انگلیس به‌عنوان مراکز پشتیبان مشتریان هستند.[4]
مکانیزم عمل سوئیفت[5]
فرض کنید یک فروشنده و یک خریدار می‌خواهند یک معامله تجاری را از طریق اینترنت انجام دهند؛ برای این کار از گواهینامه دیجیتالی (Indentures)[6] که توسط بانک صادرشده، استفاده می‌کنند. در این صورت مراحل زیر را دنبال می‌شود.
1. خریدار، یک سفارش خرید را از طریق شبکه اینترنت صادر می‌کند.
2. فروشنده نیاز دارد که هویت خریدار و همچنین گواهینامه و درخواست او، تضمین، تصدیق و اعتبار‌یابی شود.
3. خریدار، سفارش خرید خود را از طریق Trust Act[7] گواهی و ارسال می‌کند.
4. Trust Act از بانک مربوطه، اعتبار و تصدیق هویت مشتری را در خواست و به‌طور هم‌زمان Trust Act، صحت و سقم هویت دو بانک را با Indentures بررسی می‌کند.
5. زمانی‌که اعتبار اخذشد، Trust Act سفارش تضمین‌شده و تصدیق‌شده را به فروشنده منعکس می‌کند. بنابراین فروشنده می‌تواند به آن اعتماد نماید.
6. فروشنده یک رسید به خریدار می‌دهد؛ در نتیجه، خریدار یک رسید تضمین‌شده از فروشنده قابل اطمینان دارد.
7. Trust Act، یک ثبت زمانی از همه پیغام‌ها را حفظ می‌کند.
8. پس از یک مرحله، کلیه نقل و انتقالات پیام‌ها مبادله و ثبت می‌شود.
کاربران سوئیفت[8]
کاربران سوئیفت به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1. عضو (سهام‌داران)؛ اعضا، شامل بانک‌ها، دلالان واجد شرایط، واسطه‌های معالات بازرگانی و سهام مؤسسات سرمایه‌گذاری هستند.
2. عضو جزء؛ یک سازمان که واجد شرایط لازم جهت عضویت در سوئیفت است و بیش از 50 درصد سهام آن به‌طور مستقیم و یا 100 درصد سهام آن به‌طور غیر مستقیم در اختیار یک عضو سوئیفت هست. یک عضو جزء باید کاملا تحت کنترل مدیریتی اعضا باشد.
3. شرکا؛ شامل دلالان و واسطه‌هایی که در زمینه سهام، اراق و مسائل مالی مربوطه فعالیت دارند، مؤسسات سپرده‌گذاری و تسویه (نقل و انتقال بانکی) مرکزی، دلالان پول، شرکت خدماتی امانات، مؤسسات تجاری، مؤسسات مالی غیر سهامی، دفاتر نمایندگی، صادرکنندگان چک‌های مسافرتی و ... هستند.
مزایای استفاده از سوئیفت[9]
استفاده وسیع از شبکه جهانی سوئیفت، به‌واسطه دارا بودن مزایای زیاد، در بانکداری بین‌المللی، به‌شرح زیر است:
قابلیت اطمینان؛ سیستم پیام‌رسانی سوئیفت، قابل اطمینان (Reliable) است؛ به‌طوری‌که از تاریخ شروع فعالیت سوئیفت، در سال 1977 تاکنون حتی یک پیام مالی بین بانکی مخدوش یا گم نشده است؛ بنابراین به‌جرأت، می‌توان بیان داشت که براساس عملکرد سی سال گذشته سیستم جهانی سوئیفت، تقریبا صددرصد پیام‌های ارسالی و دریافتی از مبدأ تا مقصد بدون هیچ‌گونه اشکال و دخل و تصرفی مبادله خواهد شد.
ایمنی سیستم؛ از آنجا که اکثر پیام‌های بانکی، تعهدآور بوده و منشأ مالی دارد، امنیت (Security) انتقال آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است و شبکه جهانی سوئیفت، با بهره‌گیری از جدیدترین پدیده‌های تکنولوژیک، از لحاظ ایمنی در سطح بالایی قرار دارد. در راستای همین نکته، تنها افراد مجاز توانایی ورود به سیستم و استفاده از آن‌را دارند.
سرعت؛ نظر به این‌که سیستم سوئیفت، از آخرین دست‌آوردهای الکترونیک در زمینه ارتباطات استفاده می‌کند، ارسال هر پیام در ظرف چند ثانیه صورت می‌گیرد. در این راستا، طول پیام (کوتاهی یا بلندی) و بُعد مسافت در ارسال پیام دخالتی ندارند.
استاندارد؛ استاندارد و یک‌نواخت بودن فرمت پیام‌های ارسال،ی از طریق شبکه جهانی سوئیفت، امتیاز دیگر این سیستم است. سوئیفت، از یک زبان مشترک در امور بانکداری بین‌المللی استفاده می‌کند و مانند هر مقوله دیگر، زبان و اصطلاحات خاص خود را دارد؛ به‌طوری‌که تمام اصطلاحاتی که در این سیستم به‌کار گرفته می‌شوند، برای همه طرف‌های درگیر و استفاده‌کننده از قبل تعریف شده و آشنا هستند. این هم‌گونی پیام و استاندارد بودن فرمت آنها مانع از تفاسیر و برداشت‌های گوناگون می‌شود.
صرفه‌جویی در هزینه؛ در حال حاضر، هزینه ارسال هر پیام 325 کاراکتری حدود سه صدم یورو است. اگر حجم پیام‌های یک بانک از حد نصابی بیشتر شود، این هزینه به‌میزان قابل توجهی تقلیل می‌یابد. به‌علاوه، کارمزد دریافتی کارگزاران برای اجرای پیام‌های سوئیفتی یا تلکسی متفاوت است و تقریبا کارمزد اجرای پیام سوئیفتی نصف کارمزد اجرای پیام تلکسی است.
قابلیت دستیابی؛ در دسترس بودن (Availability) سیستم سوئیفت در تمام 24 ساعت شبانه‌روز و در طول تمام ایام هفته، ماه و سال یکی دیگر از مزیت‌های مهم این سیستم است. از آنجا که سوئیفت ارزان‌تر، سریع‌تر و مطمئن‌تر از تلکس است، جایگزین تلکس شده است و فقط در مواردی که بانک گیرنده پیام، هنوز به عضویت سوئیفت در نیامده، به‌ناچار باید از تلکس جهت ارسال پیام بین بانکی استفاده نماید.