كلمات كليدي : باروري، پايگاه اجتماعي، باروري خام، باروري عمومي، باروري طبيعي يا فيزيولوژيك
نویسنده : انسيه ملكيان
واژه «Fertility» به معنای باروری از واژه لاتینی Fertilis و ریشه Behr در زبان هند و اروپایی به‌معنای حمل کردن است و خصلت ویژه یک زمین را که تولیدی بسیار دارد می‌رساند.[1]
واژه Status به معنای پایگاه مترادف Statut در زبان فرانسه از ریشه لاتین Statuere (مستقر و برقرار کردن) گرفته شده است.[2] پایگاه اجتماعی به موقعیت اجتماعی و جایگاهی اطلاق می‌شود که فرد در گروه یا در مرتبه اجتماعی یک گروه در مقایسه با گروه‌های دیگر احراز می‌کند. پایگاه و موقعیت اجتماعی فرد حقوق و مزایای شخص را تعیین می‌کند.[3] عواملی که در پایگاه اجتماعی نقش دارند شغل، درآمد، قدرت، فرهنگ، دین و تحصیلات هستند.[4]
میزان باروری
از اصطلاح ولادت فقط برای نشان دادن تعداد ولادت‌ها می‌توان استفاده کرد. اما وقتی میزان ولادت‌ها را برای نشان دادن تعداد ولادت‌ها در یک جمعیت مشخصی که قابلیت باروری را دارند در نظر بگیریم در واقع با شاخص باروری سروکار داریم.[5]
براساس داده‌های ثبتی وقایع حیاتی می‌توان به طور مستمر از میزان موالید به‌دنیا آمده در مقاطع مختلف آگاه شد به شرط آنکه سیستم ثبت وقایع پوشش مناسبی را در سطح استان‌ها داشته باشد و اطلاعات به‌هنگام و کارآمدی را ارائه دهد. در این حالت می‌توان شاخص‌های متعددی را برای بررسی میزان باروری در نظر گرفت.[6]
محاسبه شاخص‌ها
الف) میزان موالید خام (Crude Birth Rate)؛ عبارت از کسری است که صورت آن کل نوزادان زنده به‌دنیا آمده در یک سال معین، و مخرج آن میانگین جمعیت همان سال می‌باشد.
در حال حاضر کمترین مقدار موالید برای کشورهای آلمان، ژاپن، اسپانیا، یونان و ایتالیا می‌باشد که رقم آن ده در هزار است و حداکثر میزان موالید برای نوار غزه 56 در هزار می‌باشد.[7]
ب) میزان باروری عمومی (General Fertility Rate)؛ قبلا در محاسبه باروری خام یا ناخالص افرادی را که دارای باروری نبودند مثل کودکان سالمندان، و به‌طور کلی مردان را نیز در محاسبه خود قرار می‌دادیم و این میزان را باروری خام می‌گفتیم. به منظور خالص‌سازی باید میان موالید و زنانی که در سنین باروری هستند یعنی سنین 15 تا 45 سال را در نظر بگیریم؛ که به این میزان باروری عمومی می‌گویند. یعنی در مخرج کسر به‌جای کل جمعیت، جمعیت زنان واقع در سن باروری را قرار دهیم.[8] یعنی:
ج) باروری طبیعی یا فیزیولوژیک؛ اگر شرایط بهداشتی در یک جامعه مناسب باشد و از وسایل پیش‌گیری از بارداری استفاده نشود، در این صورت یک زن شوهردار بر حسب سن ازدواج، به حداکثر باروری ممکن دست خواهد یافت. اما این دوشرط یاد شده عملا هیچگاه تحقق پیدا نکرده است و نمی‌یابد. لوئی هنری (LouisHenry:1911-1991)جمعیت‌شناس مشهور فرانسوی پس از بررسی و مطالعه باروری طبیعی یعنی حداکثر میزان باروری زنان دریافته است که هرچه سن ازدواج زن بالاتر رود از میزان باروری زن کاسته می‌شود. مثلا اگر زن در سن چهل‌سالگی ازدواج کند 2.1 بچه را می‌تواند به‌دنیا بیاورد ولی اگر این زن در سن 15 سالگی ازدواج کند 12 کودک به‌دنیا خواهد آورد. زیرا با بالا رفتن سن ازدواج اولا دوران باروری یک زن محدودتر می‌شود و ثانیا هرچه سن زنان در هنگام ازدواج دیرتر باشد به همان اندازه درصد زنان نازا بیشتر خواهد شد. به عنوان مثال درصد زنان نازا در سن کمتر از بیست سال 3.5 درصد است و در سن 50 سالگی این درصد به بیش از 90 درصد خواهد رسید.[9]
ارتباط میان پایگاه اجتماعی و باروری
یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که بین پایگاه اجتماعی فرد و میزان باروری ارتباط وجود دارد. افراد طبقات پایین بیشتر از افراد طبقه متوسط و بالا به داشتن فرزند تمایل نشان می‌دهند. همچنین میزان زاد و ولد در افراد روستاییان و افرادی که سطح آموزش و تحصیلات پایین‌تری دارند بیشتر است و افراد تحصیل‌کرده شهری موالید پایین‌تری را دارند.[10]
به عنوان نمونه یافته‌های پژوهشی به‌طور دقیق‌تری نشان می‌دهد که برخی از مولفه‌ها که نشان دهنده پایگاه اجتماعی هستند با بارداری دارای همبستگی منفی هستند. این متغیرها عبارت‌اند از: سطح درآمد، منزلت اجتماعی، سطح فرهنگی.
