كلمات كليدي : ابلاغ، دادرسي، ورقه قضايي، ابلاغ واقعي، ابلاغ قانوني
نویسنده : خسرو بهمن یار
این واژه در لغت به معنای رسانیدن (نامه یا پیام) و ایصال آمده است. و در اصطلاح به معنی مطلع ساختن مخاطب از مفاد ورقه قضایی طبق تشریفات قانونی است.
مدیر دفتر دادگاه دادخواست را جهت صدور دستور مقتضی به دادگاه ارسال می‌دارد تا وقت دادرسی تعیین گردد. منشی دادگاه نیز پس از تعیین وقت پرونده را به دفتر دادگاه می‌فرستد. دفتر دادگاه در اخطاری که در دو نسخه صادر می‌کند وقت دادرسی،دادگاه ودر صورت لزوم، شعبه‌ای را که دادرسی در آن انجام می‌شود مشخص وجهت ابلاغ به مأمور ابلاغ (یا واحد ابلاغ) می‌رساند.
اقسام ابلاغ
ابلاغ واقعی:
ورقه قضایی، طبق تشریفات قانونی به شخص مخاطب (در مورد اشخاص حقیقی)،یا به شخصی که صلاحیت وصول ورقه را دارد (در مورد اشخاص حقوقی مثل شرکت‌ها) ویا وکیل قانونی آنها تحویل ورسید دریافت می گردد ومراتب به دادگاه گزارش می شود.این ابلاغ می‌تواند در غیر محل اقامت صورت گیرد اما مخاطب می‌تواند از گرفتن ابلاغ خودداری کند که ابلاغ محسوب نمی‌شود.
ابلاغ قانونی:
هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند باید در نشانی تعیین شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن ووضعیت ظاهری او برایفهم اهمیت آن کافی است، ابلاغ نماید.این ابلاغ حتماً باید در محل اقامت مخاطب باشد.
اگر ابلاغ به صورت واقعی انجام گیرد اعتبار مطلق دارد ونمی‌توان آن را بی‌اعتبار تلقی کرد مگر جعلی بودن آن ثابت شود.
مأمورین ابلاغ:
1. مأمورینی که مستقیماً کارشان مربوط به واحد قضایی است ومعمولاً امر ابلاغ را در حوزه شهر تا مسافت معینی انجام می‌دهند.
2. مأمورینی که به صورت یکی از وظایف قانونی ابلاغ را انجام می‌دهند.مثل مأمورین انتظامی،بخشداری،رئیس شورای روستا و..
اعتبار ابلاغ:
اگر وظیفه ابلاغ را اشخاص دیگری انجام دهند یا مأمور به دیگری واگذار کند ابلاغِ انجام گرفته معتبر نخواهد بود.
مأمور ابلاغ باید حداکثر ظرف دو روز اوراق را تسلیم مخاطب کند ودر برگ دیگر اخطاریه رسیددریافت کند ودر صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق،امتناع او را در برگ اخطاریه قید واعاده کند.
اگر طرف دعوا چند نفر باشند تاریخ ابلاغ ودر نتیجه مبدأ مهلت تجدیدنظر خواهی از روز ابلاغ به نفر آخر محسوب می‌شود. این حکم در مورد تعدد وکیل نیز وجود دارد.
موارد ابلاغ قانونی
1.خودداری طرف از دریافت اوراق: در این صورت مأمور مراتب را در برگ ابلاغ‌نامه قید کرده، اوراق را به دفتر دادگاه عودت می‌دهد.
2.ابلاغ به فردی از بستگان مخاطب: اگر مأمور مخاطب اوراق را در نشانی تعیین شده پیدا نکند، اوراق به یکی از بستگان یا خادمان موجود در محل تحویل می گردد.
3.ابلاغ با خودداری یا غیبت مخاطب یا بستگان: مطابق ماده 70 قانون آئین دادرسی مدنی در چنین مواردی،مأمورِ ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قیدنموده نسخه دوم را به نشانی تعیین شده الصاق می‌نماید.
4.ابلاغ به اشخاص مقیم خارج از کشور:که بوسیلۀ مأموران کنسولی یا سیاسی ایران انجام می‌شود ودر غیر این صورت،وزارت امور خارجه به هر طریق ممکن این وظیفه را انجام می‌دهد. (ماده 71 قانون آئین دادرسی مدنی).
5.ابلاغ به خواندگان غیر محصور: در دعاوی راجع به اهالی معین اعم از روستا،شهر یا بخشی از کلان شهرها علاوه بر یک نوبت آگهی در یکی از روزنامههای کثیرالانتشار،یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند ابلاغ می‌شود.
6.ابلاغ به ادارات دولتی وعمومی:در این صورت اوراق اخطاریه به رئیس دفتر یا قائم مقام او ابلاغ می‌شود.
7.ابلاغ به اشخاص حقوقی (غیر دولتی): دادخواست وضمائم آن به مدیر یا قائم مقام ویا دارنده حق امضاء ودر غیر این صورت به مسئول دفتر مؤسسه ابلاغ خواهد شد.
8.ابلاغ خارج از حوزه دادگاه: اگر خوانده در حوزه دادگاه دیگری باشد ابلاغ توسط دفتر دادگاه به هر وسیله ممکن انجام می‌گیرد واگر در محل اقامت خوانده دادگاهی نباشد توسط مأمورین انتظامی یا بخشداری یا شورای اسلامی محل ویا پست صورت می‌گیرد.
9.ابلاغ با مجهول بودن آدرس خوانده: اگر نشانی خوانده مجهول باشد بنا به درخواست خواهان ودستور دادگاه مفاد دادخواست یک بار در یکی از روزنامههای کثیرالانتشار آگهی می‌شود.تاریخ انتشار آگهی تا جلسه رسیدگی نباید کمتر از یک ماه باشد.اگر نشانی داده شده توسط خواهان اشتباه باشد، اوراق به خواهان اعاده می‌شود تا او درمدت قانونی 10 روز نشانی خوانده را اصلاح کند و الا قرار رد دادخواست توسط مدیر دفتر صادر می‌شود مگر اینکه خواهان، خواستار ابلاغ دادخواست بوسیله نشر آگهی شود.