استیناف، تجدیدنظر، اهلیت، دادرسی
نویسنده : خسرو بهمن یار
تجدیدنظر در لغت «در امری یا نوشته‌ای دوباره نظر کردن، آن را مورد بررسی مجدد قرار دادن» است. در اصطلاح، از روش‌های عادی و تصحیحی شکایت از احکام دادگاه‌های عمومی (نخستین) است که به وسیلۀ آن یکی از طرفین دعوا که خود را از رأی صادره متضرر می‌بیند، نسبت به آن رای و جریان دادرسی شکایت می‌کند. تجدیدنظر جنبه تصحیحی دارد. بدین معنا که دادگاه عالی رأی دادگاه بدوی را مورد بررسی قرار داده چنانچه حکم به طور صحیح صادر شده باشد آن رای را استوار می‌کند و إلا با فسخ حکم دادگاه نخستین، رأی دیگری صادر می‌نماید.
شرایط تجدیدنظر خواه:
1- طرف دعوا بودن در دادرسی نخستین
2- ذی‌نفع بودن؛ یعنی تجدیدنظرخواه امیدوار باشد که از دادگاه عالی، رأیمساعدتری از رأی دادگاه نخستین به وی حاصل خواهد شد.
3- اهلیت داشتن؛ و آن همان اهلیتی است که برای اقامه دعوای ابتدایی ضرورت دارد لازم است. بنابراین ولی خاص یا قیم به جای محجورین می‌تواند تجدیدنظر خواهی کند.
جهات درخواست تجدید نظر:
الف - ادعای عدم اعتبار مستندات دادگاه.
ب - ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود.
ج - ادعای عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی.
د - ادعای مخالف بودن رأی با موازین شرعی و یا مقررات قانونی.
تذکر: آرای دادگاه‌های عمومی و انقلاب در موارد زیر نقض می‌گردد:
الف- قاضی صادر کننده رأی، متوجه اشتباه خود شده باشد.
ب- قاضی دیگری پی به اشتباه رأی صادره ببرد به نحوی که اگر به قاضی صادر کننده رأی تذکر بدهد متنبه شود.
ج- دادگاه صادر کننده رأی یا قاضی، صلاحیت رسیدگی را نداشته و یا بعداً کشف شود که قاضی فاقد صلاحیت برای رسیدگی بوده است.
آرای قابل تجدیدنظر:
الف- دعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن از سه میلیون ریال متجاوز باشد.
ب- همه احکام صادره در دعاوی غیر مالی.
ج- حکم راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد.
قرارهای قابل تجدید نظر:
در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل درخواست تجدیدنظر باشد قرارهای زیر قابل تجدیدنظر است:
الف- قرار ابطال دادخواست یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شود.
ب- قرار رد یا عدم استماع دعوا.
ج- قرار سقوط دعوا.
د- قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.
مهلت تقدیم دادخواست تجدیدنظر:
1-نسبت به احکام حضوری؛ برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد مقیم خارج 2 ماه از تاریخ ابلاغ رأی.
2-نسبت به احکام غیابی (اگر ابلاغ واقعی باشد) برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد مقیم خارج 2 ماه از تاریخ ابلاغ یا انقضای مدت واخواهی.
3-در صورت تعدد محکوم علیهم؛
الف- همگی در ایران و یا همگی در خارج مقیم باشند قواعد بالا اجرا می‌شود.
ب- اگر حداقل یکی از آنان در خارج باشد مهلت تجدیدنظر برای همه، 2 ماه از تاریخ ابلاغ محسوب می‌شود.
آثار دادخواست تجدیدنظر:
1-اثر تعلیقی یا توقیفی: با تسلیم دادخواست به دفتر دادگاه، اجرای حکم نخستین ،معلق و متوقف می‌شود تا دادگاه تجدیدنظر استان، تکلیف حکم مذکور را معلوم کند.
2- اثر انتقالی: یعنی دعوا از مرحله نخستین به مرحله تجدیدنظر جهت رسیدگی دوباره انتقال می‌یابد و تمام مسائل موضوعی و حکمی مورد ملاحظه قرار می‌گیرد.
3-اثر انحصاری: دادخواست تجدیدنظر و رسیدگی به تجدیدنظر منحصراً در ارتباط با تجدید نظر خواه و طرف اوست.
تذکر: طرح هر گونه ادعای جدید در مرحله تجدید نظر ممنوع است.