- سطح درآمد؛ هرچه فرد سطح درآمد و منزلت اجتماعی و فرهنگی بالاتری داشته باشند دارای سطح باروری پایین‌تری خواهد بود. [11]در این موارد پایگاه اقتصادی و درآمد پایین تاثیر بیشتری را روی زاد و ولد دارند. زیرا فقر اقتصادی تاثیر زیادی روی فقر فرهنگی و منزلت اجتماعی افراد دارد. خانواده‌هایی که فاقد درآمد، اشتغال تعلیم و تربیت و خدمات اجتماعی کافی هستند به غیر از اتکا بر فرزندان خود راه دیگری برای برطرف کردن نیازهای خود ندارند بنابراین با زاد و ولد بیشتر می‌خواهند راهی را برای دستیابی به نیروی کار داشته باشند. بنابراین این افراد آزادی خود را برای انتخاب اندازه مطلوب خانواده خود از دست خواهند داد.[12]
- سطح تحصیلات؛ همچنین سطح تحصیلات نیز اثر قابل ملاحظه‌ای را روی باروری دارد. زیرا تحصیلات به‌خصوص در مراحل بالا باعث افزایش سن ازدواج جوانان می‌شود. همچنین با بالا رفتن سطح تحصیلات معمولا جهان‌بینی و نوع نگرش زنان و مردان نسبت به زندگی دگرگون می‌شود و افراد خواهان سطح زندگی ایده‌آل و نسبتا بالایی را برای خود و فرزندان خود هستند. البته اثر و نفوذ تحصیلات زن در کاهش باروری در کشورهای در حال توسعه سه برابر بیشتر از اثر مردان است.[13]همچنین اگر این امر با اشتغال زنان نیز همراه باشد خود عامل موثر دیگری در جهت کاهش باروری است.[14]
میزان باروری در میان اقشار مختلف اجتماعی نیز متفاوت است. میزان خیلی بالای باروری در میان فلامان‌ها باعث افزایش این گروه در داخل جمعیت جمعیت بلژیک شده است. در اسرائیل نیز میزان جمعیت یهودیان نسبت به جمعیت اعراب در حال کاهش است. این به‌علت میزان ضعیف باروری در نزد یهودیان است که جمعیت آن‌ها را تهدید می‌کند و در همه‌جا باروری کاتولیک‌ها بیشتر از سایر گروه‌های مذهبی و بی‌مذهبان است.[15]
- وابستگی مذهبی؛ وابستگی مذهبی نیز عامل دیگری است که عامل اختلافات زیادی در میزان باروری در میان افراد است. در این مورد تحقیقات زیادی صورت گرفته است. به‌عنوان نمونه تحقیقاتی در پرینستون تحت عنوان باروری در پرینستون انجام شده است که تحقیقات نشان داد که وابستگی مذهبی به شکل اعتقاد به پروتستان، کاتولیک یا یهودیان از میان تمام خصوصیات اجتماعی، نسبت به متغیرهای دیگر دارای بالاترین تاثیر بر میزان موالید و باروری است و کاتولیک‌ها نسبت به پروتستان و یهودی‌ها دارای موالید بیشتری هستند.[16]